Файзуллаев Достон Маҳмуд ўғли
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: Ўзбекистонда Давлат бюджети кўрсаткичларининг эконометрик тадқиқи.
08.00.06 – Эконометрика ва статистика
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Iqt4404
Илмий раҳбар: Насретдинова Шахноза Саидакмаловна, физика-математика фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Кадрлар малакасини ошириш ва статистик тадқиқотлар институти, DSc 29/30.12.2019.I.92.01.
Расмий оппонентлар: Тўраев Шавкат Шухратович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор, Мухиддинов Худоёр Суюнович, иқтисодиёт фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат транспорт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети кўрсаткичларини эконометрик усуллар ёрдамида таҳлил қилиш ва истиқболларини прогнозлаш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III .Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
халқаро стандартларга таянган ҳолда, хориж тажрибасини ўрганиш асосида Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети самарадорлик кўрсаткичларининг илмий услубий жиҳатларини такомиллаштириш мақсадида интеграллашган статистик кўрсаткичлар тизими таклиф этилган.
миллий иқтисодиёт хусусиятларини инобатга олган ҳолда, макроиқтисодий кўрсаткичларни статистик таҳлил қилиш асосида, давлат бюджети кўрсаткичларига таъсир этувчи омиллар корреляцион регрессион таҳлил қилинган ва кўп омилли чизиқли регрессия тенгламаси ишлаб чиқилган. Тузилган эконометрик моделлар параметрларини таҳлил қилиш асосида Давлат бюджети даромадларини ошириш ва тақчиллигини камайтириш бўйича илмий таклифлар ишлаб чиқилган.
жаҳонда юз бераётган мураккаб ташқи вазият ва бунинг Ўзбекистон ва ташқи иқтисодий шерик давлатлар иқтисодиётига макро-фискал хатарлари таъсирларини, ҳамда Ўзбекистонда олиб борилаётган фискал ислоҳатлар, мавжуд имкониятларни инобатга олган ҳолда, вақтли қатор усулида САРИМА(1,0,0)(2,1,0)[4] ва АРИМА(0,2,1) моделларидан фойдаланиб давлат бюджети даромадларининг ўрта муддатли прогноз вариантлари ишлаб чиқилган.
макроиқтисодий барқарорликни таминлашда ЯИМ таркибий силжишларини барқарорлаштиришнинг хориж тажрибасини ўрганиш асосида, ЯИМ таркибий силжишларининг интеграл коефициенти ва давлат бюджети даромадлари таркибининг ЯИМдаги улушлари ўртасидаги регрессия тенгламасини симплекс усули ёрдамида оптималлаштириш орқали, давлат бюджети даромадлари таркибининг ЯИМдаги улушини оширишнинг потенсиал имкониятлари ва устувор йўналишлари бўйича илмий таклифлар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг қуйидаги натижалари амалиётга татбиқ этилди:
халқаро стандартларга таянган ҳолда, хориж тажрибасини ўрганиш асосида Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети самарадорлик кўрсаткичларининг илмий услубий жиҳатларини такомиллаштириш мақсадида таклиф этилган интеграллашган статистик кўрсаткичлар тизимидан Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги фаолиятида жорий этилди. (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 декабрдаги 41-7-26039 -сонли маълумотномаси). Ушбу илмий таклифдан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тўғрисидаги ПФ-158-сон Фармони, 46-мақсадида “Фискал барқарорликни таъминлаш ва давлат мажбуриятларини самарали бошқариш” ва ушбу мақсадга эришиш учун 5 та самарадорлик кўрсаткичларидан бири 2030 йилгача “Натижага йўналтирилган бюджетлаштириш” амалиётига тўлиқ ўтиш бўйича кўзда тутилган вазифаларни амалга оширишда фойдаланиш орқали Давлат бюджети самарадорлик кўрсаткичларини кенгроқ баҳолаш имкониятига эришилган.
миллий иқтисодиёт хусусиятларини инобатга олган ҳолда, макроиқтисодий кўрсаткичларни статистик таҳлил қилиш асосида, давлат бюджети кўрсаткичларига таъсир этувчи омиллар корреляцион регрессион таҳлил қилинган ва кўп омилли чизиқли регрессия тенгламаси ишлаб чиқилган. Тузилган эконометрик моделлар параметрларини таҳлил қилиш асосида Давлат бюджети даромадларини ошириш ва тақчиллигини камайтириш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклифлар Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги фаолиятида жорий этилди. (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 декабрдаги 41-7-26039 -сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифдан 2025-2027 йилларга мўлжалланган бюджет сиёсатининг асосий йўналишларидан бири – бюджет барқарорлигини таминлаш, бюджетни консолидациялаш орқали тақчилликни ўрта муддатли даврда ЯИМга нисбатан 3 фоиздан ошиб кетмаслигини таъминлаш бўйича амалга оширилаётган чора тадбирларнинг самарадорлигини оширишга эришилди.
жаҳонда юз бераётган мураккаб ташқи вазият ва бунинг Ўзбекистон ва ташқи иқтисодий шерик давлатлар иқтисодиётига макро-фискал хатарлари таъсирларини, ҳамда Ўзбекистонда олиб борилаётган фискал ислоҳатлар, мавжуд имкониятларни инобатга олган ҳолда, вақтли қатор усулида САРИМА(1,0,0)(2,1,0)[4] ва АРИМА(0,2,1) моделларидан фойдаланиб давлат бюджети даромадларининг ўрта муддатли ишлаб чиқилган прогноз вариантлари Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги фаолиятида жорий этилди. (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 декабрдаги 41-7-26039 -сонли маълумотномаси). Ушбу илмий таклифдан ўрта муддатли давр учун солиқ ва бюджет сиёсати йўналишларини тизимлаштириш мақсадида 2025–2030 йилларга мўлжалланган Давлат молиясини бошқариш тизимини такомиллаштириш стратегиясини ишлаб чиқишда фойдаланиш орқали давлат бюджети даромадлари прогнозларини ишлаб чиқиш ва мўлжалларини белгилашнинг илмий асосини такомиллаштиришга эришилди.
макроиқтисодий барқарорликни таъминлашда ЯИМ таркибий силжишларини барқарорлаштиришнинг хориж тажрибасини ўрганиш асосида, ЯИМ таркибий силжишларининг интеграл коефициенти ва давлат бюджети даромадлари таркибининг ЯИМдаги улушлари ўртасидаги регрессия тенгламасини симплекс усули ёрдамида оптималлаштириш орқали, давлат бюджети даромадлари таркибининг ЯИМдаги улушини оширишнинг потенсиал имкониятлари ва устувор йўналишлари бўйича ишлаб чиқилган илмий таклифлар Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги фаолиятида жорий этилди. (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 декабрдаги 41-7-26039 -сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифдан 2025-2027 йилларга мўлжалланган Бюджетномада белгиланган солиқ ва бюджет сиёсатининг иккинчи ва учунчи асосий мақсадлари – макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш ҳамда фискал барқарорликни таъминлаш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар доирасида фойдаланиш орқали, ушбу чора-тадбирларнинг илмий асосини мустаҳкамлашга эришилди.
