Гаппаров Заҳид Гаппаровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мураккаб координацион спорт турларида спортчиларнинг фазовий вақт ҳаракат қобилиятларини эгаллашни оптималлаштириш”, 13.00.04–Жисмоний тарбия, спорт машғулотлари, соғломлаштириш ва адаптив жисмоний тарбия назарияси ва методикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.DSc/Ped1023.
Илмий маслаҳатчи: Керимов Фикрат Азизович педагогика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадқиқотлар институти.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадқиқотлар институти, DSc.33/01.02.2022.Ped.146.01.
Расмий оппонентлар: Тўхтабоев Низомжон Турсуналиевич педагогика фанлари доктори (DSc), профессор, Коробейников Георгий Валериевич биология фанлари доктори, профессор, Рахимов Владимир Шавкатович педагогика фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мураккаб координацион спорт турларида спортчиларнинг фазовий вақт ҳаракат қобилиятларини эгаллашни оптималлаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат.
қиличбозларнинг оралиқни хис қилиш қобилятларини шакллантириш учун ихтисослашган идрокнинг юқори ривожланиш даражаси маневр жараёнида масофани аниқ фарқлаш ҳисобига ҳужум қилиш ёки ҳимоя қилишда фойдали бўлган оптимал масофаларни топиш қобилияти шакллантирилган;
қиличбозларда визуал идрок қилиш қобилятини ривожлантириш учун кинестетик анализатор, масофани сақлаш ва оралиқ масофани ҳисоблашда ҳаракатларнинг аниқлиги, визуал баҳолашга мувофиқ ҳаракат ўлчовини турли мураккабликдаги шароитларда қўллаш ҳисобига кам вақт ва куч сарифлаб юқори натижага эришиш имкониятлари кенгайтирилган;
СПОРК мосламасидан фойдаланиб мураккаб координацион спорт турларида истиқболли спортчиларни танлаб олиш учун портлаш қобилияти кўрсаткичларини спортчилар орасида дифференциал фарқларини аниқлаш ҳисобига спорт турларига мақсадли саралаш имкониятлари оширилган;
баландликка сакровчиларнинг машғулот жараёнида ҳаракат техникасини такомиллаштириш учун рақамли технологияларни қўллаш орқали югурушдаги энг яхши индивидуал кўрсаткичнинг ритм ва темпни ёзиб олиш ва идеомотор машқланиш ҳисобига баландликка сакраш кўрсаткичлари оширилган;
синхрон сузишда ҳаракатлар ритмини шакллантириш учун инновацион техналогиядан фойдаланиб спортчиларнинг ҳаракат уйғунлигини таъминлашда ҳаракат элементларини кетма - кетлигини хотирада сақлаш ва мусиқа билан ҳаракатларнинг синхронлигини бир ҳил такрорлаш ҳисобига техник ҳаракатлар такомиллаштирилган;
слалом спорт турида экстрополияция қобилятларини ривожлантириш учун ҳаракатланиш йўлагини видео ёзувга олиб, ҳар бир тўсиқларни кетма-кетлиги, қандай айланиб ўтиш, қайси тўсиқда сувнинг (тўғри, айланма, тескари) йўналишини эсда сақлаш ва тўсиқларни айланиб ўтиш, ҳаракат хотирасини кучайтириш ҳамда индивидуал идеомотор машқ қилиш ҳисобига янги ҳаракатлашни ўзлаштириш имкониятлари кенгайтирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мураккаб координацион спорт турларида спортчиларнинг фазовий вақт ҳаракат қобилиятларини эгаллашни оптималлаштириш бўйича ўтказилган тажриба тадқиқотлари давомида олинган илмий натижалар асосида:
