Mo‘ydinov Otabek Xusanovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.  
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sklerodermiyada kollagen almashinuvi buzilishining molekulyar-genetik mexanizmlari», 03.00.01 – Biokimyo (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tib606.
Ilmiy rahbar: Inoyatova Firuza Hidoyatovna, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Xaybullina Zarina Ruslanovna, tibbiyot fanlari doktori, katta ilmiy xodim; Ishigov Ibragim Agaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor (Qozog‘iston Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda kollagen genlari va yallig‘lanish omillarining endotelial disfunksiya bilan o‘zaro bog‘liqligini asoslashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sklerodermiya rivojlanishida endoteliy disfunksiyasining roli bemorlarda endotelin-1 miqdorining oshishi, endotelial NO-sintaza faolligining kamayishi, uning indutsibel formasining faolligining oshishi qonda peroksinitrit miqdorining ortishi bilan namoyon bo‘lishi, teri bioptati gomogenatida hsCRP va TNF-α yallig‘lanish oldi oqsillarining ortishi, ayniqsa bu holat tizimli sklerodermiyada yaqqol namoyon bo‘lishi isbotlangan;
qon zardobida MMR-2, MMR-7 va MMR-9 lar miqdorining kamayishi, ularning ingibitorlari TIMP-1 va TIMP-2 larning ortishi hujayralararo matriksning qayta shakllanish jarayonining sekinlashishiga, ularning tuzilish va funksional turg‘unligi buzilishiga sabab bo‘lishi va bu holat tizimli sklerodermiyada yanada kuchliroq namoyon bo‘lishi aniqlangan;
chegaralangan sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda COL1A1 genining (rs1107946) C/A va A/A genotiplarining ko‘p uchrashi «A» allelining «noqulay» genotip ekanligini va uning tashuvchilari sklerodermiya bilan kasallanish xavfi yuqori ekanligi va nisbatan og‘ir kechishi isbotlangan;
chegaralangan sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda MMR-9 genining (rs2285053) C/T va T/T genotiplarining ko‘p uchrashi «T» allelining «noqulay» genotip ekanligini va uning tashuvchilari sklerodermiya bilan kasallanish xavfi yuqori ekanligi va nisbatan og‘ir kechishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Sklerodermiyada kollagen almashinuvi buzilishining molekulyar-genetik mexanizmlari bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: sklerodermiya rivojlanishida endoteliy disfunksiyasining roli bemorlarda endotelin-1 miqdorining oshishi, endotelial NO-sintaza faolligining kamayishi, uning indutsibel formasining faolligining oshishi qonda peroksinitrit miqdorining ortishi bilan namoyon bo‘lishi, teri bioptati gomogenatida hsCRP va TNF-α yallig‘lanish oldi oqsillarining ortishi, ayniqsa bu holat tizimli sklerodermiyada yaqqol namoyon bo‘lishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining muvofiqlashtirish bo‘limi tomonidan 2022 yil 20 avgustda 8n-r/920-son bilan tasdiqlangan «Sposob diagnostiki endotelial`noy disfunksii pri sklerodermii» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 19.06.2023 yildagi 252-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 08.07.2024 yildagi 77/A-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/79-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: keltirilgan usullar yordamida sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda endoteliy disfunksiyasi va yallig‘lanishni erta tashxislash, davolash muolajalari samaradorligini baholash va shu orqali bemorlar hayot sifati ko‘rsatkichlari yaxshilanishi bilan izohlanadi. Genetik tekshiruvlar natijasida olingan ma’lumotlar asosida uning avlodlarida bu kasallik uchrash ehtimolligi yuqori yoki kamligi haqida ularni qiziqtirgan masalaga amaliy echim berilgan bo‘ladi. Bundan tashqari sklerodermiyaning bu insonda qaysi shakli kechish ehtimolligi yuqori ekanligini tashxislash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida tashxislash va davolash uchun sarflanadigan 34304000 so‘m byudjet mablag‘lari cheklangan sklerodermiyasi bo‘lgan bemorlarda erta tashxis qo‘yish va natijalarini bashorat qilishda COL1A1 geni va MMR-9 genidagi mutatsiyalarni aniqlashning yuqori o‘ziga xosligi, sezgirligi va diagnostik samaradorligi tufayli bemorlarning shifoxonada qolish muddatini 2-3 kunga qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: qon zardobida MMR-2, MMR-7 va MMR-9 lar miqdorining kamayishi, ularning ingibitorlari TIMP-1 va TIMP-2 larning ortishi hujayralararo matriksning qayta shakllanish jarayonining sekinlashishiga, ularning tuzilish va funksional turg‘unligi buzilishiga sabab bo‘lishi va bu holat tizimli sklerodermiyada yanada kuchliroq namoyon bo‘lishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining muvofiqlashtirish bo‘limi tomonidan 2022 yil 20 avgustda 8n-r/920-son bilan tasdiqlangan «Sposob diagnostiki endotelial`noy disfunksii pri sklerodermii» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 19.06.2023 