Юлдашев Нарбек Худайназаровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Нефть шламини қайта ишлаш асосида қурилиш битуми ва коррозияга қарши материаллар олиш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.08 – Нефть ва газ кимёси ва технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.DSc/Т873.
Илмий маслаҳатчи: Адизов Бобиржон Замирович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.К/Т.35.01.
Расмий оппонентлар: Негматов Сойибжон Содикович, техника фанлари доктори, профессор, академик; Исмаилов Ойбек Юлибаевич, техника фанлари доктори; Юнусов Мирахмад Пўлатович, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: нефть шлами, госсипол қатрони, эритувчилар ва маҳаллий хом ашёлар асосида қурилиш битуми ва коррозияга қарши материаллар олишнинг чиқиндисиз технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
таркибида 12,27% механик аралашмалар, 24,8% сув ва 62,93% углеводородли моддалар мавжуд бўлган нефть шлами ўрганилиб, унинг фракцион таркиби 200°C гача бўлган ҳароратда 34%, 245°C гача – 42% ва 285°C гача – 56% рангли фракциялар ажралиши билан тавсифланиши исботланган; 
нефть шламини эритувчилар (бензол-толуол-ксилол, пиролиз дистилляти, синтетик нафта ва газ конденсати) билан 80/20 нисбатда аралаштириш орқали қолдиқ механик аралашмалар миқдорини 0,191–1,983% га камайтириш, бу эса эритувчининг қутблиги ва дисперсланиш қобилияти ҳисобига нефть шлами таркибидаги юқори молекуляр оғирликка эга компонентларни парчалаши ва механик аралашмалар билан адгезиясини пасайтириши билан боғлиқлиги аниқланган; 
нефть шламини термик усул орқали қайта ишлаш жараёнида рангли фракцияларнинг ажралиши 200°C гача – 34%, 245°C гача – 42% ва 285°C гача – 56% ни ташкил этиши аниқланиб, бу эса ҳарорат таъсирида нефть шлами таркибидаги углеводород молекулаларининг термодинамик барқарорлиги ва қайнаш нуқталари бўйича фракцияларга ажралиши билан боғлиқлиги аниқланган;
“SH-BITUM” битумининг физик-кимёвий хусусиятлари стандарт талабларга мос келиши, унинг юмшаш ҳарорати 52-55°C, чақнаш ҳарорати 240-250°C ва иситгандан кейинги массавий ўзгариши 0,45% дан кам бўлиши, битум таркибидаги юқори молекуляр массали углеводородлар ва уларнинг термик барқарорлиги билан боғлиқ бўлиб, бу унинг йўл қурилишида битумли боғловчи сифатида юқори ҳарорат ва ташқи муҳит таъсирига чидамлилиги исботланган;
госсипол қатрони, нефть шлами, кальций оксиди ва гексаметилентетраминнинг мақбул миқдорлари 95%, 4,5-4,75% ва 0,5-0,75% нисбатда танланган бўлиб, ушбу таркиб қопламаларнинг 3% NaCl, HCl эритмалари ва атмосфера таъсирида 8-9 кун давомида яхлитлигини сақлаши ва кимёвий ҳамда механик барқарорликни намоён этиши, бу эса СаО юзада пассивлашувчи қатлам ҳосил қилиши, ГМТА эса тўрсимон тузилиш орқали қопламани мустаҳкамлаши исботланган;
нефть шламини қайта ишлаш ва қурилиш битуми ҳамда коррозияга қарши қопламалар олиш учун ихтисослаштирилган технология ишлаб чиқилиб, унда механик аралашмалардан тозалаш жараёнида эритувчи/нефть шлами нисбати 60/40, ҳарорат 60°C ва гидроциклондаги оқим тезлиги 20 м/с, бу эса механик аралашмаларни самарали ажратиш ва қолдиқ миқдорини 0,191–1,983% га камайтириш имконини бериши аниқланган;
“SH-BITUM” битуми ва коррозияга қарши қопламалар олиш учун тажриба-саноат қурилмасининг технологик схемаси таклиф этилиб, унда госсипол қатрони ва нефть шлами 60-80°C ҳароратда аралаштирилиб, 110-120°C гача қиздирилиши, кальций оксиди ва кристалл олтингугурт қўшилиши битумли боғловчининг кимёвий барқарорлигини ошириши ҳамда узоқ муддатли ҳимоя қобилиятини таъминлаши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Нефть шламини қайта ишлашга тайёрлаш ҳамда у асосида қурилиш битуми ва коррозияга қарши материал олиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
йўл қурилишида қўлланиладиган янги турдаги «SH-BITUM» композицион битум олишнинг технологияси “O‘ZLITINEFTGAZ” AJда амалиётга жорий этилган (“Ўзбекнефтгаз” АЖнинг 2025 йил 27 февралдаги 21/18-8-192-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлигининг 2025 йил 14 апрелдаги 04-13-689-сонли маълумотномалари). Натижада, нефть шлами ва госсипол қатрони асосида ГОСТ 6617-76 талабларига жавоб берадиган йўл қурилишга мўлжалланган БН 50/50 - нефть битуми олиш имконини берган;
нефть шламини қайта ишлашнинг чиқиндисиз технологияси Фарғона НҚИЗнинг «2025-2030 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйхати»га киритилган (Фарғона НҚИЗнинг 2024 йил 9 октябрдаги 08-509А-сонли маълумотномаси). Натижада, нефтни қайта ишлаш заводи ҳудудини ифлослантирувчи чиқиндилардан тозалаш имконини берган;
нефть шлами асосида коррозиядан ҳимояловчи материал олиш технологияси “Шўртан НГҚЧБ” да амалиётга жорий этилган (“Ўзбекнефтгаз” АЖнинг 2025 йил 27 февралдаги 21/18-8-192-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлигининг 2025 йил 14 апрелдаги 04-13-689-сонли маълумотномалари). Натижада, ГОСТ 15140-78, ГОСТ 30662-99 талабларига жавоб берадиган композицион материал олиш имконини берган.