Turaev Telmon Temirovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Koinfeksiyada respirator allergozlar va atipik pnevmoniyalarning differensial diagnostikasi: klinik-laborator, immunologik indikatorlar” 14.00.36 – Allergologiya va immunologiya; 14.00.09 – Pediatriya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/Tib932
Ilmiy rahbar: Navruzova Shakar Istamovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Rasmiy opponentlar: Fayzullaeva Nigora Yaxyaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Yuldashev Ilxom Ruzievich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Abdujabbarova Zulfiya Muratxodjaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: bolalar koinfeksiyasida respirator allergozlar va atipik pnevmoniyani differensial diagnostikasi uchun klinik-laborator va immunologik indikatorlarni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor maktabgacha yoshdagi bolalarda respirator allergozlari etiologiyasi Mycoplazma pnevmoniae va Candida, maktab o‘quvchilarida Streptococcus gemolyticus, Staphylococcus aureus, Herpesvirus va Mycoplazma pnevmoniae, Mycoplazma pnevmoniae va Candida assotsiatsiyalari bilan bog‘liqligi aniqlangan;
ilk bor erta yoshli bolalarda oziq-ovqat allergiyasi respirator belgilarining klinik ko‘rinishida bronxoobstruktiv sindrom, rinoreya va ekzootit ustunlik qilishi, maktabgacha yoshdagilarda begona o‘tlar allergenlariga, o‘tloq o‘tlariga, uy changi allergenlariga va oziq-ovqat aralashmalari allergenlariga o‘rtacha reaktivligi fonida rinit, rinokonyunktivit obstruktiv bronxit va bronxial astma kabi klinik belgilarining ustunlik qilishi isbotlangan;
bolalar respirator allergiya xolatlarida respirator infeksiyalar klinik belgilarining ustunlik qilishi persistirlovchi infeksiyalar respirator kasalliklar bilan birga kelishiga bog‘liqligi va atopiyaga nisbatan ishonarli darajada ko‘p uchrashi aniqlangan;
ilk bor matrisa orqali atipik pnevmoniya tashxislanishi prokal`sitonin, IL-17A va IL-13 miqdor o‘zgarishlarining ortishiga to‘g‘ri proporsional bog‘liqligi, eng yuqori qiymatlarida atipik pnevmoniya bilan qo‘shma infeksiya holati, eng kam miqdor ko‘rsatkichlarida atipik pnevmoniya yo‘qligi va allergiya xolatlari kelib chiqishiga sabab bo‘lishi isbotlangan;
ilk bor bolalarda atipik pnevmoniya va respirator allergozlarni differensatsiya qilishda qon zardobidagi IgE, prokal`sitonin, IL-8, IL-13 miqdorlari o‘zgarishlari, ya’ni maktabgacha yoshdagi bolalarda atipik pnevmoniyaning differensial diagnostikasi uchun prokal`sitonin va IL -17A ko‘rsatkichlari bo‘lsa, erta yosh bolalar uchun IL-13 ko‘rsatkichlari (kamayishi) muhim va ishonchli indikatorlar ekanligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bolalar koinfeksiyasida respirator allergozlar va atipik pnevmoniyani differensial diagnostikasi klinik-laborator va immunologik indikatorlarni ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor maktabgacha yoshdagi bolalarda respirator allergozlari etiologiyasi Mycoplazma pnevmoniae va Candida, maktab o‘quvchilarida Streptococcus gemolyticus, Staphylococcus aureus, Herpesvirus va Mycoplazma pnevmoniae, Mycoplazma pnevmoniae va Candida assotsiatsiyalari bilan bog‘liqligi aniqlanganligi bo‘yicha «Bolalarda respirator kasalliklarni differensial tashxislashga yondoshuv usuli» va «Bolalarda atipik pnevmoniyani tashxislash va differensial tashxislash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 23-m/167-sonli va 23-m/167-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №426-sonli, Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi № 212-sonli va 28.12.2023 yildagi №217-sonli, Navbaxor tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №31-sonli va №32-sonli, Navoiy viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 13.07.2024 yildagi №102-sonli va Samarqand viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi №110-i-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 avgustdagi №5-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlari bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlari xamda Buxoro va Navbaxor tumanlari tibbiyot birlashmalari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda respirator kasalliklar va atipik pnevmoniyani differensial tashxislash usullarini qo‘llash xar bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 2688800 so‘mdan 3300000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: maktabgacha yoshdagi bolalarda respirator allergozlari etiologiyasi Mycoplazma pnevmoniae va Candida, maktab o‘quvchilarida Streptococcus gemolyticus, Staphylococcus aureus, Herpesvirus va Mycoplazma pnevmoniae, Mycoplazma pnevmoniae va Candida assotsiatsiyalari uchrashi asoslangan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor erta yoshli bolalarda oziq-ovqat allergiyasi respirator belgilarining klinik ko‘rinishida bronxoobstruktiv sindrom, rinoreya va ekzootit ustunlik qilishi, maktabgacha yoshdagilarda begona o‘tlar allergenlariga, o‘tloq o‘tlariga, uy changi allergenlariga va oziq-ovqat aralashmalari allergenlariga o‘rtacha reaktivligi fonida rinit, rinokonyunktivit obstruktiv bronxit va bronxial astma kabi klinik belgilarining ustunlik qilishi isbotlanganligi bo‘yicha «Bolalarda respirator kasalliklarni differensial tashxislashga yondoshuv usuli» va «Bolalarda atipik pnevmoniyani tashxislash va differensial tashxislash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 23-m/167-sonli va 23-m/167-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №426-sonli, Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi № 212-sonli va 28.12.2023 yildagi №217-sonli, Navbaxor tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №31-sonli va №32-sonli, Navoiy viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 13.07.2024 yildagi №102-sonli va Samarqand viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi №110-i-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 avgustdagi №5-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlari bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlari xamda Buxoro va Navbaxor tumanlari tibbiyot birlashmalari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda respirator kasalliklar va atipik pnevmoniyani differensial tashxislash usullarini qo‘llash xar bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 2688800 so‘mdan 3300000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: erta yoshli bolalarda oziq-ovqat allergiyasida bronxoobstruktiv sindrom, rinoreya va ekzootit ustunlik qilishi, maktabgacha yoshdagilarda rinit, rinokonyunktivit obstruktiv bronxit va bronxial astma kabi klinik belgilarining ustunlik qilishi asoslangan.