yildagi 252-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 08.07.2024 yildagi 77/A-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/79-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: keltirilgan usullar yordamida sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda endoteliy disfunksiyasi va yallig‘lanishni erta tashxislash, davolash muolajalari samaradorligini baholash va shu orqali bemorlar hayot sifati ko‘rsatkichlari yaxshilanishi bilan izohlanadi. Genetik tekshiruvlar natijasida olingan ma’lumotlar asosida uning avlodlarida bu kasallik uchrash ehtimolligi yuqori yoki kamligi haqida ularni qiziqtirgan masalaga amaliy echim berilgan bo‘ladi. Bundan tashqari sklerodermiyaning bu insonda qaysi shakli kechish ehtimolligi yuqori ekanligini tashxislash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida tashxislash va davolash uchun sarflanadigan 34304000 so‘m byudjet mablag‘lari cheklangan sklerodermiyasi bo‘lgan bemorlarda erta tashxis qo‘yish va natijalarini bashorat qilishda COL1A1 geni va MMR-9 genidagi mutatsiyalarni aniqlashning yuqori o‘ziga xosligi, sezgirligi va diagnostik samaradorligi tufayli bemorlarning shifoxonada qolish muddatini 2-3 kunga qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: chegaralangan sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda COL1A1 genining (rs1107946) C/A va A/A genotiplarining ko‘p uchrashi «A» allelining «noqulay» genotip ekanligini va uning tashuvchilari sklerodermiya bilan kasallanish xavfi yuqori ekanligi va nisbatan og‘ir kechishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining muvofiqlashtirish bo‘limi tomonidan 2022 yil 20 avgustda 8n-r/920-son bilan tasdiqlangan «Sposob diagnostiki endotelial`noy disfunksii pri sklerodermii» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 19.06.2023 yildagi 252-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 08.07.2024 yildagi 77/A-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/79-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: keltirilgan usullar yordamida sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda endoteliy disfunksiyasi va yallig‘lanishni erta tashxislash, davolash muolajalari samaradorligini baholash va shu orqali bemorlar hayot sifati ko‘rsatkichlari yaxshilanishi bilan izohlanadi. Genetik tekshiruvlar natijasida olingan ma’lumotlar asosida uning avlodlarida bu kasallik uchrash ehtimolligi yuqori yoki kamligi haqida ularni qiziqtirgan masalaga amaliy echim berilgan bo‘ladi. Bundan tashqari sklerodermiyaning bu insonda qaysi shakli kechish ehtimolligi yuqori ekanligini tashxislash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida tashxislash va davolash uchun sarflanadigan 34304000 so‘m byudjet mablag‘lari cheklangan sklerodermiyasi bo‘lgan bemorlarda erta tashxis qo‘yish va natijalarini bashorat qilishda COL1A1 geni va MMR-9 genidagi mutatsiyalarni aniqlashning yuqori o‘ziga xosligi, sezgirligi va diagnostik samaradorligi tufayli bemorlarning shifoxonada qolish muddatini 2-3 kunga qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: chegaralangan sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda MMR-9 genining (rs2285053) C/T va T/T genotiplarining ko‘p uchrashi «T» allelining «noqulay» genotip ekanligini va uning tashuvchilari sklerodermiya bilan kasallanish xavfi yuqori ekanligi va nisbatan og‘ir kechishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining muvofiqlashtirish bo‘limi tomonidan 2022 yil 20 avgustda 8n-r/920-son bilan tasdiqlangan «Sposob diagnostiki endotelial`noy disfunksii pri sklerodermii» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 19.06.2023 yildagi 252-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 08.07.2024 yildagi 77/A-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/79-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: keltirilgan usullar yordamida sklerodermiya bilan kasallangan bemorlarda endoteliy disfunksiyasi va yallig‘lanishni erta tashxislash, davolash muolajalari samaradorligini baholash va shu orqali bemorlar hayot sifati ko‘rsatkichlari yaxshilanishi bilan izohlanadi. Genetik tekshiruvlar natijasida olingan ma’lumotlar asosida uning avlodlarida bu kasallik uchrash ehtimolligi yuqori yoki kamligi haqida ularni qiziqtirgan masalaga amaliy echim berilgan bo‘ladi. Bundan tashqari sklerodermiyaning bu insonda qaysi shakli kechish ehtimolligi yuqori ekanligini tashxislash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida tashxislash va davolash uchun sarflanadigan 34304000 so‘m byudjet mablag‘lari cheklangan sklerodermiyasi bo‘lgan bemorlarda erta tashxis qo‘yish va natijalarini bashorat qilishda COL1A1 geni va MMR-9 genidagi mutatsiyalarni aniqlashning yuqori o‘ziga xosligi, sezgirligi va diagnostik samaradorligi tufayli bemorlarning shifoxonada qolish muddatini 2-3 kunga qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi.