Sobirova Dildora Ravshanovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Qandli diabetda o‘pkaning qon tomir endoteliysi morfofunksional holatlarini tajribaviy tadqiqotlar asosida o‘rganish», 14.00.02 – Morfologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/Tib889.
Ilmiy maslahatchi: Usmanov Ravshanbek Djaxangirovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Rasmiy opponentlar: Nishanov Daniyar Anarbaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor, Nugmanova Umida Taxirovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Xamidova Farida Muinovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Osh davlat universiteti (Qirg‘iziston Respublikasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: qandli diabetda o‘pkaning tomir endoteliysidagi morfologik o‘zgarishlar dinamikasi va ularning nafas olish tizimining holatiga ta’sirini baholashni takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tajribaviy qandli diabetda qon-tomirlardagi o‘zgarishlardagi farqlarning o‘rnini, o‘pka tomirlarining endoteliy qavatidagi o‘zgarishlarning natijasida shish, bo‘kishi va devorning qalinlashishi natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlarining o‘rni isbotlangan;
tajribaviy qandli diabetda o‘pka tomirlarini dinamakadagi 30,60,90 va 120 kunlardagi o‘zgarishlar ko‘rsatkichi 60 va 90 kunda boshqa muddatlarga nisbatan tomir devori 1,32 martaga qalinlashganligi, tomirda angioskleroz jarayoni rivojlanganligini morfometrik jihatdan o‘zgarishi asoslangan;
qon zardobida xolesterin va triglobulin darajalarining sezilarli oshishi natijasida ortishi tajribaning 30, 60 va 90 kunlarida ortishi hamda uglevod almashinuvining barqaror buzilishi natijasida 120 kun davomida qon tomirlarning endoteliysida ateroskleroz xavfini oshishini isbotlangan;
tajribaviy qandli diabetda o‘pka tomirlarini dinamikadagi 30, 60, 90 va120 kunlik muddatlarda immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlar asosida TTF va VGFR markerining yuqori pozitiv ekspressiyasi va SD34 markerini past reaksiyasi yangi qon tomirlarni paydo bo‘lishi va qayta shakllanishni yuqori darajasi isbotlangan;
tajribaviy qandli diabetda o‘pkaning qon tomirlarida yuqori xavfini baholash hamda davolash-profilaktik chora-tadbirlarini amalga oshirish uchun individual xavf darajasini baholash algortmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Qandli diabetda o‘pkaning qon tomir endoteliysini morfofunksional holatlari tajribaviy tadqiqotlar asosida o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: tajribaviy qandli diabetda qon-tomirlardagi o‘zgarishlardagi farqlarning o‘rnini, o‘pka tomirlarining endoteliy qavatidagi o‘zgarishlarning natijasida shish, bo‘kishi va devorning qalinlashishi natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlarining o‘rni isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 25 martdagi 03-24/276-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning morfologik va morfometrik ko‘rsatkichlarni baholash» hamda 2024 yil 24 apreldagi 04-24/299-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning imuuonogistokimviy ko‘rsatkichlarini baholash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy va biologik kimyo, tibbiy biologiya, umumiy genetika kafedrasi qoshidagi ilmiy tadqiqot laboratoriyasi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 186-son, Respblika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 19/u-son, Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 26.04.2024 yildagi 12-son hamda Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 09.09.2024 yildagi 01-06/150-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/74-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajribaviy qandli diabetda qon-tomirlardagi o‘zgarishlardagi farqlarning o‘rni, o‘pka tomirlarining endoteliy qavatidagi o‘zgarishlarning natijasida yuzaga kelishi, shish, bo‘kishi va tomirlar devorining qalinlashishi natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlarining o‘rni asoslashda o‘pka etishmovchiligini oldini olishga sabab bo‘luvchi tasxishlash tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarda qandli diabet bilan bog‘liq ko‘p organli asoratlar, jumladan, rivojlanishi mumkin bo‘lgan o‘pka kasalliklarini bashoratlash va oldini olishning samarali usullaridan foydalanish kasallikni tashhislash, davolash va bemorlarni salomatliklarini tiklashga sarflanadigan mablag‘larni iqtisod qilish imkonini beradi;
ikkinchi ilmiy yangilik: tajribaviy qandli diabetda o‘pka tomirlarini dinamakadagi 30,60,90 va 120 kunlardagi o‘zgarishlar ko‘rsatkichi 60 va 90 kunda boshqa muddatlarga nisbatan tomir devori 1,32 martaga qalinlashganligi, tomirda angioskleroz jarayoni rivojlanganligini morfometrik jihatdan o‘zgarishi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 25 martdagi 03-24/276-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning morfologik va morfometrik ko‘rsatkichlarni baholash» hamda 2024 yil 24 apreldagi 04-24/299-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlarini baholash» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy va biologik kimyo, tibbiy biologiya, umumiy genetika kafedrasi qoshidagi ilmiy tadqiqot laboratoriyasi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 186-son, Respblika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 19/u-son, Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 26.04.2024 yildagi 12-son hamda Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 09.09.2024 yildagi 01-06/150-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/74-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajribaviy qandli diabetda qon-tomirlardagi o‘zgarishlardagi farqlarning o‘rnini, o‘pka tomirlarining endoteliy qavatidagi o‘zgarishlarning natijasida shish, bo‘kishi va devorning qalinlashishi natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlarining o‘rni isbotlash orqali qandli diabetda o‘pka etishmovchiligini oldini olishga sabab bo‘luvchi tasxishlash va davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarda qandli diabet bilan bog‘liq ko‘p organli asoratlar, jumladan, rivojlanishi mumkin bo‘lgan o‘pka kasalliklarini bashoratlash va oldini olishning samarali usullaridan foydalanish kasallikni tashhislash, davolash va bemorlarni salomatliklarini tiklashga sarflanadigan mablag‘larni iqtisod qilish imkonini beradi;
