Боймирзаева Моҳира Шавкатжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Радикал ғояларнинг Марказий Осиё ёшлари сиёсий фаоллигига таъсири” мавзусидаги Ихтисослик шифри: 23.00.02 – “Сиёсий институтлар, жараёнлар ва технологиялар”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Ss463
Илмий раҳбар: Убайдуллаева Саодат Фатхуллаевна, сиёсий фанлар доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика маънавият ва маърифат маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/29.12.2022.Ss.21.02
Расмий оппонентлар:
Муҳаммадсиддиқов Муҳаммадолим Муҳаммадолим ўғли, сиёсий фанлар доктори, профессор.
Соипов Беҳзодбек Икромбекович сиёсий фанлар бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон халқаро ислом академияси
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тадқиқотнинг мақсади жамият ҳаётини демократлаштириш шароитида радикаллашув жараёнларининг ёшлар сиёсий фаоллигига салбий таъсирини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
“Медиа-дерадикализм” назариясидаги дунёвийлик, миллийлик ва умуминсонийлик тамойиллари, ижтимоий-сиёсий жараёнларга дахлдорлик ва фаол фуқаролик позитсиясини қарор топтириш ёндашувлари орқали ахборот майдонида кенгайиб бораётган радикал кўринишдаги салбий ғоялар таъсирининг олдини олишга қаратилган медиа-контентлар яратиш асослаб берилган.
Марказий Осиё ёшлари орасида радикаллашув мойиллигига қарши биргаликда курашда “миллий-мафкуравий нигилизм” консепсиясининг миллий ва диний қадриятларни уйғунлаштириш, динийликнинг сиёсийлашувида миллий-ментал хусусиятлар ва секуляризм ҳамда диннинг маърифий таъсирчанлиги, мўтадил диний позитсия каби тамойилларидан фойдаланиш минтақа давлатлари тинчлиги ва барқарорлигини таъминлашнинг тезкор, ратсионал ва превентив чора-тадбирларини ишлаб чиқишга асос бўлаётганлиги исботланган;
Ислом динининг маърифатпарварлик ва тинчликка йўғрилган анъана ҳамда қадриятларини тарғиб қилиш, минтақа ёшлари ўртасида диний-маърифий муҳит барқарорлигини мустаҳкамлашда минтақанинг нуфузли исломшунос олимлари салоҳиятидан фойдаланиш ҳамда икки ва кўп томонлама диний соҳадаги ҳамкорлик кўламини кенгайтиришга қаратилган Марказий Осиё диний уламолар ассотсиатсиясини ташкил этишнинг диний-сиёсий зарурияти асослаб берилган;
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан Ўзбекистон ташаббуси асосида қабул қилинган “Маърифат ва диний бағрикенглик” махсус резолюсиясининг мақсад ва вазифаларига кўра диний ва эътиқодий бағрикенглик, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш, динлараро тотувлик, ўзаро ҳурмат ва бағрикенглик тамойилларини мустаҳкамлашга асосланган Ўзбекистон тажрибасини ташқи сиёсий фаолиятда кенг тарғиб қилиш мақсадида дипломатик ваколатхоналарда махсус маърифий вакил лавозимини таъсис этиш таклифи далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Радикаллашувнинг ёшлар сиёсий фаоллигига салбий таъсири бўйича ишлаб чиқилган таклиф ва амалий тавсиялар асосида:
“Медиа-дерадикализм” назариясидаги дунёвийлик, миллийлик ва умуминсонийлик тамойиллари, ижтимоий-сиёсий жараёнларга дахлдорлик ва фаол фуқаролик позитсиясини қарор топтириш ёндашувлари орқали ахборот майдонида кенгайиб бораётган радикал кўринишдаги салбий ғоялар таъсирининг олдини олишга қаратилган медиа-контентлар яратиш хусусидаги хулосалардан Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги Малака ошириш марказида, диний таълим муассасаларида ташкил этилган “Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясини амалга оширишда диний-маърифий соҳа ходимлари олдида турган долзарб вазифалар” мавзусидаги малака ошириш курслари ўқув дастурлари, маъруза матнлари ва тезисларини ишлаб чиқишда кенг фойдаланилган. (Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2024-йил 8-февралдаги 02- 02/02/1/349-сонли далолатномаси). Натижада олинган назарий хулосалар ва илмий натижалар жамиятда ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаш ва диний бағрикенглик ғояларини ифодаловчи монография, китоб, ўқув қўлланма ва рисолаларни чоп этишга хизмат қилган.
Марказий Осиё ёшлари орасида радикаллашув мойиллигига қарши биргаликда курашда “миллий-мафкуравий нигилизм” консепсиясининг миллий ва диний қадриятларни уйғунлаштириш, динийликнинг сиёсийлашувида миллий-ментал хусусиятлар ва секуляризм ҳамда диннинг маърифий таъсирчанлиги, мўтадил диний позитсия каби тамойилларидан фойдаланиш минтақа давлатлари тинчлиги ва барқарорлигини таъминлашнинг тезкор, ратсионал ва превентив чора-тадбирларини ишлаб чиқишга асос бўлаётганлиги тўғрисидаги хулосалардан “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги ислом сивилизатсияси маркази фаолиятини янада такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” тарғибот ишларида фойдаланилган. (Ислом сивилизатсияси марказининг 2024-йил 5-февралдаги 06-07/26-сонли далолатномаси). Натижада диссертатсияда билдирилган илмий хулосалар, таклиф ва тавсиялар соҳага оид ахборот-таҳлилий базани такомиллаштиришга ва уни амалда қўллашга хизмат қилади.
Ислом динининг маърифатпарварлик ва тинчликка йўғрилган анъана ҳамда қадриятларини тарғиб қилиш, минтақа ёшлари ўртасида диний-маърифий муҳит барқарорлигини мустаҳкамлашда минтақанинг нуфузли исломшунос олимлари салоҳиятидан фойдаланиш ҳамда икки ва кўп томонлама диний соҳадаги ҳамкорлик кўламини кенгайтиришга қаратилган Марказий Осиё диний уламолари ассотсиатсиясини ташкил этишнинг диний-сиёсий зарурияти хусусидаги хулосалар “Фиқҳ ва ақидага оид ихтилофли масалалар ечими” китоби мазмунида ўз аксини топди. (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2024-йил 5-февралдаги 05-03/302-сон далолатномаси). Натижада диссертатсияда таҳлил этилган масалалар ёшлар таълим тарбиясида ҳамда уларни турли ёт ғоялар таъсирига берилишининг олдини олиш жараёнида муҳим аҳамият касб этади.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан Ўзбекистон ташаббуси асосида қабул қилинган “Маърифат ва диний бағрикенглик” махсус резолюсиясининг мақсад ва вазифаларидан келиб чиққан ҳолда диний ва эътиқодий бағрикенглик, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш, динлараро тотувлик, ўзаро ҳурмат ва бағрикенглик тамойилларини мустаҳкамлашга асосланган Ўзбекистон тажрибасини ташқи сиёсий фаолиятда кенг тарғиб қилиш мақсадида дипломатик ваколатхоналарда диний атташе лавозимини таъсис этиш таклифидан Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институтининг илмий-амалий фаолиятида қўлланилган. (Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институтининг 2024-йил 21-майдаги 04-4/502-сон далолатномаси). Натижада олинган назарий хулосалар ва илмий натижалар юқори турувчи ташкилотларга ташқи сиёсий фаолиятда диний ҳамкорликни ривожлантиришга қаратилган таклифларни илгари суришга хизмат қилган.