Мўйдинов Отабек Хусановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Склеродермияда коллаген алмашинуви бузилишининг молекуляр-генетик механизмлари», 03.00.01 – Биокимё (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Tib606.
Илмий раҳбар: Иноятова Фируза Ҳидоятовна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Хайбуллина Зарина Руслановна, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим; Ишигов Ибрагим Агаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси).
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: склеродермия билан касалланган беморларда коллаген генлари ва яллиғланиш омилларининг эндотелиал дисфункция билан ўзаро боғлиқлигини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
склеродермия ривожланишида эндотелий дисфунксиясининг роли беморларда эндотелин-1 миқдорининг ошиши, эндотелиал NO-синтаза фаоллигининг камайиши, унинг индутсибел формасининг фаоллигининг ошиши қонда пероксинитрит миқдорининг ортиши билан намоён бўлиши, тери биоптати гомогенатида hsCRP ва TNF-α яллиғланиш олди оқсилларининг ортиши, айниқса бу ҳолат тизимли склеродермияда яққол намоён бўлиши исботланган;
қон зардобида ММР-2, ММР-7 ва ММР-9 лар миқдорининг камайиши, уларнинг ингибиторлари TIMP-1 ва TIMP-2 ларнинг ортиши ҳужайралараро матрикснинг қайта шаклланиш жараёнининг секинлашишига, уларнинг тузилиш ва функционал турғунлиги бузилишига сабаб бўлиши ва бу ҳолат тизимли склеродермияда янада кучлироқ намоён бўлиши аниқланган;
чегараланган склеродермия билан касалланган беморларда COL1A1 генининг (rs1107946) C/А ва А/А генотипларининг кўп учраши «А» аллелининг «ноқулай» генотип эканлигини ва унинг ташувчилари склеродермия билан касалланиш хавфи юқори эканлиги ва нисбатан оғир кечиши исботланган;
чегараланган склеродермия билан касалланган беморларда ММР-9 генининг (рс2285053) C/Т ва Т/Т генотипларининг кўп учраши «Т» аллелининг «ноқулай» генотип эканлигини ва унинг ташувчилари склеродермия билан касалланиш хавфи юқори эканлиги ва нисбатан оғир кечиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Склеродермияда коллаген алмашинуви бузилишининг молекуляр-генетик механизмлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: склеродермия ривожланишида эндотелий дисфунксиясининг роли беморларда эндотелин-1 миқдорининг ошиши, эндотелиал NO-синтаза фаоллигининг камайиши, унинг индутсибел формасининг фаоллигининг ошиши қонда пероксинитрит миқдорининг ортиши билан намоён бўлиши, тери биоптати гомогенатида hsCRP ва TNF-α яллиғланиш олди оқсилларининг ортиши, айниқса бу ҳолат тизимли склеродермияда яққол намоён бўлиши исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг мувофиқлаштириш бўлими томонидан 2022 йил 20 августда 8н-р/920-сон билан тасдиқланган «Способ диагностики эндотелиальной дисфункции при склеродермии» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти бўйича 19.06.2023 йилдаги 252-сон ҳамда Республика ихтисослаштирилган дерматовенерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 08.07.2024 йилдаги 77/А-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/79-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: келтирилган усуллар ёрдамида склеродермия билан касалланган беморларда эндотелий дисфункцияси ва яллиғланишни эрта ташхислаш, даволаш муолажалари самарадорлигини баҳолаш ва шу орқали беморлар ҳаёт сифати кўрсаткичлари яхшиланиши билан изоҳланади. Генетик текширувлар натижасида олинган маълумотлар асосида унинг авлодларида бу касаллик учраш эҳтимоллиги юқори ёки камлиги ҳақида уларни қизиқтирган масалага амалий ечим берилган бўлади. Бундан ташқари склеродермиянинг бу инсонда қайси шакли кечиш эҳтимоллиги юқори эканлигини ташхислаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида ташхислаш ва даволаш учун сарфланадиган 34304000 сўм бюджет маблағлари чекланган склеродермияси бўлган беморларда эрта ташхис қўйиш ва натижаларини башорат қилишда COL1A1 гени ва ММР-9 генидаги мутацияларни аниқлашнинг юқори ўзига хослиги, сезгирлиги ва диагностик самарадорлиги туфайли беморларнинг шифохонада қолиш муддатини 2-3 кунга қисқартириш натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: қон зардобида ММР-2, ММР-7 ва ММР-9 лар миқдорининг камайиши, уларнинг ингибиторлари TIMP-1 ва TIMP-2 ларнинг ортиши ҳужайралараро матрикснинг қайта шаклланиш жараёнининг секинлашишига, уларнинг тузилиш ва функционал турғунлиги бузилишига сабаб бўлиши ва бу ҳолат тизимли склеродермияда янада кучлироқ намоён бўлиши аниқланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг мувофиқлаштириш бўлими томонидан 2022 йил 20 августда 8н-р/920-сон билан тасдиқланган «Способ диагностики эндотелиальной дисфункции при склеродермии» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти бўйича 19.06.2023 йилдаги 252-сон ҳамда Республика ихтисослаштирилган дерматовенерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 08.07.2024 йилдаги 77/А-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/79-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: келтирилган усуллар ёрдамида склеродермия билан касалланган беморларда эндотелий дисфункцияси ва яллиғланишни эрта ташхислаш, даволаш муолажалари самарадорлигини баҳолаш ва шу орқали беморлар ҳаёт сифати кўрсаткичлари яхшиланиши билан изоҳланади. Генетик текширувлар натижасида олинган маълумотлар асосида унинг авлодларида бу касаллик учраш эҳтимоллиги юқори ёки камлиги ҳақида уларни қизиқтирган масалага амалий ечим берилган бўлади. Бундан ташқари склеродермиянинг бу инсонда қайси шакли кечиш эҳтимоллиги юқори эканлигини ташхислаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида ташхислаш ва даволаш учун сарфланадиган 34304000 сўм бюджет маблағлари чекланган склеродермияси бўлган беморларда эрта ташхис қўйиш ва натижаларини башорат қилишда COL1A1 гени ва ММР-9 генидаги мутацияларни аниқлашнинг юқори ўзига хослиги, сезгирлиги ва диагностик самарадорлиги туфайли беморларнинг шифохонада қолиш муддатини 2-3 кунга қисқартириш натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: чегараланган склеродермия билан касалланган беморларда COL1A1 генининг (rs1107946) C/А ва А/А генотипларининг кўп учраши «А» аллелининг «ноқулай» генотип эканлигини ва унинг ташувчилари склеродермия билан касалланиш хавфи юқори эканлиги ва нисбатан оғир кечиши исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг мувофиқлаштириш бўлими томонидан 2022 йил 20 августда 8н-р/920-сон билан тасдиқланган «Способ диагностики эндотелиальной дисфункции при склеродермии» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти бўйича 19.06.2023 йилдаги 252-сон ҳамда Республика ихтисослаштирилган дерматовенерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 08.07.2024 йилдаги 77/А-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/79-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: келтирилган усуллар ёрдамида склеродермия билан касалланган беморларда эндотелий дисфункцияси ва яллиғланишни эрта ташхислаш, даволаш муолажалари самарадорлигини баҳолаш ва шу орқали беморлар ҳаёт сифати кўрсаткичлари яхшиланиши билан изоҳланади. Генетик текширувлар натижасида олинган маълумотлар асосида унинг авлодларида бу касаллик учраш эҳтимоллиги юқори ёки камлиги ҳақида уларни қизиқтирган масалага амалий ечим берилган бўлади. Бундан ташқари склеродермиянинг бу инсонда қайси шакли кечиш эҳтимоллиги юқори эканлигини ташхислаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида ташхислаш ва даволаш учун сарфланадиган 34304000 сўм бюджет маблағлари чекланган склеродермияси бўлган беморларда эрта ташхис қўйиш ва натижаларини башорат қилишда COL1A1 гени ва ММР-9 генидаги мутацияларни аниқлашнинг юқори ўзига хослиги, сезгирлиги ва диагностик самарадорлиги туфайли беморларнинг шифохонада қолиш муддатини 2-3 кунга қисқартириш натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: чегараланган склеродермия билан касалланган беморларда ММР-9 генининг (рс2285053) C/Т ва Т/Т генотипларининг кўп учраши «Т» аллелининг «ноқулай» генотип эканлигини ва унинг ташувчилари склеродермия билан касалланиш хавфи юқори эканлиги ва нисбатан оғир кечиши исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг мувофиқлаштириш бўлими томонидан 2022 йил 20 августда 8н-р/920-сон билан тасдиқланган «Способ диагностики эндотелиальной дисфункции при склеродермии» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти бўйича 19.06.2023 йилдаги 252-сон ҳамда Республика ихтисослаштирилган дерматовенерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 08.07.2024 йилдаги 77/А-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 06/79-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: келтирилган усуллар ёрдамида склеродермия билан касалланган беморларда эндотелий дисфункцияси ва яллиғланишни эрта ташхислаш, даволаш муолажалари самарадорлигини баҳолаш ва шу орқали беморлар ҳаёт сифати кўрсаткичлари яхшиланиши билан изоҳланади. Генетик текширувлар натижасида олинган маълумотлар асосида унинг авлодларида бу касаллик учраш эҳтимоллиги юқори ёки камлиги ҳақида уларни қизиқтирган масалага амалий ечим берилган бўлади. Бундан ташқари склеродермиянинг бу инсонда қайси шакли кечиш эҳтимоллиги юқори эканлигини ташхислаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида ташхислаш ва даволаш учун сарфланадиган 34304000 сўм бюджет маблағлари чекланган склеродермияси бўлган беморларда эрта ташхис қўйиш ва натижаларини башорат қилишда COL1A1 гени ва ММР-9 генидаги мутацияларни аниқлашнинг юқори ўзига хослиги, сезгирлиги ва диагностик самарадорлиги туфайли беморларнинг шифохонада қолиш муддатини 2-3 кунга қисқартириш натижасида иқтисод қилинади.