қиличбозларнинг оралиқни хис қилиш қобилятларини шакллантириш учун ихтисослашган идрокнинг юқори ривожланиш даражаси маневр жараёнида масофани аниқ фарқлаш ҳисобига ҳужум қилиш ёки ҳимоя қилишда фойдали бўлган оптимал масофаларни топиш қобилияти шакллантириш бўйича таклиф ва тавсиялар “Спорт психологияси” номли дарслик мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълими вазирлигининг 2020-йил 28-декабрдаги 676-сонли буйруғига асосан 676-191 рақамли гувоҳнома). Натижада, спортчиларнинг ихтисослаштирилган идроклар бўйича билимлари 11,9% га яхшиланган;
қиличбозларда визуал идрок қилиш қобилятини ривожлантириш учун кинестетик анализатор, масофани сақлаш ва оралиқ масофани ҳисоблашда ҳаракатларнинг аниқлиги, визуал баҳолашга мувофиқ ҳаракат ўлчовини турли мураккабликдаги шароитларда қўллаш ҳисобига кам вақт ва куч сарифлаб юқори натижага эришиш бўйича таклиф ва тавсиялар “Спорт психологияси” номли дарслик мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълими вазирлигининг 2020-йил 28-декабрдаги 676-сонли буйруғига асосан 676-191 рақамли гувоҳнома). Натижада, спортчиларнинг юқори натижаларга эришиш имкониятлари 14 % га яхшиланган;
СПОРК мосламасидан фойдаланиб мураккаб координацион спорт турларида истиқболли спортчиларни танлаб олиш учун портлаш қобилияти кўрсаткичларини спортчилар орасида дифференциал фарқларини аниқлаш ҳисобига спорт турларига мақсадли саралаш бўйича таклиф ва тавсиялар “Спортда психотехнологиялар” номли дарслик мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети ректорининг 2022-йил 28-декабрдаги 428 “И/Ч”-сон буйруғига асосан Д-0000011-рақамли гувоҳнома). Натижада, спортчиларнинг портлаш қобилият кўрсаткичлари 16 % га яхшиланган;
баландликка сакровчиларнинг машғулот жараёнида ҳаракат техникасини такомиллаштириш учун рақамли технологияларни қўллаш орқали югурушдаги энг яхши индивидуал кўрсаткичнинг ритм ва темпни ёзиб олиш ва идеомотор машқланиш ҳисобига баландликка сакраш кўрсаткичларини ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети талабалари машғулотларига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 2-октябрдаги № 03-16/9726-сон маълумотномаси). Натижада, енгил атлетикачиларнинг баландликка сакраш кўрсаткичлари 10,7 % га ошган;
синхрон сузишда ҳаракатлар ритмини шакллантириш учун инновацион техналогиядан фойдаланиб спортчиларнинг ҳаракат уйғунлигини таъминлашда ҳаракат элементларини кетма - кетлигини хотирада сақлаш ва мусиқа билан ҳаракатларнинг синхронлигини бир ҳил такрорлаш ҳисобига техник ҳаракатлар такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар Республика олимпия ва пралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази спортчилари машғулотларига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 2-октябрдаги № 03-16/9726-сон маълумотномаси). Натижада, синхрон сузувчиларнинг кўрсаткичлари 13,7 % га яхшиланган;
слалом спорт турида экстрополияция қобилятларини ривожлантириш учун ҳаракатланиш йўлагини видео ёзувга олиб, ҳар бир тўсиқларни кетма-кетлиги, қандай айланиб ўтиш, қайси тўсиқда сувнинг (тўғри, айланма, тескари) йўналишини эсда сақлаш ва тўсиқларни айланиб ўтиш, ҳаракат хотирасини кучайтириш ҳамда индивидуал идеомотор машқ қилиш ҳисобига янги ҳаракатлашни ўзлаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар Чирчиқ олимпия ва пралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази спортчилари машғулотларига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 2-октябрдаги № 03-16/9726-сон маълумотномаси). Натижада, слалом спорт турида ҳаракатланиш кўрсаткичлари 10,8 % га ошган.