Mavlonov Anvar Axmadovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Metobolik sindromda suyak va tog‘ay to‘qimasi zararlanishining molekulyar mexanizmlari va farmakoterapiya usullarini ishlab chiqish (eksperimental tadqiqot)», 14.00.16 – Normal va patologik fiziologiya, 14.00.17 – Farmakologiya va klinik farmakologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.DSc/Tib861.
Ilmiy maslahatchilar: Saidov Saydamir Abrorovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Tursunxodjaeva Firuza Muratovna, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Azimova Sevara Baxodirovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Mavlanov Iskandar Raximovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Yuldashev Nasirdjon Muxamedjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Alaniya Alaaddin Keykubat universiteti (Turkiya).
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: suyaklarning destruksiyasi bilan kechadigan eksperimental metabolik sindromda suyak-tog‘ay to‘qimalari va ichki organlarning shikastlanishining molekulyar mexanizmlarini o‘rganish va farmakoterapiya usullarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tajriba sharoitida, quyonlarda suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom modelida uglevod almashinuvida glyukoza va S-peptid miqdorining va lipid almashinuvida xolesterin, trigliseridlar, past va yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorining biokimyoviy o‘zgarishlari isbotlangan;
suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda osteosintez belgisi bo‘lgan ostekalsin darajasi pasayishi va I tur kollagen C-telopeptid darajasi oshishi, kollagenining destruksiyasida urg‘ochi hayvonlarda SOMF, gialuron kislotasi va agregan miqdori erkaklarga qaraganda yuqori darajada ekanligi isbotlangan;
tajriba hayvonlarida parenximatoz a’zolarining yog‘li distrofiyasi, qon aylanishining buzilishi, qon tomir giperemiyasi, suyak va bo‘g‘im to‘qimasining tog‘ay matriksida distrofik o‘zgarishlar, osteogen tolali to‘qimalarning kal`sifikatsiya bilan qo‘pollashishi, quyonlarning o‘qli skeletining o‘sishining buzilishiga olib keladigan rezorbsiya va osteoporetik o‘zgarishlarning o‘rni isbotlangan;
tajriba hayvonlarda suyaklarning zichligini mul`tispiral kompyuter tomografik tadqiqot orqali suyak tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromning farmakoterapiyasida kombinatsiyalangan dori vositasini qo‘llash samaradorligi isbotlangan;
suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda metformin, sink va omega-3dan foydalanish umumiy xolesterin, trigliseridlar, past zichlikdagi lipoproteinlar va Kastelli N aterogen xavfi indeksini sezilarli darajada kamaytirishi, past zichlikdagi lipoproteinlarga ta’sir qilmasdan yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorini oshirishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Metabolik sindromda suyak va tog‘ay to‘qimasi zararlanishining molekulyar mexanizmlari va farmakoterapiya usullarini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: tajriba sharoitida, quyonlarda suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom modelida uglevod almashinuvida glyukoza va S-peptid miqdorining va lipid almashinuvida xolesterin, trigliseridlar, past va yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorining biokimyoviy o‘zgarishlari isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Buxoro davlat tibbiyot institutining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 24 mayda 23-m/036-son bilan tasdiqlangan «Osobennosti protekaniya metobelicheskogo sindroma, assotsirovannogo s kostnoy destruksiey, u samsov i samok laboratornix jivotnix» hamda 2024 yil 2 fevralda 24-m/014-son bilan tasdiqlangan «Bioximicheskie pokazateli lipidnogo i uglevodnogo obmena u ekspermental`nix jivotnix s kostno-xryashhevimi narusheniyami» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ixtisoslashgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha 12.05.2023 yildagi 37-son, Buxoro tuman ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.04.2023 yildagi 127-son, Respublika ixtisoslashgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro viloyat filiali bo‘yicha 06.03.2023 yildagi 83-son, Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 12.02.2024 yildagi 76-son, Buxoro viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 07.05.2024 yildagi 137-son hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.06.2024 yildagi 156-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/1-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom modelida yuzaga keladigan biokimyoviy o‘zgarishlar uglevod almashinuvida glyukoza va S peptid miqdori, lipidlar almashinuvi xolesterin, trigliserid, past va yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorining o‘zgarishini inobatga olgan holda bemorlarda yuzaga keladigan metabolik sindrom natijasida yuzaga keladigan suyak tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan asoratlarni, bemorlarning hayot sifatidagi o‘zgarishlarni oldini olish va xastalikni o‘z vaqtida tashxislash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davoash uchun sarflanadigan 395000-455000 so‘m byudjet mablag‘lari (bir nafar bemorni kunlik shifoxonada davolanishi uchun 900000-110000 so‘m, qo‘shimcha