uchinchi ilmiy yangilik: qon zardobida xolesterin va triglobulin darajalarining sezilarli oshishi natijasida ortishi tajribaning 30, 60 va 90 kunlarida ortishi hamda uglevod almashinuvining barqaror buzilishi natijasida 120 kun davomida qon tomirlarning endoteliysida ateroskleroz xavfini oshishini isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 25 martdagi 03-24/276-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning morfologik va morfometrik ko‘rsatkichlarni baholash» hamda 2024 yil 24 apreldagi 04-24/299-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlarini baholash» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy va biologik kimyo, tibbiy biologiya, umumiy genetika kafedrasi qoshidagi ilmiy tadqiqot laboratoriyasi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 186-son, Respblika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 19/u-son, Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 26.04.2024 yildagi 12-son hamda Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 09.09.2024 yildagi 01-06/150-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/74-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajribaviy qandli diabetda qon-tomirlardagi o‘zgarishlardagi farqlarning o‘rnini, o‘pka tomirlarining endoteliy qavatidagi o‘zgarishlarning natijasida shish, bo‘kishi va devorning qalinlashishi natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlarining o‘rni isbotlash orqali qandli diabetda o‘pka etishmovchiligini oldini olishga sabab bo‘luvchi tasxishlash va davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarda qandli diabet bilan bog‘liq ko‘p organli asoratlar, jumladan, rivojlanishi mumkin bo‘lgan o‘pka kasalliklarini bashoratlash va oldini olishning samarali usullaridan foydalanish kasallikni tashhislash, davolash va bemorlarni salomatliklarini tiklashga sarflanadigan mablag‘larni iqtisod qilish imkonini beradi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: tajribaviy qandli diabetda o‘pka tomirlarini dinamikadagi 30, 60, 90 va120 kunlik muddatlarda immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlar asosida TTF va VGFR markerining yuqori pozitiv ekspressiyasi va Sd34 markerini past reaksiyasi yangi qon tomirlarni paydo bo‘lishi va qayta shakllanishni yuqori darajasi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 25 martdagi 03-24/276-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning morfologik va morfometrik ko‘rsatkichlarni baholash» hamda 2024 yil 24 apreldagi 04-24/299-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlarini baholash» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy va biologik kimyo, tibbiy biologiya, umumiy genetika kafedrasi qoshidagi ilmiy tadqiqot laboratoriyasi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 186-son, Respblika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 19/u-son, Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 26.04.2024 yildagi 12-son hamda Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 09.09.2024 yildagi 01-06/150-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/74-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajribaviy qandli diabetda o‘pka tomirlarini dinamikadagi 30, 60, 90 va120 kunlik muddatlarda immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlar asosida VGFR markerining yuqori pozitiv ekspressiyasi va desmin markerini past reaksiyasi yangi qon tomirlarni paydo bo‘lishi va qayta shakllanishni yuqori darajasi isbotlash orqali qandli diabetda o‘pka etishmovchiligini oldini olishga sabab bo‘luvchi tasxishlash va davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarda qandli diabet bilan bog‘liq ko‘p organli asoratlar, jumladan, rivojlanishi mumkin bo‘lgan o‘pka kasalliklarini bashoratlash va oldini olishning samarali usullaridan foydalanish kasallikni tashhislash, davolash va bemorlarni salomatliklarini tiklashga sarflanadigan mablag‘larni iqtisod qilish imkonini beradi;
beshinchi ilmiy yangilik: tajribaviy qandli diabetda o‘pkaning qon tomirlarida yuqori xavfini baholash hamda davolash-profilaktik chora-tadbirlarini amalga oshirish uchun individual xavf darajasini baholash algortmi ishlab chiqilganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 25 martdagi 03-24/276-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning morfologik va morfometrik ko‘rsatkichlarni baholash» hamda 2024 yil 24 apreldagi 04-24/299-t-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabet kasalligida o‘pka qon tomirlari devorning immunogistokimyoviy ko‘rsatkichlarini baholash» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy va biologik kimyo, tibbiy biologiya, umumiy genetika kafedrasi qoshidagi ilmiy tadqiqot laboratoriyasi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 186-son, Respblika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 09.04.2024 yildagi 19/u-son, Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 26.04.2024 yildagi 12-son hamda Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 09.09.2024 yildagi 01-06/150-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/74-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tajribaviy qandli diabetda o‘pkaning qon tomirlarida yuqori xavfini baholash hamda davolash-profilaktik chora-tadbirlarini amalga oshirish uchun individual xavf darajasini baholash algortmi natijasida o‘pka etishmovchiligini oldini olishga sabab bo‘luvchi tashxislash va davolash chora-tadbirlarini amalga oshirishga xizmat qilish tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarda qandli diabet bilan bog‘liq ko‘p organli asoratlar, jumladan, rivojlanishi mumkin bo‘lgan o‘pka kasalliklarini bashoratlash va oldini olishning samarali usullaridan foydalanish kasallikni tashhislash, davolash va bemorlarni salomatliklarini tiklashga sarflanadigan mablag‘larni iqtisod qilish imkonini beradi.
