Айтбаев Мансурбек Юсуповичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Маҳмуд Замахшарийнинг фалсафий-ахлоқий қарашларини ёшлар тарбиясидаги ўрни”, 09.00.03– Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.DSc/Fal96
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий раҳбар: Хажиева Максуда Султановна, фалсафа фанлари доктори, профессор
Расмий оппонентлар: Наврузова Гулчихра Негматовна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Машарипова Гуларам Камиловна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Хандамова Маърифат Акрамовна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Маҳмуд аз-Замахшарий фалсафий-ахлоқий қарашларининг умуминсоний ва инсонпарварлик моҳиятини ҳамда ёшлар тарбиясидаги ўрнини асослаб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг фалсафий, маънавий-ахлоқий меросида мўтазилия йўналишининг (рационалистик ёндашув, мантиқий таҳлил, ақлга асосланган фикрлаш) таъсири асосланган ҳамда “Ал-Кашшоф” асаридаги рационалистик ғоявий позициясида “ижмо” мантиқий асосланганликка ва “ижаз” Қуръоннинг мўъжизавийлиги, бетакрор услуби, мазмунан чуқурлиги, тилининг мукаммаллиги мезонларининг гносеологик жиҳатлари очиб берилган;
мутафаккирнинг “Атвоқ уз-заҳаб” асаридаги инсоннинг ахлоқий-маънавий юксалишида аҳамиятга эга бўлган фазилатлар – илм ва тақвонинг муҳимлиги, саховат, яхшилик, қаноат, адолат, бурч, олижаноблик, виждон, эмпатия, ижтимоий бирдамлик каби ахлоқий категориялар ҳамда каломий ғоялар марказида турувчи “тавҳид” ва “ваъда” тамойилларининг субстансионал негизлар аниқлаштирилган;
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг мезон ва шафоат ҳақидаги гносеологик қарашлари ислом фалсафасининг “ваъд ва воид” тамойилига асосланганлиги, ўгитларида фалсафий-ахлоқий масалалар гуманистик (эркин тафаккур, илм, тақво ва адолат) ва конструктив (ўз ҳаётининг меъмори, саховат, билим ва ҳалоллик орқали ривожланиш) характер касб этиши ҳамда ҳамда диний ва дунёвий билимларни эгаллаш, инсон маънавиятига оид диний ва дунёвий билимларни эгаллаш, мантиқий далилларга асосланган тафаккур, ахлоқий танлов) эзгу фазилатларнинг ёшлар тарбиясига таъсири асослаб берилган;
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг “Навобиғ-у-л-калим” (Нозик иборалар) асаридаги фалсафий-антропологик муаммоларга оид ақл-идрок, тўғрилик, ҳаққонийлик, дўстлик, оила ва солиҳ амаллар қилишга оид қарашлари асосида кишиларнинг ақлан ва маънан етук шахс бўлиб етишидаги (тўғри ҳаёт кечириш, етукликка эришиш, оиладаги тотувлик, меҳр-оқибат ва сабр, эзгулик ва инсонпарварликни қадрлаш) аҳамияти, уларнинг эзгулик ва ватанпарварлик руҳида тарбиялаш (ахлоқий қадриятларни сингдириш, садоқатли бўлиш) мезонлари такомиллаштирилган;
мутафаккир фалсафий қарашларида илми-маъоний (англаш, таҳлил қилиш) ва илми-баёний (ифодалаш, етказиш) ғояларида адабиёт ва гносеолик тамойиллар билан уйғунлиги, “асʼила ва-ажвиба” усулларининг (савол-жавоб орқали аргументлаш, фиқҳ ва ҳуқуқий масалаларни тушуниш, мантиқий тафаккурни ривожлантириш ва илмий далилларга асосланган билимларни ўрганиш) ислом дини, шариат асослари, дунёвий илмлар билан ҳамоҳанг эканлиги ҳамда рационализм (ақлий билиш), алтруизм (инсонпарварлик), ҳамжиҳатлик, бағрикенглик, ахлоқийлик, миллатлараро тотувлик тамойиллари асослаб берилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Маҳмуд аз-Замахшарий фалсафий-ахлоқий қарашларининг ёшлар тарбиясидаги ўрнини очиб бериш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг фалсафий, маънавий-ахлоқий меросида мўтазилия йўналишининг (рационалистик ёндашув, мантиқий таҳлил, ақлга асосланган фикрлаш) таъсири асосланган ҳамда “Ал-Кашшоф” асаридаги рационалистик ғоявий позициясида “ижмо” мантиқий асосланганликка ва “ижаз” Қуръоннинг мўжизавийлиги, бетакрор услуби, мазмунан чуқурлиги, тилининг мукаммаллиги мезонларининг гносеологик жиҳатларига доир илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги ислом сивилизацияси марказининг фаолиятида, жумладан, “Жаҳон илм-фани тараққиёти ва сивилизациясига ҳисса қўшган аждодлар илмий меросини тадқиқ қилиш ҳамда янги юксалиш давридаги ютуқларни тарғиб қилиш бўйича “йўл харитаси”да белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси марказининг 2024-йил 14-декабрдаги 06-07/830-сон маълумотномаси). Натижада, мамлакатимиз Ислом сивилизацияси марказида жамият барқарорлигини издан чиқаришга қаратилган таҳдидлар ва уларнинг олдини олиш муаммоларини тадқиқ этишда тарғиботчилар учун услубий қўлланмалар ишлаб чиқишга хизмат қилган; 