labaratoriya taxlillar uchun 125000 so‘m tashkil qiladi) suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom asorati natijasida yuzaga kelgan xastaliklarni oldini olish orqali shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartish natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda osteosintez belgisi bo‘lgan ostekalsin darajasi pasayishi va I tur kollagen C-telopeptid darajasi oshishi, kollagenining destruksiyasida urg‘ochi hayvonlarda SOMF, gialuron kislotasi va agregan miqdori erkaklarga qaraganda yuqori darajada ekanligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Buxoro davlat tibbiyot institutining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 24 mayda 23-m/036-son bilan tasdiqlangan «Osobennosti protekaniya metobelicheskogo sindroma, assotsirovannogo s kostnoy destruksiey, u samsov i samok laboratornix jivotnix» hamda 2024 yil 2 fevralda 24-m/014-son bilan tasdiqlangan «Bioximicheskie pokazateli lipidnogo i uglevodnogo obmena u ekspermental`nix jivotnix s kostno-xryashhevimi narusheniyami» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ixtisoslashgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha 12.05.2023 yildagi 37-son, Buxoro tuman ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.04.2023 yildagi 127-son, Respublika ixtisoslashgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro viloyat filiali bo‘yicha 06.03.2023 yildagi 83-son, Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 12.02.2024 yildagi 76-son, Buxoro viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 07.05.2024 yildagi 137-son hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.06.2024 yildagi 156-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/1-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda osteosintez belgisi bo‘lgan ostekal`sinning pasayishi va I tur kollagen C-telopeptid darajasi oshishi, kollagenining destruksiyasida urg‘ochi hayvonlarda SOMF va gialuron kislotasi, agreganning miqdori erkaklarga qaraganda yuqori darajada ekanligining ayollarda uchraydigan suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom modelida biokimyoviy o‘zgarishlar natijasida yuzaga kelgan asoratlarda inobatga olish, metabolik sindrom o‘zgarishlarini o‘z vaqtida tashxislash, davolash taktikasini tanlashorqali bemorlarning hayot sifatidagi o‘zgarishlarni oldini olish imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davoash uchun sarflanadigan 395000-455000 so‘m byudjet mablag‘lari (bir nafar bemorni kunlik shifoxonada davolanishi uchun 900000-110000 so‘m, qo‘shimcha labaratoriya taxlillar uchun 125000 so‘m tashkil qiladi) suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom asorati natijasida yuzaga kelgan xastaliklarni oldini olish orqali shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartish natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: tajriba hayvonlarida parenximatoz a’zolarining yog‘li distrofiyasi, qon aylanishining buzilishi, qon tomir giperemiyasi, suyak va bo‘g‘im to‘qimasining tog‘ay matriksida distrofik o‘zgarishlar, osteogen tolali to‘qimalarning kal`sifikatsiya bilan qo‘pollashishi, quyonlarning o‘qli skeletining o‘sishining buzilishiga olib keladigan rezorbsiya va osteoporetik o‘zgarishlarning o‘rni isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Buxoro davlat tibbiyot institutining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 24 mayda 23-m/036-son bilan tasdiqlangan «Osobennosti protekaniya metobelicheskogo sindroma, assotsirovannogo s kostnoy destruksiey, u samsov i samok laboratornix jivotnix» hamda 2024 yil 2 fevralda 24-m/014-son bilan tasdiqlangan «Bioximicheskie pokazateli lipidnogo i uglevodnogo obmena u ekspermental`nix jivotnix s kostno-xryashhevimi narusheniyami» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ixtisoslashgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha 12.05.2023 yildagi 37-son, Buxoro tuman ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.04.2023 yildagi 127-son, Respublika ixtisoslashgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro viloyat filiali bo‘yicha 06.03.2023 yildagi 83-son, Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 12.02.2024 yildagi 76-son, Buxoro viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 07.05.2024 yildagi 137-son hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.06.2024 yildagi 156-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/1-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajriba hayvonlarida parenximatoz a’zolar yog‘li distrofiya, qon aylanishining buzilishi, qon tomir giperemiyasi, suyak va bo‘g‘im to‘qimasida tog‘ay matriksida distrofik o‘zgarishlar, kal`sifikatsiya bilan osteogen tolali to‘qimalarning qo‘pollashishi, quyonlarning o‘qli skeleti o‘sishining buzilishiga olib keladigan rezorbsiya va osteoporetik o‘zgarishlarning natijasida bemorlarning organizmidagi yuzaga kelgan o‘zgarishlarni tashxislash, o‘z vaqtida davolash, asoratlarni oldini oldish, nogironlik tufayli yuzaga keladigan sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davoash uchun sarflanadigan 395000-455000 so‘m byudjet mablag‘lari (bir nafar bemorni kunlik shifoxonada davolanishi uchun 900000-110000 so‘m, qo‘shimcha labaratoriya taxlillar uchun 125000 so‘m tashkil