Мусаева Нодира Азизовна
филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ахборот агентликларининг ахборот жамияти шароитидаги тараққиёт тенденсиялари (миллий ва халқаро тажриба)”
10.00.09 – Журналистика (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2019.3.PhD/Fil1014
Илмий раҳбар: Маматова Ёқутхон Муҳамаджановна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети, DSc.30/30.12.2019.Fil.14.01.
Расмий оппонентлар: Мухтор Худойқулов, филология фанлари доктори, доцент; Азиза Ҳалилова, филология фанлари бўйича фалсафа доcтор PhD.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Давлат Жаҳон тиллари Университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ахборот агентликларининг глобал ахборот жамияти шароитидаги фаолияти тенденсияларини, ижодий, ташкилий ва технологик трансформацияси жараёнларини, Ўзбекистон ахборот агентликлари истиқболларини илмий-назарий жиҳатдан тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
“ахборот агентлиги” тушунчаси таърифи медиамуҳитда кун тартибини шакллантирувчи ихтисослашган журналистика инфратузилмаси бўлиб, эгалик шакли, молиялаштириш манбаи, мақсадли аудиторияси, географик қамрови ҳамда мақсад-вазифаларига кўра турли типологик хусусиятларга эга ОАВга ахборотни тезкор етказувчи махсус медиакорхона экани илмий-назарий жиҳатдан исботланган;
жаҳоннинг етакчи ахборот агентликлари фаолиятида жонли эфирни йўлга қўйиш, сунъий интеллект, Биг Дата, Чатбоц омиллари, подcаст, ижтимоий медиа, видео конференция каби янги тенденсия ва форматлар салмоқли материаллар яратиш, бунда рақамларга камроқ, детал-нюансларга кўпроқ эътибор қаратиш ҳамда телерадиобошловчилик, роботорепортёрлик амалиётини қўллаш натижасида журналист меҳнати оптималлашгани назарий жиҳатдан далилланган;
етакчи ахборот агентликлари самарали медиа-бизнес субекти сифатида ўзининг телерадио ва матбуот бирлашмасига эгалиги, трейдерлар ва қимматли қоғозларга фойдали сармоя киритиш, мижозларга пул ўтказмаларини амалга ошириш, йирик халқаро бизнес-компанияларига обуна воситасида тезкор бизнес-ахборот етказиб беришни йўлга қўйгани боис даромадини диверсификация қилиш, реклама берувчиларга ўз майдонларини оптимал сотиш, корпоратив маданиятни ошириш каби эксклюзив бизнес моделларини тадбиқ этиш асосида самарали бизнес тузилмасига айлангани назарий жиҳатдан асосланган;
Ўзбекистон ахборот агентликлари ташкилий, бошқарув, ижодий-технологик янгиланиш жараёнларига юз тутгани натижасида сунъий интеллект, булутли сақлаш, ВР/АР технологияларидан, онлайн эфир, подкаст каби замонавий форматлардан фойдаланиш сифат жиҳатидан янги контент ишлаб чиқариш имконини яратгани, аудиторияда интерактивлик ошиши ва ахборот самарадорлигига консептуал таъсир этаётгани назарий-амалий жиҳатдан далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий этилиши. Жаҳоннинг етакчи ва Ўзбекистон ахборот агентликлари тарихи, амалиёти, фаолияти шакл ва усулларини тадқиқ этиш асосида:
жаҳоннинг етакчи ахборот агентликлари фаолиятидаги янги тенденсия, формат ва усуллардан Медиа марказ негизида мониторинг хизмати, фото-видео хизмат, архивлаштирилган инфографика кутубхонаси, телерадиоканал, журнал, газета ва бюллетенлар фаолиятида қўллаш амалиёти борасидаги илмий назариялар ҳамда таклифлардан Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги фаолиятини яхшилаш, журналистларнинг ижодий-технологик маҳоратини ошириш орқали ахборот агентлиги узатаётган материалларининг сифатини ҳамда обуначилар сонини оширишда илмий-амалий манба сифатида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий ахборот агентлигининг 2023-йил 26-июндаги 01-23/579-сонли маълумотномаси). Натижада, Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги тузилмасини оптималлаштиришда, тайёрланаётган ахборот оқимининг сифатини оширишда, журналистларнинг ижодий маҳоратини такомиллаштиришда муҳим манба вазифасини бажарган;
халқаро ахборот агентликлари тараққиётида сунъий интеллектни қўллаш натижасида телерадиобошловчи, роботорепортёр касблари пайдо бўлиши журналист меҳнатини енгиллаштиргани, ахборот оқими ҳажмини тезкор ўстиргани, вақт ва маблағ тежалгани, долзарб янгиликларни биринчи бўлиб етказишда муҳим омил бўлиб хизмат қилаётгани юзасидан берилган хулосалардан “Дунё” ахборот агентлигининг ижодий ва техник фаолиятида илмий-назарий ҳамда илмий-методик манба сифатида фойдаланилган (“Дунё” ахборот агентлигининг 2023-йил 24-июндаги 189/23-сонли маълумотномаси). Натижада, ахборот агентлигида фаолият олиб бораётган журналист ва бошқа ижодий ходимларнинг амалий касбий малакасини ошишига ёрдам берган;
жаҳоннинг етакчи ахборот агентликлари материалларининг жанрий-тематик таркибида, асосан, долзарб сиёсий-иқтисодий, маданий, тиббиётга оид, спорт, таълим йўналишидаги янгиликлар, хабарлар, репортаж, суҳбат, таҳлилий-танқидий мақола, шарҳ, суриштирув материаллари ўрин олганини, ахборот олиш ва узатиш жараёнларида газета ҳамда ахборот агентлиги ўртасидаги ҳамкорлик муносабатлари бир хил кечмаслигини, ҳар икки ташкилот узатган ахборотнинг контент талаби жиҳатидан жанри, тили, услуби муҳимлигини инобатга олган ҳолда берилган тавсия ҳамда хулосалардан “Янги Ўзбекистон” ва “Правда Востока” газеталарининг журналистлари ҳамда ходимлари томонидан ахборот агентликларидан ахборот олиш ва узатишни тўғри ташкил этишда қўлланма сифатида фойдаланилган (“Янги Ўзбекистон” ва “Правда Востока” газеталарининг 2023-йил 22-июндаги 116-сонли маълумотномаси). Натижада, интерфаол ҳамкорлик алоқалари доирасини кенгайтириш, ахборот олишда одоб-ахлоқ қоидаларига риоя этиш каби касбий индикаторларни яратиш имконини берган;
ахборот агентликлари фаолияти бевосита интернетдаги веб-сайти орқали амалга оширилишини ҳисобга олган ҳолда, электрон материалларнинг жанрий-тематик таркибини кенгайтириш, замонавий шаклларда ахборот тақдим этиш, фото-видеотасвир ва инфографикадан фойдаланиш масалалари бўйича олинган назарий хулосалар “Кун.уз” ахборот-таҳлилий интернет нашри сифатини яхшилашда қўлланган (“Кун.уз” МЧЖнинг 2023-йил 06-июлдаги 08-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу электрон нашр контентини замонавий форматларда узатиш ҳамда сифатини ошириш учун керакли манба бўлиб хизмат қилган.