Komilova Mehrinoz Oybekjon qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Homilador ayollarda COVID-19 etiologiyali pnevmoniya rivojlanishining klinik va molekulyar-genetik asoslari», 14.00.01 – «Akusherik va ginekologiya».
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tib3463.
Ilmiy rahbar: Zufarova Shaxnoza Alimdjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSs.04/07.06.2024.Tib.95.03.
Rasmiy opponentlar: Yakubova Oltinoy Abduganievna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Djumanov Baxtiyor Abdurazzokovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat stomatologiya instituti
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: homilador ayollarda koronavirusli pnevmoniya rivojlanishining klinik va genetik xavf omillarini aniqlash hamda og‘ir asoratlarning oldini olish uchun erta prognozlash strategiyalarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
COVID-19 etiologiyali pnevmoniyaning rivojlanishi va akusherlik asoratlarining homiladorlik trimestrlariga bog‘liq intensivligi ochib berilgan bo‘lib, I trimestrda kasallik nisbatan engil darajada homila tushish xavfi bilan namoyon bo‘lishi, II va III trimestrlarda virusli pnevmoniyaga moyillikning va akusherlik asoratlaridan: preeklampsiya, homilaning o‘sish va rivojlanishdan orqada qolishi, muddatiga etmagan tug‘ruq kabi holatlarning ortishi aniqlangan;
molekulyar-genetik tekshiruvlarda IL-1â genining C/C genotipi pnevmoniya rivojlanish ehtimolini 1,8 marta oshirishi (p<0,05), katta T/T genotipi esa himoya qiluvchi ta’sirga ega ekanligi, shuningdek, IL-4 genining kichik T/T genotipi COVID-19 ning og‘ir darajalarinèíã rivojlanish xavfini 2,4 marta, engil darajasining rivojlanish ehtimolini esa 4,5 marta oshirishi (p<0,05) aniqlangan.
homilador ayollarda COVID-19ning va u bilan bog‘liq pnevmoniyaning rivojlanish xavfini belgilovchi immun himoyaning genetik asoslari o‘rganilganda IL-1â va IL-4 genlarining resessiv allel va genotiplari bilan immun javobning (IgG>0,08 IU/ml) yuqori ko‘rsatkichlari xàâô guruhlarini belgilovchi omil sifatida aniqlangan;
êîðîíàâèðóñíèíã og‘ir oqibatlarini oldini olish, homilador ayollarning xavf guruhlarini erta aniqlash va individual profilaktik choralarni rejalashtirish uchun homiladorlik muddatlariga va molekulyar-genetik xususiyatlariga asoslangan prognostik algoritm ishlab chiqilãàí.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
COVID-19 bilan kasallangan homilador ayollarni erta prognoslash strategiyalarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy tadqiqot natijalariga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: COVID-19 etiologiyali pnevmoniyaning rivojlanishi va akusherlik asoratlarining homiladorlik trimestrlariga bog‘liq intensivligi ochib berilgan bo‘lib, I trimestrda kasallik nisbatan engil darajada homila tushish xavfi bilan namoyon bo‘lishi, II va III trimestrlarda virusli pnevmoniyaga moyillikning va akusherlik asoratlaridan: preeklampsiya, homilaning o‘sish va rivojlanishdan orqada qolishi, muddatiga etmagan tug‘ruq kabi holatlarning ortishi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 15 oktyabrda 6i-42/u-son bilan tasdiqlangan “Homilador ayollarda COVID-19 etiologiyali pnevmoniya rivojlanishini erta prognozlashning molekulyar-genetik usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur taklif Toshkent viloyati perinatal markazining 2023 yil 3 dekabrdagi 34-son hamda RIO va BSIATM Farg‘ona viloyati filialining 2024 yil 4 apreldagi 66-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/120-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 ga chalingan homilador ayollarni olib borish taktikasini ishlab chiqish homiladorlik asoratlarining kamayishini ta’minlaydi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 bilan kasallangan 1 nafar homilador ayolning shifoxonada 1 kunlik davolanishi: dori-darmon, oziq-ovqat mahsulotlari va tibbiy ashyolar uchun jami 97000 so‘m miqdoridagi davlat budjeti mablag‘lari sarflanadi. Bir nafar homilador ayolning shifoxonada bo‘lish muddatini o‘rtacha 3 kunga qisqartirish 270000 so‘m davlat budjeti mablag‘lari iqtisod qilinishiga imkon beradi. Xulosa: homilador ayollarni shifoxonada bo‘lish muddatini o‘rtacha 3 kunga qisqartirish hisobiga tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=120) 34920000 so‘m davlat budjeti mablag‘lari tejalishini ta’minlaydi;