мутафаккирнинг “Атвоқ уз-заҳаб” асаридаги инсоннинг ахлоқий-маънавий юксалишида аҳамиятга эга бўлган фазилатлар – илм ва тақвонинг муҳимлиги, саховат, яхшилик, қаноат, адолат, бурч, олижаноблик, виждон, эмпатия, ижтимоий бирдамлик каби ахлоқий категориялар ҳамда каломий ғоялар марказида турувчи “тавҳид” ва “ваъда” тамойилларининг субстансионал негизларига доир илмий хулосалар, таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМнинг 2023-2024 йилларда эфирга узатилган “Миллат ва маънавият”, “Таълим ва тараққиёт”, “Ўзбекистон ёшлари” дастурлари сенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМнинг 2024-йил 8-ноябрдаги 04-36-1179-сон маълумотномаси). Натижада, кўрсатувларни мазмунан бойитишга ҳамда мамлакатимиз ёшларини маънавий-ахлоқий дунёқарашини юксалтириш ва тарбиялашда исломий қадриятларнинг тутган ўрнини янада чуқурроқ англашга, илм давлат ва жамият тараққиётини таъминлашнинг муҳим омили эканлигини тушунтиришга доир янги исломий манбалар ва адабиётлар мазмунини бойитишга хизмат қилган;
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг мезон ва шафоат ҳақидаги гносеологик қарашлари ислом фалсафасининг “ваъд ва воид” тамойилига асосланганлиги, ўгитларида фалсафий-ахлоқий масалалар гуманистик (эркин тафаккур, илм, тақво ва адолат) ва конструктив (ўз ҳаётининг меъмори, саховат, билим ва ҳалоллик орқали ривожланиш) характер касб этиши ҳамда ҳамда диний ва дунёвий билимларни эгаллаш, инсон маънавиятига оид диний ва дунёвий билимларни эгаллаш, мантиқий далилларга асосланган тафаккур, ахлоқий танлов) эзгу фазилатларнинг ёшлар тарбиясига таъсирига оид хулосалардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ВИИИ ёʻналишида белгиланган “Миллий қадриятлар, маънавий фазилатлар ва ижтимоий одоблар тарғиботи” 41-бандининг “Миллий давлатчилигимиз тарихи, буюк аждодларимизнинг бой илмий-маънавий меросини ўрганиш орқали аҳоли ўртасида миллий бирдамлик, ватанга садоқат, миллий ўзликдан фахрланиш туйғуларини кучайтириш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2024-йил 21-ноябрдаги 420-сон маълумотномаси). Натижада, Маҳмуд Замахшарийнинг фалсафий-ахлоқий қарашларининг ёшлар тарбиясидаги ўрнини таҳлил этишга хизмат қилган;
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг “Навобиғ-у-л-калим” (Нозик иборалар) асаридаги фалсафий-антропологик муаммоларга оид ақл-идрок, тўғрилик, ҳаққонийлик, дўстлик, оила ва солиҳ амаллар қилишга оид қарашлари асосида кишиларнинг ақлан ва маънан етук шахс бўлиб етишидаги (тўғри ҳаёт кечириш, етукликка эришиш, оиладаги тотувлик, меҳр-оқибат ва сабр, эзгулик ва инсонпарварликни қадрлаш) аҳамияти, уларнинг эзгулик ва ватанпарварлик руҳида тарбиялаш (ахлоқий қадриятларни сингдириш, садоқатли бўлиш) мезонларига доир хулосалардан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган А-ОТ-2021-11-рақам “Ўзбек халқи диний ва миллий қадирятлари комплексининг электрон-трансдисиплинар платформасини яратиш” (2021-2022 йй) амалий лойиҳа доирасида белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий университетининг 2025-йил 24-январдаги 04/11-1666-сон маълумотномаси). Натижада, Замахшарийнинг диний-фалсафий таълимотидаги маънавий-ахлоқий ғояларни ёшлар тарбиясидаги аҳамиятини тушунтириш, уларда инсонпарварлик, одамийлик, юксак ахлоқийлик ҳамда ватанга бўлган муҳаббатни мустаҳкамлаш борасида олиб борилаётган маънавий-маърифий ва ахлоқий-тарбиявий ёʻналишдаги илмий-амалий фаолият самарадорлигини янада оширишга хизмат қилган;
мутафаккир фалсафий қарашларида илми-маъоний (англаш, таҳлил қилиш) ва илми-баёний (ифодалаш, етказиш) ғояларида адабиёт ва гносеолик тамойиллар билан уйғунлиги, “асʼила ва-ажвиба” усулларининг (савол-жавоб орқали аргументлаш, фиқҳ ва ҳуқуқий масалаларни тушуниш, мантиқий тафаккурни ривожлантириш ва илмий далилларга асосланган билимларни ўрганиш) ислом дини, шариат асослари, дунёвий илмлар билан ҳамоҳанг эканлиги ҳамда рационализм (ақлий билиш), алтруизм (инсонпарварлик), ҳамжиҳатлик, бағрикенглик, ахлоқийлик, миллатлараро тотувлик тамойилларига оид хулосалардан Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 17-майдаги 314-сонли буйруғига билан тасдиқланган 314730–рақамли гувоҳномага мувофиқ нашр этилган “Фалсафа” номли дарсликни тайёрлашда фойдаланилган (Олий таълимни ривожлантириш тадқиқотлари марказининг 2024-йил 10-декабрдаги 02/01-01-136-сон маълумотномаси). Натижада, ўқув адабиётларини ва соҳа бўйича малака талабларини мазмунан бойитишга, шу билан бирга талаба-ёшларни шарқ мутафаккирларининг илмий меросини чуқур ўрганишга нисбатан қизиқишларини оширишга ҳамда ёшларни маънавий-ахлоқий дунёқарашини бойитишга хизмат қилган.