Chorieva Zulfiya Yusupovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida avlod buyraklarining postnatal morfogenezi», 14.00.02–Morfologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Tib630.
Ilmiy rahbar: Adilbekova Dilorom Baxtiyorovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Rasmiy opponentlar: Oripov Firdavs Sur’atovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Teshaev Shuxrat Jumaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot Osh davlat universiteti (Qirg‘iziston Respublikasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: ona organizmining surunkali toksik zaharlanishi sharoitida tug‘ilgan avlod buyraklarining postnatal morfogenezi holatini o‘rganish va baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
eksperimental surunkali toksik gepatit bilan kasallangan kalamushlardan «salomatlikning buzilgan starti» bilan avlodlar tug‘ilishi, avlodlar ilk postnatal ontogenez davrlarida buyraklari struktur komponentlarida yallig‘lanish-reaktiv, distrofik va gistopatologik o‘zgarishlar jarayonlari rivojlanishi aniqlangan;
postnatal ontogenezning ilk davrlarida buyraklar struktur komponentlarida aniqlangan reaktiv-yallig‘lanish va distrofik o‘zgarishlar 92-98% kalamush avlodlarida postnatal rivojlanishning kechki davrlarida nivelizatsiya va kompensatsiya tiklanish jarayonlari kuzatilgan bo‘lsa, 5-8% avlodlarda esa gistopatologik jarayonlarning davom etib, nefronlar qon tomirlari koptokchalarining umumiy soni 6,1% ga, intrakortikal koptokchalar sonining 5,6% ga, yukstamedullyar koptokchalar sonining 4,5% ga, shakllangan tuzilmalar zonasi ko‘rsatkichlarining 8,4% ga, mag‘iz zonasi maydonining 2,4% ga kamayishi ilmiy isbotlangan;
ona organizmidagi surunkali jigar patologiyasi ulardan tug‘ilgan avlod buyraklari hujayralarida proliferatsiya va apoptoz jarayonlari o‘rtasidagi muvozanatning buzilishiga, hujayralarda proliferatsiya jarayonlari pasayib, apoptoz indeksida o‘sishi natijasida buyraklar struktur komponentlarida rivojlanish va shakllanish tezligining pasayishiga olib kelishi asoslangan;
surunkali toksik gepatit bilan xastalangan kalamushlar avlodlari buyraklari struktur-funksional komponentlarining rivojlanishi va yakuniy shakllanishi jarayonlarining rivojlanishhdan orqada qolishi, kechikishi avlod buyraklarida evolyusion yo‘lga qo‘yilgan morfogenez jarayonlari dinamikasining buzilganliginidan darak beruvchi morfologik ko‘rsatkichlar ekanligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida avlod buyraklarining postnatal morfogenezi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: eksperimental surunkali toksik gepatit bilan kasallangan kalamushlardan «salomatlikning buzilgan starti» bilan avlodlar tug‘ilishi, avlodlar ilk postnatal ontogenez davrlarida buyraklari struktur komponentlarida yallig‘lanish-reaktiv, distrofik va gistopatologik o‘zgarishlar jarayonlari rivojlanishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 martda 5-son bilan tasdiqlangan «Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida tug‘ilgan avlod buyraklaridagi patomorfologik shikastlanishlarni aniqlash usullari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Xorazm viloyati patologik anatomiya byurosi bo‘yicha 27.02.2024 yildagi 11/1-son va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi bo‘yicha 31.01.2023 yildagi 2022-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: surunkali jigar toksik shikastlanishi bo‘lgan bo‘lgan onalardan va ulardan tug‘ilgan avlodlar ichki a`zolaridagi o‘zgarishlarni baholash, erta tashxislash va davolash chora-tadbirlarni takomillashtirish, optimallashtirish orqali aholisi orasida, mehnatga layoqatli qatlamida jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, rivojlanish anomaliyalari, tug‘ma patologiyalarning oldini olishda tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolanish uchun sarflanadigan mablag‘lar surunkali jigar xastaliklari bilan kasallangan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni bashoratlash natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: postnatal ontogenezning ilk davrlarida buyraklar struktur komponentlarida aniqlangan reaktiv-yallig‘lanish va distrofik o‘zgarishlar 92-98% kalamush avlodlarida postnatal rivojlanishning kechki davrlarida nivelizatsiya va kompensatsiya tiklanish jarayonlari kuzatilgan bo‘lsa, 5-8% avlodlarda esa gistopatologik jarayonlarning davom etib, nefronlar qon tomirlari koptokchalarining umumiy soni 6,1% ga, intrakortikal koptokchalar sonining 5,6% ga, yukstamedullyar