qiladi) suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom asorati natijasida yuzaga kelgan xastaliklarni oldini olish orqali shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartish natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: tajriba hayvonlarda suyaklarning zichligini mul`tispiral kompyuter tomografik tadqiqot orqali suyak tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromning farmakoterapiyasida kombinatsiyalangan dori vositasini qo‘llash samaradorligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Buxoro davlat tibbiyot institutining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 24 mayda 23-m/036-son bilan tasdiqlangan «Osobennosti protekaniya metobelicheskogo sindroma, assotsirovannogo s kostnoy destruksiey, u samsov i samok laboratornix jivotnix» hamda 2024 yil 2 fevralda 24-m/014-son bilan tasdiqlangan «Bioximicheskie pokazateli lipidnogo i uglevodnogo obmena u ekspermental`nix jivotnix s kostno-xryashhevimi narusheniyami» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ixtisoslashgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha 12.05.2023 yildagi 37-son, Buxoro tuman ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.04.2023 yildagi 127-son, Respublika ixtisoslashgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro viloyat filiali bo‘yicha 06.03.2023 yildagi 83-son, Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 12.02.2024 yildagi 76-son, Buxoro viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 07.05.2024 yildagi 137-son hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.06.2024 yildagi 156-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/1-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajriba hayvonlarida suyaklarning zichligi mul`tispiral kompyuter tomografik tadqiqot orqali kombinatsiyalashgan dori bilan farmakoterapiyadan so‘ng suyak tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromning farmakoterapiyasida kombinatsiyalashgan dori vositasi taklif qilish natijasida yuzaga kelgan o‘zgarishlarni o‘z vaqtida tashxislash va samarali davolash tartibinining mexanizmlarni ishlab chiqish orqali bemorlarning hayot sifatidagi o‘zgarishlarni oldini olish imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davoash uchun sarflanadigan 395000-455000 so‘m byudjet mablag‘lari (bir nafar bemorni kunlik shifoxonada davolanishi uchun 900000-110000 so‘m, qo‘shimcha labaratoriya taxlillar uchun 125000 so‘m tashkil qiladi) suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom asorati natijasida yuzaga kelgan xastaliklarni oldini olish orqali shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartish natijasida iqtisod qilinadi;
beshinchi ilmiy yangilik: suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda metformin, sink va omega-3dan foydalanish umumiy xolesterin, trigliseridlar, past zichlikdagi lipoproteinlar va Kastelli N aterogen xavfi indeksini sezilarli darajada kamaytirishi, past zichlikdagi lipoproteinlarga ta’sir qilmasdan yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorini oshirishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Buxoro davlat tibbiyot institutining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 24 mayda 23-m/036-son bilan tasdiqlangan «Osobennosti protekaniya metobelicheskogo sindroma, assotsirovannogo s kostnoy destruksiey, u samsov i samok laboratornix jivotnix» hamda 2024 yil 2 fevralda 24-m/014-son bilan tasdiqlangan «Bioximicheskie pokazateli lipidnogo i uglevodnogo obmena u ekspermental`nix jivotnix s kostno-xryashhevimi narusheniyami» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ixtisoslashgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha 12.05.2023 yildagi 37-son, Buxoro tuman ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.04.2023 yildagi 127-son, Respublika ixtisoslashgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro viloyat filiali bo‘yicha 06.03.2023 yildagi 83-son, Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 12.02.2024 yildagi 76-son, Buxoro viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 07.05.2024 yildagi 137-son hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 04.06.2024 yildagi 156-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/1-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindromda metfarmin, sink va omega-3dan foydalanish natijasida umumiy xolesterin, trigliserid, past zichlikdagi lipoprotein va Kastelli N aterogenlik xavfi indeksini sezilarli darajada kamaytirishi, yuqori zichlikdagi lipoproteinlar miqdorini oshishi natijasida juda past zichlikdagi lipoproteinlarga ta’sir qilmasligini isbotlash orqali metabolik sindrom o‘zgarishlari natijasidagi yuzaga kelgan xastaliklarni samarali tashxislash, o‘z vaqtida davolash va oldini olish orqali bemorlarning hayot sifatini imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davoash uchun sarflanadigan 395000-455000 so‘m byudjet mablag‘lari (bir nafar bemorni kunlik shifoxonada davolanishi uchun 900000-110000 so‘m, qo‘shimcha labaratoriya taxlillar uchun 125000 so‘m tashkil qiladi) suyak-tog‘ay destruksiyasi bilan kechadigan metabolik sindrom asorati natijasida yuzaga kelgan xastaliklarni oldini olish orqali shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartish natijasida iqtisod qilinadi.