uchinchi ilmiy yangiligi: bolalar respirator allergiya xolatlarida respirator infeksiyalar klinik belgilarining ustunlik qilishi persistirlovchi infeksiyalar respirator kasalliklar bilan birga kelishiga bog‘liqligi va atopiyaga nisbatan ishonarli darajada ko‘p uchrashi aniqlanganligi bo‘yicha «Bolalarda respirator kasalliklarni differensial tashxislashga yondoshuv usuli» va «Bolalarda atipik pnevmoniyani tashxislash va differensial tashxislash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 23-m/167-sonli va 23-m/167-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №426-sonli, Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi № 212-sonli va 28.12.2023 yildagi №217-sonli, Navbaxor tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №31-sonli va №32-sonli, Navoiy viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 13.07.2024 yildagi №102-sonli va Samarqand viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi №110-i-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 avgustdagi №5-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlari bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlari xamda Buxoro va Navbaxor tumanlari tibbiyot birlashmalari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda respirator kasalliklar va atipik pnevmoniyani differensial tashxislash usullarini qo‘llash xar bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 2688800 so‘mdan 3300000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: bolalar respirator allergiya xolatlarida respirator infeksiyalar klinik belgilarining ustunlik qilishi persistirlovchi infeksiyalar respirator kasalliklar bilan birga kelishiga bog‘liqligi asoslangan.
to‘rtinchi ilmiy yangiligi: ilk bor matrisa orqali atipik pnevmoniya tashxislanishi prokal`sitonin, IL-17A va IL-13 miqdor o‘zgarishlarining ortishiga to‘g‘ri proporsional bog‘liqligi, eng yuqori qiymatlarida atipik pnevmoniya bilan qo‘shma infeksiya holati, eng kam miqdor ko‘rsatkichlarida atipik pnevmoniya yo‘qligi va allergiya xolatlari kelib chiqishiga sabab bo‘lishi isbotlanganligi bo‘yicha «Bolalarda respirator kasalliklarni differensial tashxislashga yondoshuv usuli» va «Bolalarda atipik pnevmoniyani tashxislash va differensial tashxislash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 23-m/167-sonli va 23-m/167-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №426-sonli, Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi № 212-sonli va 28.12.2023 yildagi №217-sonli, Navbaxor tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №31-sonli va №32-sonli, Navoiy viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 13.07.2024 yildagi №102-sonli va Samarqand viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi №110-i-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 avgustdagi №5-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlari bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlari xamda Buxoro va Navbaxor tumanlari tibbiyot birlashmalari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda respirator kasalliklar va atipik pnevmoniyani differensial tashxislash usullarini qo‘llash xar bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 2688800 so‘mdan 3300000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: ishlab chiqilgan matrisa orqali atipik pnevmoniya tashxislanishi prokal`sitonin, IL-17A va IL-13 miqdor o‘zgarishlarining ortishiga bog‘liqligi asoslangan.
beshinchi ilmiy yangiligi: ilk bor bolalarda atipik pnevmoniya va respirator allergozlarni differensatsiya qilishda qon zardobidagi IgE, prokal`sitonin, IL-8, IL-13 miqdorlari o‘zgarishlari, ya’ni maktabgacha yoshdagi bolalarda atipik pnevmoniyaning differensial diagnostikasi uchun prokal`sitonin va IL -17A ko‘rsatkichlari bo‘lsa, erta yosh bolalar uchun IL-13 ko‘rsatkichlari (kamayishi) muhim va ishonchli indikatorlar ekanligi isbotlanganligi bo‘yicha «Bolalarda respirator kasalliklarni differensial tashxislashga yondoshuv usuli» va «Bolalarda atipik pnevmoniyani tashxislash va differensial tashxislash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 23-m/167-sonli va 23-m/167-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №426-sonli, Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi № 212-sonli va 28.12.2023 yildagi №217-sonli, Navbaxor tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2023 yildagi №31-sonli va №32-sonli, Navoiy viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 13.07.2024 yildagi №102-sonli va Samarqand viloyat bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi №110-i-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 26 avgustdagi №5-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlari bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlari xamda Buxoro va Navbaxor tumanlari tibbiyot birlashmalari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda respirator kasalliklar va atipik pnevmoniyani differensial tashxislash usullarini qo‘llash xar bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 2688800 so‘mdan 3300000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: bolalarda atipik pnevmoniya va respirator allergozlarni differensatsiya qilishda qon zardobidagi IgE, prokal`sitonin, IL-8, IL-13 miqdorlari o‘zgarishlariga bog‘liqligi asoslangan.
