Якубов Равшан Рахимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Чакка-пастки жағ бўғимининг иккиламчи деформацияловчи остеоартрозли болалардаги ЛОР аъзолари касаллигида гипоксиянинг комплекс диагностикаси» 14.00.04 – Оториноларингология.
    Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2387.
    Илмий раҳбар: Шайхова Халида Эркиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
    Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
    ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти, DSc.04/30.12.2019. Tib.59.01. 
    Расмий оппонентлар: Рязанцев Сергей Валентинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Махкамова Нигора Эргашевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
    Етакчи ташкилот: А.Алиев номидаги Озарбайжон давлат шифокорлар малакасини ошириш институти. 
    Диссертациянинг йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
Чакка-пастки жағ бўғимининг иккиламчи деформацияловчи остеоартрозли болаларда ЛОР-аъзолари хасталикларидаги гипоксияни комплекс диагностикаси усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
чакка-пастки жағ бўғимининг иккиламчи деформацияловчи остеоартрозли (ЧПЖБ ИДО) болаларда ташқи нафас ҳамда бурун, оғиз бўшлиғи, ичакларда микробиоценоз бузилишларига, ишончли равишда (р<0,05) патоген микрофлоранинг кўпайишига сабабчи ЛОР-аъзолари структур-функционал бузилишлари (бурун тўсиғининг қийшайиши, бурун чиғаноқларининг ва бурун-халқум муртагининг катталашиши) аниқланган. 
ёшга боғлиқ жиҳатда нафас йўлларининг махаллий обструктив омиллари, яъни бурун-халқум ва оғиз-халқум сохаларининг торайиши, яққол ривожланган ретромикрогения, шунингдек, тўқима гипоксиясига сабабчи умумий омиллар, хусусан, қонда гемоглобин, эритроцитлар миқдорининг камайиши ҳамда HIF-1α, лактат, ЛДГ миқдорининг ошиши тўқима метаболизмининг бузилишига ва яллиғланиш жараёнининг кучайишига олиб келиши аниқланган.
ЧПЖБ ИДО ли болаларда ЛОР-аъзолари касалликлари, ташқи нафас функцияси кўрсаткичлари ўзгариши ҳамда тана масса индексининг  камайиши (р<0,05) орасида тўғридан-тўғри боғлиқлиги аниқланган.  
илк бор ЧПЖБ ИДО ли болаларда даволаш ва реабилитация тактикасини танлашда ташқи нафас функциясининг бузилиши билан гипоксия ривожланишига олиб келувчи ЛОР-аъзолари касалликларини комплекс ташхислашнинг интеграцияланган алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
    Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 08/36-сонли йиғилиши баённомасига кўра:
    биринчи илмий янгилик: чакка-пастки жағ бўғимининг иккиламчи деформацияловчи остеоартрозли (ЧПЖБ ИДО) болаларда ташқи нафас ҳамда бурун, оғиз бўшлиғи, ичакларда микробиоценоз бузилишларига, ишончли равишда (р<0,05) патоген микрофлоранинг кўпайишига сабабчи ЛОР-аъзолари структур-функционал бузилишлари (бурун тўсиғининг қийшайиши, бурун чиғаноқларининг ва бурун-халқум муртагининг катталашиши) аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси амалиётига (2024 йил 5 сентябрдаги №154-сонли буйруғи) ва Бухоро вилоят ихтисослашган стоматология болалар маркази амалиётига (2024 йил 21 сентябрдаги №35-и/ч сонли буйруғи) жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорли: ЧПЖБ ИДО ли болаларда бурун тўсиғи деформацияларини, бурун чиғанокларининг катталашишини ва бурун-халқум муртагининг катталашишини эрта аниқланиши, қўшимча комплекс текширувларини ўтказиш ва соматик патологияни даволаш учун муҳим мезон ҳисобланади, бу эса асоратларнинг ривожланиш хавфини сезиларли даражада камайтириб, болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ЧПЖБ ИДО ли болаларда нафас олиш бузилиши билан кечадиган ЛОР аъзолари касалликларини эрта аниқлаш операция вактидаги ва ундан кейинги асоратларнинг профилактикасига ёрдам беради, бу эса стационарда бўлиш муддатини қисқартириш ва давлат маблағлари ортиқча харажатларини 1288506 сўмга камайтириш имконини берди. Хулоса: ЧПЖБ ИДО ли болаларда нафас олиш бузилиши билан кечадиган ЛОР-аъзолари касалликларини эрта аниқлаш, эндоген гипоксия омилларининг бола организмига салбий таъсирини олдини олишга ва жаррохлик амалиётидан кейинги даврда жарохатни битиш жараёнларини кечишини яхшилашга ёрдам беради. 
