Шакарова Мехри Улашовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда урологик жарроҳлик муолажаларида комбинацияланган спинал анестезия», 14.00.37 – Анестезиология ва реаниматология. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2968.
Илмий рахбар: Сатвалдиева Эльмира Абдусаматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Toшкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт марказида, DSc.04/01.02.2022.Tib.147.01.
Расмий оппонентлар: Заболоцкий Дмитрий Владиславович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Алимов Анвар Валиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга ега.
II. Тадқиқотнинг мақсади: болаларда спонтан нафас сақланган холда туғма нуқсонлар ва сийдик йўллари касалликларидаги хирургик йўл билан коррекциясида  бупивакаин билан спинал анестезия ўтказилганда периоперацион аналгезия ва эрта реабилитация самарадорлигини оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
болаларда травматик урологик операциялар учун анестезиологик қўлланмага нейроаксиал блокада усулини жорий етиш мувофиқлиги илмий асосланган ва туғма нуқсонлар ва сийдик-айириш тизими касалликлари бўйича операция қилинган болаларда спонтан нафас олишда комбинацияланган спинал анестезия (КСА) усулининг техник самарадорлиги ва хавфсизлиги илмий асосланган;
ривожланган туғма нуқсонлар ва сийдик-айириш тизими касалликлари бўйича операция қилинган болаларда тезлаштирилган тикланиш протоколларида (Fast-track sugery, Enhanced Recovery After Surgery) умумий седация ва сақланиб қолган спонтан нафас олиш билан биргаликда спинал анестезия усулини қўллаган ҳолда алгоритмни ишлаб чиқилган;
КСА шароитида спонтан нафас олиш сақланиб қолган беморларда кислота-асос ҳолатини, қон таркибидаги газларни ва кислород ҳолатини кузатиш периоператив перфузия кўрсатқичлари меъёрга келиши асосланган;      
ривожланган туғма нуқсонлар ва сийдик-айириш тизими касалликлари бўйича операциялар пайтида болаларда седация шароитида спонтан нафас олишда КСА усулининг техник самарадорлиги ва хавфсизлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Болаларда урологик операцияларда комбинацияланган спинал анестезияни такомиллаштиришга қаратилган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: болаларда травматик урологик операциялар учун анестезиологик қўлланмага нейроаксиал блокада усулини жорий етиш мувофиқлиги илмий асосланган ва туғма нуқсонлар ва сийдик-айириш тизими касалликлари бўйича операция қилинган болаларда спонтан нафас олишда КСА усулининг техник самарадорлиги ва хавфсизлиги илмий асосланган. Жарроҳлик стресс реакциясининг кардиоваскуляр, нейроэндокрин тизимларга, шунингдек қоннинг газ таркибига ва сийдик тизимининг нуқсонлари ва касалликлари бўйича операция қилинган болаларда унинг кислота-асос ҳолатига таъсирини ҳар томонлама таҳлил қилиш асоратларни ривожланиш хавфини камайтиради ва даволанишнинг якуний натижаларини яхшилашга ёрдам берган. Тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган анестезиологик ёндашуви тиббий амалиётга жорий етилган. Хусусан, ушбу усул Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази томонидан операсия бўлими амалиётида қўлланилган (42-сонли буйруқ, 24.04.2024.), шунингдек Сирдарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказий шифохонасига (4-73-сонли 13.05.2024-сонли буйруқ) жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий техник Кенгашининг 2025 йил январдаги №11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги. Ишлаб чиқилган ёндашув спонтан нафас олиш билан КСА шароитида болаларни анестезия билан таъминлашга мўлжалланган ёндашув умумий фармакологик юкни камайтирган, опиоидларга бўлган еҳтиёжни ва сунъий ўпка вентиляцияси билан анестезиядан фойдаланишга эҳтиёжни қолмаган, операциядан кейинги тикланишни яхшилайди, асоратларини камайтирган. Иқтисодий самарадорлиги. Ушбу усулда анестетик ва миорелаксантлар билан мажбурий интраоператив ёрдам ва ўпканинг сунъий вентилясиясидан фойдаланишга еҳтиёжнинг йўқлиги етарли иқтисодий самара беради. Анестезия ёндашуви аппаратни тежайдиган технология бўлиб, касалхонага ётқизиш вақтини қисқартириш ва анестезия нархини пасайтириш имконини беради. КСА усули ёрдамида анестезиянинг ўртача нархи 324000 сўмни, комбинасияланган умумий анестезия нархи еса 536000 сўмни ташкил етди. Касалхонада қолиш муддати: асосий гуруҳда: 4,0±0,4 кун, таққослаш гуруҳида: 5,7±0,2 кун. Асосий гуруҳдаги ҳар бир бемор учун умумий харажат 2324000 сўмни ташкил етган. 