koptokchalar sonining 4,5% ga, shakllangan tuzilmalar zonasi ko‘rsatkichlarining 8,4% ga, mag‘iz zonasi maydonining 2,4% ga kamayishi ilmiy isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 martda 5-son bilan tasdiqlangan «Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida tug‘ilgan avlod buyraklaridagi patomorfologik shikastlanishlarni aniqlash usullari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Xorazm viloyati patologik anatomiya byurosi bo‘yicha 27.02.2024 yildagi 11/1-son va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi bo‘yicha 31.01.2023 yildagi 2022-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: surunkali jigar toksik shikastlanishi bo‘lgan bo‘lgan onalardan va ulardan tug‘ilgan avlodlar ichki a`zolaridagi o‘zgarishlarni baholash, erta tashxislash va davolash chora-tadbirlarni takomillashtirish, optimallashtirish orqali aholisi orasida, mehnatga layoqatli qatlamida jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, rivojlanish anomaliyalari, tug‘ma patologiyalarning oldini olishda tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolanish uchun sarflanadigan mablag‘lar surunkali jigar xastaliklari bilan kasallangan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni bashoratlash natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: ona organizmidagi surunkali jigar patologiyasi ulardan tug‘ilgan avlod buyraklari hujayralarida proliferatsiya va apoptoz jarayonlari o‘rtasidagi muvozanatning buzilishiga, hujayralarda proliferatsiya jarayonlari pasayib, apoptoz indeksida o‘sishi natijasida buyraklar struktur komponentlarida rivojlanish va shakllanish tezligining pasayishiga olib kelishi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 martda 5-son bilan tasdiqlangan «Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida tug‘ilgan avlod buyraklaridagi patomorfologik shikastlanishlarni aniqlash usullari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Xorazm viloyati patologik anatomiya byurosi bo‘yicha 27.02.2024 yildagi 11/1-son va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi bo‘yicha 31.01.2023 yildagi 2022-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: surunkali jigar toksik shikastlanishi bo‘lgan bo‘lgan onalardan va ulardan tug‘ilgan avlodlar ichki a`zolaridagi o‘zgarishlarni baholash, erta tashxislash va davolash chora-tadbirlarni takomillashtirish, optimallashtirish orqali aholisi orasida, mehnatga layoqatli qatlamida jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, rivojlanish anomaliyalari, tug‘ma patologiyalarning oldini olishda tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolanish uchun sarflanadigan mablag‘lar surunkali jigar xastaliklari bilan kasallangan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni bashoratlash natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: surunkali toksik gepatit bilan xastalangan kalamushlar avlodlari buyraklari struktur-funksional komponentlarining rivojlanishi va yakuniy shakllanishi jarayonlarining rivojlanishhdan orqada qolishi, kechikishi avlod buyraklarida evolyusion yo‘lga qo‘yilgan morfogenez jarayonlari dinamikasining buzilganliginidan darak beruvchi morfologik ko‘rsatkichlar ekanligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 martda 5-son bilan tasdiqlangan «Ona organizmining surunkali zaharlanishi sharoitida tug‘ilgan avlod buyraklaridagi patomorfologik shikastlanishlarni aniqlash usullari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Xorazm viloyati patologik anatomiya byurosi bo‘yicha 27.02.2024 yildagi 11/1-son va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi bo‘yicha 31.01.2023 yildagi 2022-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: surunkali jigar toksik shikastlanishi bo‘lgan bo‘lgan onalardan va ulardan tug‘ilgan avlodlar ichki a`zolaridagi o‘zgarishlarni baholash, erta tashxislash va davolash chora-tadbirlarni takomillashtirish, optimallashtirish orqali aholisi orasida, mehnatga layoqatli qatlamida jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, jigar xastaliklari bilan aziyat chekkan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi morfo-funksional o‘zgarishlar mexanizmlari, rivojlanish anomaliyalari, tug‘ma patologiyalarning oldini olishda tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolanish uchun sarflanadigan mablag‘lar surunkali jigar xastaliklari bilan kasallangan onalardan tug‘ilgan avlodlarda ichki a’zolaridagi kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni bashoratlash natijasida iqtisod qilinadi.