иккинчи илмий янгилик: ёшга боғлиқ жиҳатда нафас йўлларининг махаллий обструктив омиллари, яъни бурун-халқум, оғиз-халқум сохаларининг торишиши, яққол ривожланган ретромикрогения, шунингдек, тукима гипоксиясига сабабчи умумий омиллар, хусусан, конда гемоглобин, эритроцитлар миқдорининг камайиши ҳамда HIF-1α, лактат, ЛДГ миқдорининг ошиши тўқима метаболизмининг бузилишига ва яллиғланиш жараёнининг кучайишига олиб келиши аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси амалиётига (2024 йил 5 сентябрдаги №154-сонли буйруғи)  ва Бухоро вилоят кўп тармоқли болалар марказининг амалиётига (2024 йил 24 сентябрдаги №102-сонли буйруғи) жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ЧПЖБ ИДО ли болаларда гипоксия ҳолатига олиб келадиган юқори нафас йўлларининг халқум сохаси структур-функционал бузилишларни аниқлаш, даволаш ва профилактика босқичларида самарали комплекс ёндошувни танлаш имконини беради, шунингдек, операциядан кейинги қайта операциялар хавфини камайтириб, ногиронлик муддатини қисқаришига олиб келади, бу эса ижтимоий жиҳатдан муҳим аҳамият касб этди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: юқори нафас йўлларининг халқум сохаси структур-функционал бузилишларни ўз вақтида аниқлаш яллиғланиш жараёнларининг давомийлигини қисқартиришига, қўшимча операциялар, рецидивлар ва асоратларни камайтиришга, шунингдек, стационар даволаш муддатини икки баравар қисқартиришга ёрдам берди. Хулоса: нафас олиш бузилиши билан кечадиган ЛОР-аъзолари касалликларини эрта аниқлаш ЧПЖБ ИДО ли болаларнинг саломатлигига салбий таъсир кўрсатадиган соматик касалликлар учраш частотасини камайтиради, шунингдек, асоратларни  ва стационар даволаниш муддатини 2 баробарга қисқартириш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: ЧПЖБ ИДО ли болаларда ЛОР-аъзолари касалликлари, ташқи нафас функцияси кўрсаткичлари ўзгариши ҳамда тана масса индексининг камайиши (р<0,05) орасида тўғридан-тўғри боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси амалиётига (2024 йил 5 сентябрдаги №154-сонли буйруғи) ҳамда Бухоро вилоят кўп тармоқли болалар марказининг амалиётига (2024 йил 24 сентябрдаги №102-сонли буйруғи) жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ЧПЖБ ИДО ли болаларда юқори нафас йўлларининг нафас олиш бузилишлари билан кечадиган ЛОР-аъзоларидаги ўзгаришларни аниқланиши, пастки нафас йўлларидаги касалликларни ҳамда соматик ўзгаришларни ташхислаш зарурлигини кўрсатди, бу эса болаларнинг нафақат жисмоний, балки ижтимоий ҳолатини яхшилашга қаратилган даволаш-профилактика тадбирларини режалаштиришга ёрдам берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мазкур тоифадаги болалар тиббий ва ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлиб, узоқ муддатли реабилитацияни талаб этади, шунинг учун пастки нафас йўлларидаги ва жисмоний ривожланишдаги яширин ўзгаришларни ўз вақтида аниқлаш асоратлар, яллиғланиш жараёнларининг кайталанишларини ва контрактураларнинг ривожланишини, шунингдек, қайта жаррохлик амалиётларини заруратини камайтириш имконини берди. Бу давлат бюджетининг харажатларини оптималлаштиришда муҳим аҳамиятга эга бўлиб, 3978506 сўмни тежалишини таъминлади. Хулоса: юқори нафас йўлларини респиратор бузилишлар билан намоён бўладиган ЛОР-аъзоларидаги ўзгаришларни эрта ташхислаш,  жисмоний ривожланишни ортда қолишига ва ташқи нафасни бузилишига олиб келувчи пастки нафас йўлларининг касалликларини ва соматик ўзгаришларни ўз вақтида аниқлашга имкон беради. Нафас олиш функциясининг заифлашиши тез-тез қайталаниш ва асоратларга сабаб бўлади, бу эса ушбу тоифадаги болалар учун фанлараро ёндашув билан диагностика, профилактика ва даволашнинг  интеграциялашган  алгоритмини ишлаб чиқиш заруриятини таъкидлайди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор ЧПЖБ ИДО ли болаларда даволаш ва реабилитация тактикасини танлашда ташқи нафас функциясининг бузилиши билан гипоксия ривожланишига олиб келувчи ЛОР-аъзолари касалликларини комплекс ташхислашнинг интеграцияланган алгоритми ишлаб чиқилган.  Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси амалиётига (2024 йил 5 сентябрдаги №154-сонли буйруғи) ва Бухоро вилоят ихтисослашган стоматология болалар маркази амалиётига (2024 йил 21 сентябрдаги №35-и/ч сонли буйруғи) жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Ишлаб чиқилган интеграциялашган алгоритм, ташқи нафас бузилишининг эрта белгиларини комплекс ташхислаш босқичларини ўз ичига олди, бу нафақат ЛОР-аъзоларининг сурункали касалликларини, балки беморнинг умумий ҳолатига таъсир қилувчи гипоксиянинг бошқа омилларини ҳам ҳисобга олди. Бу асоратларнинг эрта прогнозлаш ва профилактикасига, операцияга тайёргарликни режалаштиришга, ёшга боғлиқ ривожланиш динамикасини мониторинг қилишга, шунингдек, ЧПЖБ ИДО ли болаларнинг психо-эмоционал холатини ва ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Ишлаб чиқилган алгоритмга асосланган комплекс ташхислашни олиб бориш турли хил асоратларнинг олдини олишга, қўшимча операциялар учун кўрсатмаларни қисқартиришга, болаларнинг стационарда бўлишини, реабилитация муддатини ва ногиронлик сабабларини камайтиришга ёрдам берди. Бу бир беморни даволаш харажатларини 3978506 сўмга камайтиришга олиб келди. Хулоса: ЧПЖБ ИДО ли болаларнинг комплекс диагностикаси учун ишлаб чиқилган алгоритм ташқи нафас бузилишининг сабаблари ва дастлабки белгиларини аниқлашга, оқилона асосланган даволаш тактикасини танлашга, турли хил асоратларни ривожланишини олдини олиш, такрорий жаррохлик аралашувлар сонини камайтириш ва беморларнинг касалхонада қолиш муддатини қисқартиришга, ногиронлик сабаби ва давомийлигини қисқартиришга ёрдам беради. Бу бир беморнинг даволанишига 3978506 сўм тежаш имконини беради.