Boltaboeva Muqaddas Mashrabovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Bolalarda Alport sindromining immun-genetik xususiyatlari va profilaktikasini takomillashtirish», 14.00.09– «Pediatriya».
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.4.PhD/Tib2242.
Ilmiy rahbar: Raxmanova Lola Karimovna, tibbiyot fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSc. 04/07.06.2024.Tib.95.03.
Rasmiy opponentlar: Navruzova Shakar Istamovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Shamansurova El`mira Amanullaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Respublika ixtisoslashtirilgan pediatriya ilmiy amaliy tibbiyot markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: bolalarda Alport sindromining immun-genetik xususiyatlarini aniqlash va profilaktikasini takomillashtirishdan iborat.  
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
bolalarda Alport sindromining uchrash darajasi yosh gradatsiyasiga ko‘ra 6-10 yoshli o‘g‘il bolalarda hamda qishloq bolalari populyasiyasida yuqori ekanligi hamda qarindoshlik nikohi, onaning yoshi, homiladorlik patologiyalari, disembriogenetik stigmalar kasallik rivojlanishining regional havf omillari ekanligi aniqlangan;
Alport sindromida sog‘lom bolalarga nisbatan buyrak va o‘pka antigen bog‘lovchi limfotsitlarining (ABL) ortishi, C3, C4 komplement komponentlarining kamayishi, IL-2 ning yaqqol ortishi aniqlangan bo‘lib, ushbu immunologik muvozanatning o‘zgarishi kasallikning uzluksiz progressiyasi va asoratlari rivojlanishida asosiy o‘rin tutishi hamda HLA–DR aniqlanishi sindrom rivojlanishining nisbiy xavf omili ekanligi isbotlangan; 
bemor bolalarda proteinuriya, COL4A3 geni polimorfizmining mavjudligi, tez-tez infeksion kasalliklar bilan kasallanish, IL-2 ning yaqqol ortishi, HLA–DR antigeni aniqlanishi Alport sindromining jadal kechishini ifodalovchi markerlar ekanligi, hamda klinik-laborator va immun-genetik ko‘rsatkichlarning korrelyativ bog‘liqligi aniqlangan;
bolalarda Alport sindromining klinik kechishini baholash algoritmi va asoratlarni erta oldini olish uchun immun-genetik tashxislash algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bolalarda Alport sindromining immun-genetik xususiyatlari va profilaktikasini takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: bolalarda Alport sindromining uchrash darajasi yosh gradatsiyasiga ko‘ra 6-10 yoshli o‘g‘il bolalarda hamda qishloq bolalari populyasiyasida yuqori ekanligi hamda qarindoshlik nikohi, onaning yoshi, homiladorlik patologiyalari, disembriogenetik stigmalar kasallik rivojlanishining regional havf omillari ekanligi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 avgustda 6i-32/u-son bilan tasdiqlangan “Bolalarda Alport sindromi kechishining regional xususiyatlarini baholash algoritmi” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur tavsiyalar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli  klinikasining 2024 yil 20 iyundagi 92-sonli, Namangan viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2024 yil 21 iyundagi 100-sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 26 avgustdagi 05/63-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: kasallikning regional va klinik-laborator xususiyatlarini erta aniqlash va baxolash orqali kasalxonada davolashni qisqartirish, adekvat davolash usulini tanlash, buyrak transplantatsiyasini kechiktirish, nogironlik va o‘limni kamaytirish (1,5 marta), 80,0% bemorda kasallikni o‘z vaqtida tashxislash va erta profilaktika qilish imkoni yaratilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: kasallikni erta tashxislash bir bemor uchun 1300000 so‘m o‘rniga 700000 so‘m; 12 kun o‘rniga 7 kun shifoxonada davolanish, ya’ni bir yil davomida xar bir bemor uchun 5600000 so‘m iqtisod qilingan. Xulosa: AS regional va klinik-laborator xususiyatlarining o‘ziga xosligini baxolash, ahamiyati darajasini aniqlash va yuqori xavf omillarini shakllantirish uchun asos bo‘lgan, bu esa kasallikni erta aniqlash, progressiyasi, asoratlari va bolalar o‘limini kamaytirish imkonini bergan; 
ikkinchi ilmiy yangilik: Alport sindromida sog‘lom bolalarga nisbatan buyrak va o‘pka antigen bog‘lovchi limfotsitlarining (ABL) ortishi, C3, C4 komplement komponentlarining kamayishi, IL-2 ning yaqqol ortishi aniqlangan bo‘lib, ushbu immunologik muvozanatning o‘zgarishi kasallikning uzluksiz progressiyasi va asoratlari rivojlanishida asosiy o‘rin tutishi hamda HLA–DR aniqlanishi sindrom rivojlanishining nisbiy xavf omili ekanligining isbotlanishi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 avgustda 6i-32/u-son bilan tasdiqlangan “Bolalarda Alport sindromi kechishining regional xususiyatlarini baholash algoritmi” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur tavsiyalar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli  klinikasining 2024 yil 20 iyundagi 