Бекбергенова Захира Омирбековнанинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Жанубий Оролбўйи чўллашувининг Қорақалпоғистон тупроқ усти ва ости ҳашаротлари фаунасига таъсири ва замонавий ҳолати”, 03.00.06 - Зоология (биология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/B227.
Илмий маслаҳатчи: Абдуллаев Икрам Искандарович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Хоразм Маъмун академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети ҳузуридаги PhD.03/30.12.2019.B.20.04 рақамли Илмий кенгаш асосидаги бир марталик Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Бекчанов Худайберган Ўринович, биология фанлари доктори, профессор; Хусанов Алижон Каримович, биология фанлари доктори, профессор; Шерматов Маликжон Рахматжонович, биология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Жанубий Оролбўйи Қорақалпоғистон тўқай ва чўл экотизми фитофаг ҳашаротларнинг таксономик ва экологик хусусиятларини аниқлаш, фаунистик таҳлил қилиш асосида рўйхатини қайта шакллантириш ва чўллашувининг ҳашаротларга таъсирини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Жанубий Оролбўйи фитофагларининг замонавий ҳолати таҳлил қилиниб, тўқай зараркунандаларининг 6 туркум, 51 оила, 133 авлодга мансуб 185 тури, чўл зараркунандаларининг 7 туркум, 76 оила, 415 авлодга мансуб 823 тури аниқланган;
Жанубий Оролбўйи фаунаси иккита микроҳудудларни (тўқай ва чўл) қиёсий баҳолаш орқали асосланган;
Жанубий Оролбўйи тўқай ҳудуд учун янги 47 тур; тўранғилнинг (Популус) 4, толнинг (Салих) 5, жийданинг (Элаегнус) 2, ширинмиянинг (Глйcйррҳиза глабра) 9, янтоқнинг (Алҳаги) 19, чинғилнинг (Ҳалимодендрон) 8 тур зараркунандалари аниқланган;
Жанубий Оролбўйи Қорақалпоқистон чўл ҳудуд учун янги 665 та фитофаг турлари аниқланган;
Жанубий Оролбўйи чўллашуви Қорақалпоғистон энтомофаунасида фитофаг турлар сонини ортганлиги асослаб берилган;
тўқай ва чўл экотизимларда фитофаг ҳашаротларнинг трофик муносабатлари, келтирадиган зарари, зарарлилик даражаси ва ҳаётий шакллари очиб берилган;
чўллашувнинг тупроқ усти ва ости фаунасига таъсири ўрганилиб, турларнинг экологик гуруҳлари очиб берилган.
Чўл ва тўқай тупроқ усти ва тупроқ ости энтомофаунаси яшаш жойи, намлик ва трофик муносабатларига кўра, 11 та экологик гуруҳларга ажратилган;
Зараркунандаларнинг маълумотлар базаси киритилган ҚР коди ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жанубий Оролбўйи чўллашувининг Қорақалпоғистон тупроқ усти ва ости ҳашаротлари фаунасига таъсири ва замонавий ҳолати бўйича олинган илмий натижалар асосида:
диссертация натижалари асосида Қорақалпоғистон Республикасининг тўқай ва чўл экотизимида Популус нинг 54 тур, Салих нинг 35, Элаегнус нинг 42, Ҳалохйлон нинг 407, Тамарих нинг 181, Аммодендрон нинг 25, Атрапҳахис нинг 4 тур зараркунандаси аниқланиб, Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги қўмитасига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги қўмитасининг 2025 йил 13 январдаги 1-27 - сонли маълумотномаси). Натижада, тўқай ва чол ҳудудлардаги манзарали дарахтларга зарар келтирувчи фитофаглар рўйхати қўмита ва унинг ҳудуддаги бўлимларининг маълумотлар базасига киритилиб, зарарли ҳашаротлар турини аниқлашда, уларнинг биоекологик хусусиятларига оид маълумотлардан фойдаланган ҳолда ўрмон ўсимликларни сақлаб қолиш ҳамда манзарали ўсимликлар зараркунандалари атласи ва тавсияномасини чоп қилиш имконини берган;
тадқиқотлар давомида Қорақалпоғистон Республикаси тўқай ва чўл экотизимида Алҳаги нинг 55, Ҳалимодендрон нинг 26, Артемисиа нинг 112, Ферула нинг 29, Cаллигонум нинг 58, Салсола ориенталис нинг 74, Салсола арбусcула нинг 33, Астрагал нинҳг 16 турдан иборат зараркунанда ҳашаротлар рўйхати шакллантирилиб, Қорақалпоғистон Республикаси Экология, Атроф муҳитни ҳимоя қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология, Атроф муҳитни ҳимоя қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2025 йил 17 январдаги  01/18-2-233 – сонли маълумотномаси). Натижада, тўқай ва чўл экотизимидаги манзарали, ем ҳашак, доривор ва қум кўчишини олдини олувчи ўсимлик қопламасини зараркунанда ҳашаротлардан ҳимоя қилиш, асраш ва зараракунандаларга қарши курашда атроф муҳит учун зарарсиз энтомофаг ҳашаротлардан фойдаланиш, ҳамда тўқай ва чўл осимликлари энтомофаунаси атласини тайёрлаш имконини берган;
тадқиқотлар давомида доривор ўсимликлардан Глйcйррҳиза глабра нинг 20, Эпҳедра нинг 5, Пеганум ҳармала нинг 10, Ҳалотҳамнус субапҳйлла нинг 6, Салсола нинг 32 тури аниқланган ва келтирадиган зарари, зарарлилик даражаси, тарқалиш миқдорлари, ва биоекологик хусусиятлари ўрганилиб, Оорақалпоғистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025 йил 13 январдаги  03/017 - 116 - сонли маълумотномаси). Натижада, қишлоқ хўжалиги экинлари, шу жумладан доривор ва ем хашак ўсимликлар зараркунандаларининг рўйхати маълумотлар базасига киритиш ва уларни доимий назоратга олиш, асосий ўсимлик хўжайинларини аниқлаш, дала мониторингини олиб бориш, зараркунанда фитофагларга қарши курашда энтомафаг ҳашаротлардан фойдаланиш имконини берган.