ikkinchi ilmiy yangilik: molekulyar-genetik tekshiruvlarda IL-1â genining C/C genotipi pnevmoniya rivojlanish ehtimolini 1,8 marta oshirishi (p<0,05), katta T/T genotipi esa himoya qiluvchi ta’sirga ega ekanligi, shuningdek, IL-4 genining kichik T/T genotipi COVID-19 ning og‘ir darajalarinèíã rivojlanish xavfini 2,4 marta, engil darajasining rivojlanish ehtimolini esa 4,5 marta oshirishi (p<0,05) aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 15 oktyabrda 6i-42/u-son bilan tasdiqlangan “Homilador ayollarda COVID-19 etiologiyali pnevmoniya rivojlanishini erta prognozlashning molekulyar-genetik usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur taklif Toshkent viloyati perinatal markazining 2023 yil 3 dekabrdagi 34-son hamda RIO va BSIATM Farg‘ona viloyati filialining 2024 yil 4 apreldagi 66-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/120-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: genetik skrining kasallikni oldindan bilish orqali homilador ayollarda kasallikning og‘ir darajalarining rivojlanish xavfi kamaytiradi. Bu esa davolash sifatini yaxshilashga tiklanish uchun zarur bo‘lgan vaqtni qisqartirishga yordam beradi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: Mazkur usuldan foydalanish akusherlik asoratlarini oldini olish imkonini beradi, qo‘shimcha davolanishga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi. Statsionar davolanish uchun eng kam xarajat har bir kun uchun 95 000 so‘mni tashkil qilgani holda, shifoxonada qolish muddatlari qisqarishi hisobiga 1 nafar bemorga 1 kunda 95 000 so‘m budjet mablag‘lari iqtisod qilinadi. Xulosa: Tavsiya etilgan usul kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni kamaytiradi va kasalxonada bo‘lish vaqtini qisqartiradi hamda tadqiqot ko‘lami bo‘yicha ushbu usul qo‘llanilgan 110 nafar homilador ayollar uchun 1 kunda 10450000 so‘m budjet mablag‘lari tejaladi;
uchinchi ilmiy yangilik: homilador ayollarda COVID-19ning va u bilan bog‘liq pnevmoniyaning rivojlanish xavfini belgilovchi immun himoyaning genetik asoslari o‘rganilganda IL-1â va IL-4 genlarining resessiv allel va genotiplari bilan immun javobning (IgG>0,08 IU/ml) yuqori ko‘rsatkichlari xàâô guruhlarini belgilovchi omil sifatida aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 15 oktyabrda 6i-42/u-son bilan tasdiqlangan “Homilador ayollarda COVID-19 etiologiyali pnevmoniya rivojlanishini erta prognozlashning molekulyar-genetik usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur taklif Toshkent viloyati perinatal markazining 2023 yil 3 dekabrdagi 34-son hamda RIO va BSIATM Farg‘ona viloyati filialining 2024 yil 4 apreldagi 66-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/120-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: ushbu uslubiyatlardan foydalanish COVID-19 bilan kasallangan ayollarda pnevmoniyani erta prognozlash imkonini beradi va qo‘shimcha standart tekshiruv usullarining extiyojini kamaytirib, homilador ayollarning va homilaning holatiga ta’sir etuvchi salbiy havflar ko‘rsatkichini minimallashtirishga imkon beradi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: 1 nafar bemorga pnevmoniya tashxisini qo‘yish uchun 120000 so‘m mablag‘ sarflanadi. COVID-19 bilan kasallangan 1 nafar bemorda pnevmoniyani prognoslash uchun molekulyar-genetik tekshiruvlar uchun 38000 so‘m talab qilinib, 82000 so‘m mablag‘ iqtisod qilinadi. Xulosa: molekulyar-genetik tekshiruvlar orqali pnevmoniyani prognoslash hisobiga tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=110) 9020000 so‘m mablag‘lar iqtisod qilinishiga imkon beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: êîðîíàâèðóñíèíã og‘ir oqibatlarini oldini olish, homilador ayollarning xavf guruhlarini erta aniqlash va individual profilaktik choralarni rejalashtirish uchun homiladorlik muddatlariga va molekulyar-genetik xususiyatlariga asoslangan prognostik algoritm ishlab chiqilãàíligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 15 oktyabrda 6i-42/u-son bilan tasdiqlangan “Homilador ayollarda COVID-19 etiologiyali pnevmoniya rivojlanishini erta prognozlashning molekulyar-genetik usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Mazkur taklif Toshkent viloyati perinatal markazining 2023 yil 3 dekabrdagi 34-son hamda RIO va BSIATM Farg‘ona viloyati filialining 2024 yil 4 apreldagi 66-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/120-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 bilan kasallangan homilador ayollarda pnevmoniya xavfini oldindan bilish va belgilangan profilaktik choralarni amalga oshirishni asoslash pnevmoniya xavfini kamaytirib bemorlarning hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilanishiga va reabilitatsiya muddatlarini qisqartirishni ta’minlashga asos bo‘ladi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 bilan kasallangan 1 nafar homilador ayolni shifoxonadan keyingi reabilitatsiyasi uchun 1 kunda 72000 so‘m mablag‘ sarflanadi. Reabilitatsiya muddatlarini 14 kungacha (20,8±3,2 kundan 6±0,42 kungacha) qisqartirish 1 bemor uchun 1008000 so‘m mablag‘ iqtisod qilinadi. Xulosa: Reabilitatsiya muddatlarini qisqartirish hisobiga tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=110) 110880000 so‘m mablag‘lar iqtisod qilinishiga imkon beradi.