иккинчи илмий янгилик: ривожланган туғма нуқсонлар ва сийдик-айириш тизими касалликлари бўйича операция қилинган болаларда тезлаштирилган тикланиш протоколларида (Fast-track Surgery, Enhanced Recovery After Surgery) умумий седация ва сақланиб қолган спонтан нафас олиш билан биргаликда spinal анестезия усулини қўллаган ҳолда алгоритмни ишлаб чиқилган. Fast-track surgery стратегиясининг анестезиологик компоненти (F.T.S.) – Спинал анестезия бупивакаин 0,5% билан спонтан нафас олиш сақланиб қолган турли ёшдаги болаларда узоқ муддатли ижобий периоператив аналгезияни таъминлайди, асоратларнинг пасайиши, ерта фаоллашиши ва энтерал овқатланишнинг ерта бошланиши туфайли операциядан кейинги тикланишни тезлаштиради.  Урологик аралашувларда спонтан нафас олиш шароитида умумий седация билан СА усулини ишлаб чиқиш анестезиянинг самарадорлиги ва хавфсизлигини оширган, беморларнинг наркоздан кейинги тез тикланиши учун шароитларни яхшилаш имконини берган. Тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган анестезиологик ёндашуви тиббий амалиётга жорий етилган. Хусусан, ушбу усул Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази томонидан операсия бўлими амалиётида қўлланилган (42-сонли буйруқ, 24.04.2024.), шунингдек Сирдарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказий шифохонасига (4-73-сонли 13.05.2024-сонли буйруқ) жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий техник Кенгашининг 2025 йил январдаги №11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: урологик касалликлар бўйича операция қилинган болаларда умумий седация ва сақланиб қолган спонтан нафас олиш билан биргаликда спинал анестезия усулидан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқилган алгоритм операциядан кейин тикланишни яхшилайди ва реабилитация вақтини қисқартирган. иқтисодий самарадорлиги: КСА самарадорлиги ва хавфсизлигини ҳар томонлама таҳлил қилиш операциядан кейинги бир қатор асоратларни олдини олган, бу еса беморларнинг тиббий муассасаларда қолиш муддатини қисқартирган. Асоратлар даражаси: асосий гуруҳда: 4,8%, қиёсий гуруҳда: 9,36%. Асосий гуруҳда асоратлар даражаси 2 баравар паст. 
учинчи илмий янгилик: КСА шароитида спонтан нафас олиш сақланиб қолган беморларда кислота-асос ҳолатини, қоннинг газлар таркибини ва кислород ҳолатини кузатиш периоператив перфузия кўрсатқичлари меъёрга келиши асосланган. Гипоксия ва/ёки кислород ҳолатининг бузилишини ўз вақтида аниқлаш имконияти оксигенацияни яхшилаш чораларини ўз вақтида бошлаш имкон берган. Тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган анестезиологик ёндашуви тиббий амалиётга жорий етилган. Хусусан, ушбу усул Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази томонидан операсия бўлими амалиётида қўлланилган (42-сонли буйруқ, 24.04.2024.), шунингдек Сирдарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказий шифохонасига (4-73-сонли 13.05.2024-сонли буйруқ) жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий техник Кенгашининг 2025 йил январдаги №11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: Болаларда гипоксия эпизодлари ёки кислород ҳолати бузилишларини интраоператив ўз вақтида аниқлаш оксигенация натижаларини яхшилаш бўйича чора-тадбирларни ўз вақтида бошлаш имконини берган, ва гипоксияли organ-тизимли шикастланишларнинг олдини олишга ёрдам берган. Иқтисодий самарадорлиги. Беморларда ҳам асосий (спонтан нафас олиш), ҳам назорат гуруҳлари (ўпка сунъий вентиляция аппарати) туғма нуқсонлар ва сийдик тизимининг касалликларини жарроҳлик йўли билан тузатиш шароитида кислота-асос ҳолати ва қон газларининг барча интраоператив кўрсаткичларига нисбатан барқарор бўлиб, бу барча беморларда вентиляциянинг етарлилигини тасдиқлайди. Бироқ, бунга турли йўллар билан еришилди: назорат гуруҳи анъанавий сунъий вентиляция қилинган опиоид анестезиядан фойдаланган, бу еса катта ресурсларни талаб қилган (харажат асосий гуруҳга қараганда юқори). Асосий гуруҳда спонтан нафас олиш қўшимча харажатлар ва ресурсларни талаб қилмайди, бу янги технологиянинг юқори самарадорлигини тасдиқланган;
тўртинчи илмий янгилик: Ривожланган туғма нуқсонлар ва сийдик-ажратиш тизими касалликлари бўйича операциялар пайтида болаларда седация шароитида спонтан нафас олишда КСА усулининг техник самарадорлиги ва хавфсизлиги асосланган. Тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган анестезиологик ёндашуви тиббий амалиётга жорий етилган. Хусусан, ушбу усул Фарғона вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази томонидан операсия бўлими амалиётида қўлланилган (42-сонли буйруқ, 24.04.2024.), шунингдек Сирдарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказий шифохонасига (4-73-сонли 13.05.2024-сонли буйруқ) жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий техник Кенгашининг 2025 йил январдаги №11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: Болаларда спонтан нафас олишда спинал анестезиянинг умумий седация билан комбинацияланган усулининг техник самарадорлиги ва хавфсизлиги туғма ривожланиш нуқсонлари ва сийдик ажратиш тизими касалликлари бўйича операцияларда юзага келиши мумкин бўлган асоратлар даражасини камайтириш ва болаларнинг ҳаёт сифати ва саломатлигини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: Кичик ва катта ёшдаги болаларда КСА техникаси ва алгоритмини асослаш билан анестезиологик ёндашувни қўллаш операциядан кейинги эрта реабилитацияга ва беморларнинг касалхонада бўлиш вақтини қисқартиришга ёрдам берадиган бир қатор техник асоратларни камайтирган.