92-sonli, Namangan viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2024 yil 21 iyundagi 100-sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 26 avgustdagi 05/63-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: kasallik asoratlari rivojlanish xavfini erta aniqlash orqali kasalxonada davolanishni qisqartirish, adekvat davolash usulini tanlash, nogironlik va o‘limni kamaytirish (2 marta), 85,0% bemorda surunkali buyrak etishmovchiligini erta oldini olish imkoni yaratilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: kasallik progressiyasini kechiktirish va buyrakda fibroz rivojlanishini erta oldini olish natijasida bir bemor uchun 1500000 so‘m o‘rniga 600000 so‘m; 13 kun o‘rniga 7 kun shifoxonada davolanish, ya’ni bir yilda xar bir bemor uchun 6825000 so‘m iqtisod qilingan. Xulosa: AS og‘irlik darajasini erta aniqlash, surunkali buyrak etishmovchiligi progressiyasi xavf omillarini shakllantirish, asoratlar rivojlanishini erta aniqlash imkonini bergan, bolalarda nogironlik va o‘lim ko‘rsatkichini kamaytirgan; 
uchinchi ilmiy yangilik: bemor bolalarda proteinuriya, COL4A3 geni polimorfizmining mavjudligi, tez-tez infeksion kasalliklar bilan kasallanish, IL-2 ning yaqqol ortishi, HLA–DR antigeni aniqlanishi Alport sindromining jadal kechishini ifodalovchi markerlar ekanligi, hamda klinik-laborator va immun-genetik ko‘rsatkichlarning korrelyativ bog‘liqligi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 avgustda 6i-32/u-son bilan tasdiqlangan “Bolalarda Alport sindromi kechishining regional xususiyatlarini baholash algoritmi” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur tavsiyalar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli  klinikasining 2024 yil 20 iyundagi 92-sonli, Namangan viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2024 yil 21 iyundagi 100-sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 26 avgustdagi 05/63-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: immun-genetik korrelyativ bog‘liqlik asosida kasallik asoratlarini erta prognozlash orqali buyrak transplantatsiyasini kechiktirish, nogironlik va o‘limni kamaytirish (2 marta), 85,0% bemorda surunkali buyrak etishmovchiligini erta oldini olish imkoni yaratilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: immun-genetik korrelyativ bog‘liqlik asosida kasallik progressiyasini kechiktirish natijasida bir bemor uchun 1500000 so‘m o‘rniga 600000 so‘m; 13 kun o‘rniga 7 kun shifoxonada davolanish, ya’ni bir yilda xar bir bemor uchun 6825000 so‘m iqtisod qilingan. Xulosa: ASda immun-genetik korrelyativ bog‘liqlikni asoslash  buyrak etishmovchiligi progressiyasini, nogironlik va o‘lim ko‘rsatkichini kamaytirish imkonini bergan;  
to‘rtinchi ilmiy yangilik: bolalarda Alport sindromining klinik kechishini baholash algoritmi va asoratlarni erta oldini olish uchun immun-genetik tashxislash algoritmi ishlab chiqilganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 avgustda 6i-32/u-son bilan tasdiqlangan “Bolalarda Alport sindromi kechishining regional xususiyatlarini baholash algoritmi” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur tavsiyalar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli  klinikasining 2024 yil 20 iyundagi 92-sonli, Namangan viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2024 yil 21 iyundagi 100-sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 26 avgustdagi 05/63-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: ishlab chiqilgan algoritmlar tibbiy amaliyotning pediatrlar, nefrologlar, tibbiy genetiklar va umumiy amaliyot shifokorlari uchun tavsiya qilingan. AS ning regional va klinik-laborator xususiyatlarini baxolash algoritmi yordamida kasallikni erta profilaktika qilish, buyrak transplantatsiyasini kechiktirish, nogironlik va o‘limni kamaytirish (1,5 marta), 80,0% bemorda kasallikni o‘z vaqtida tashxislash; AS asoratlarini immun-genetik  tashxislash algoritmi yordamida adekvat davolash usulini tanlash, nogironlik va o‘limni kamaytirish (2 marta), 85,0% bemorda surunkali buyrak etishmovchiligini erta oldini olish imkoni yaratilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: ASning regional va klinik-laborator xususiyatlarini baxolash algoritmini qo‘llash orqali bir yil davomida xar bir bemor uchun 5600000 so‘m, AS asoratlarini immun-genetik tashxislash algoritmini qo‘llash orqali bir yilda xar bir bemor uchun 6825000 so‘m iqtisod qilingan. Xulosa: AS ning regional va klinik-laborator xususiyatlarini baxolash algoritmi kasallik regional xususiyatlarini baxolash, yuqori xavf omillarini shakllantirish uchun asos bo‘lgan, kasallikni erta aniqlash va bolalar o‘limini kamaytirish imkonini bergan. AS asoratlarini immun-genetik tashxislash algoritmi  bemorlarda buyrak etishmovchiligi progressiyasini, nogironlik va o‘lim ko‘rsatkichini kamaytirish imkonini bergan.