Жиянова Наргиза Эсанбоевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.      Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Хўжалик юритувчи субектлари молиявий ресурсларини бошқариш методологиясини такомиллаштириш», 08.00.07 – «Молия, пул муомаласи ва кредит».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Iqt485.
Илмий маслаҳатчи: Карлибаева Рая Ҳаджибаевна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
 Расмий оппонентлар: иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Жумаев Нодир Хосиятович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Элмирзаев Самариддин Эшқуватович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Ашурова Насиба Батир қизи.
Етакчи ташкилот: Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Хўжалик юритувчи субъектлари молиявий ресурсларини бошқариш методологиясини такомиллаштиришга қаратилган илмий-услубий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Ҳаёт цикли босқичлари концепциясини киритиш асосида хўжалик юритувчи субектлар молиявий ресурсларини бошқариш тушунчаси мазмунан такомиллаштирилиб, таҳлил ва назоратнинг узвий интеграциялашган тизими ишлаб чиқилган;
Хўжалик юритувчи субектлар молиявий ресурсларини бошқариш самарадорлигини баҳолаш бўйича қўшимча мезонларни ишлаб чиқишда функсионал молиявий ресурслар айланмавийлиги 1 дан юқори, рентабеллиги эса 100 фоиздан юқори нормал қийматларни белгилаш билан таҳлилий молиявий кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиш таклиф этилган;
Хўжалик юритувчи субектда дебиторлик қарздорлигини бошқариш сифатини ошириш учун назоратни ташкил этиш вариантлари сифатида АБC гуруҳларига бўлиш, бунда А гуруҳига дебиторлик қарздорларининг 80 фоизи ва ундан юқори улушини ташкил этадиган харидорларни киритиш, Б гуруҳга ўртача дебиторлик қарздорлигининг 15 фоиз улушига эга бўлган харидорлар ва учинчи С гуруҳига дебиторлик қарзларининг умумий ҳажмида тахминан 5 фоиз улушга эга бўлган мижозларни киритиш таклифи асосланган;
Хўжалик юритувчи субектнинг кредиторлик қарздорлигини бошқаришда мақсадли маблағлар оқимида аванс тизимидан воз кечиш таклифи асосланган;
Хўжалик юритувчи субект активларининг рентабеллигига таъсир этувчи омилларнинг таҳлили ва натижаларини баҳолаш асосида миқдорий молиявий кўрсаткичларнинг 2028-йилгача бўлган прогноз қийматлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хўжалик юритувчи субектларнинг молиявий ресурсларини бошқариш методологиясини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар асосида:
Ҳаёт цикли босқичлари концепциясини киритиш асосида хўжалик юритувчи субектлар молиявий ресурсларини бошқариш тушунчаси мазмунан такомиллаштирилиб, таҳлил ва назоратнинг узвий интеграциялашган тизими борасидаги илмий-назарий қарашлар «Финансй: модул 3. Финансй хўжалик юритувчи субектлар» дарслигига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 1 мартдаги 110-314-сон гувоҳномаси). Мазкур илмий натижалардан дарсликда фойдаланиш хўжалик юритувчи субектнинг ҳаётий тцикл босқичларига мос равишда молиявий ресурсларни зарур ва етарли миқдорини аниқлашга хизмат қилади.
Хўжалик юритувчи субектлар молиявий ресурсларини бошқариш самарадорлигини баҳолаш бўйича қўшимча мезонларни ишлаб чиқишда функсионал молиявий ресурслар айланиши 1 дан юқори, рентабеллиги эса 100 фоиздан юқори нормал қийматларни белгилаш билан таҳлилий молиявий кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиш таклифи “Иссиқлик электр станциялари” АЖ хўжалик юритувчи субектиининг 2024 йил бизнес-режасига киритилиши кўзда тутилган. (“Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг 2023 йил 29 августдаги 05-27/964-сон, маълумотномаси, “Технолог” АЖнинг 2023 йил 28 августдаги 01-06/77-сон маълумотномаси). Натижада, аналитик таъминлаш тизими хўжалик юритувчи субектнинг молиявий ресурслар таркибини бир қатор мезонлар бўйича баҳолашга имкон берди ва молиявий ресурсларни самарали бошқариш таъминланди.
Хўжалик юритувчи субектда дебиторлик қарздорликни бошқариш сифатини ошириш учун назоратни ташкил этиш вариантлари сифатида АБC гуруҳларига бўлиш, бунда А гуруҳи дебиторлик қарздорларининг 80 фоизи ва ундан юқори улушини ташкил этадиган харидорларни киритиш, Б гуруҳи ўртача дебиторлик қарздорликнинг 15 фоиз улушига эга бўлган харидорлар ва учинчи C гуруҳи дебиторлик қарзларининг умумий ҳажмида тахминан 5 фоиз улушга эга бўлган мижозларни киритиш таклифи “Иссиқлик электр станциялари” АЖ ва унинг таркибига кирувчи хўжалик юритувчи субектлар амалиётида қўлланилган (“Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг 2023 йил 29 августдаги 05-27/964-сон маълумотномаси, “Технолог” АЖнинг 2023 йил 28 августдаги 01-06/77-сон маълумотномаси). Натижада муддати ўтган дебиторлик қарзлари даражасини пасайтиришга, молиявий барқарорлигини ошириш ва маблағларнинг ўз вақтида келиб тушишини таъминлаш имконини берди.
Хўжалик юритувчи субектнинг кредиторлик қарздорлигини бошқаришда мақсадли маблағлар оқимида аванс тизимидан воз кечишни жорий этиш таклифи “Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг 2024–2026 йиллар учун Бизнес модел ва стратегиясига киритилди. Мазкур амалиёт истиқболда “Иссиқлик электр станциялари” АЖ аванс тизимидан воз кечиш орқали хўжалик юритувчи субект ўз ликвидлик даражасини сақлайди ва кредиторлик қарздорлигини ўз вақтида қоплаш имконини беради. (“Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг 2025 йил 5 февралдаги 05-08/232-сон маълумотномаси). Натижада 2024–2026 йилларда дебитор маблағлар ҳисобидан “ИЕС” АЖ табиий газ етказиб берувчи хўжалик юритувчи субектлар “Ўзгазтраде” АЖ, “Ўзтрансгаз” АЖ, “Ҳудудгазтаъминот” АЖлар олдидаги кредиторлик қарздорликнинг 74,2 фоизини сўндириш учун чора-тадбирлар рўйхатига киритилди.
“Иссиқлик электр станциялари” АЖ активларининг рентабеллигига таъсир этувчи омилларнинг таҳлили ва натижаларини баҳолаш асосида миқдорий молиявий кўрсаткичларнинг 2028-йилгача бўлган прогноз қийматлари ишлаб чиқиш таклифи Прогноз активларнинг бутун давр мобайнида қанчалик самарали фойдаланилаётганлигини баҳолаш имконини беради. (“Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг 2025 йил 5 февралдаги 05-08/232-сон маълумотномаси). Натижада 2024–2028 йиллар даврида “Иссиқлик электр станциялари” АЖнинг молиявий ресурсларини бошқариш самарадорлигини ошириш натижасида соф фойда бўйича активлар рентабеллиги 2,53 фоизга ўсиш прогноз қийматлари шакллантирилди.