Sayt test rejimida ishlamoqda

Адинаев Хидир Абдуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ноёб ер элементларидан фойдаланиб безатиш ва техник мақсадлар учун рангли шиша ва шишакристалл материалларининг синтези ва ўзига хос хусусиятлари» 02.00.15 – Силикат ва қийин эрийдиган нометалл материаллар технологияси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/К191.
Илмий маслаҳатчи: Кадирова Зулайхо Раимовна, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти ҳузуридаги DSc.02/05.05.2023. К/Т.35.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Закиров Бахтияр Сабиржанович, кимё фанлари доктори, профессор; Юнусов Миржалил Юсупович, техника фанлари доктори, профессор; Сабиров Бахтиёр Тохтаевич, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ноёб ер элементларидан фойдаланиб безатиш ва техник мақсадлар учун шиша ва шишакристалл материалларнинг синтези ва ўзига хос хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
шиша синтезида омухта бошланғич хомашё компонентларининг «таркиб-структура-хосса» функсионал ўзгаришининг термик ишлов бериш ҳароратига боғлиқлиги аниқланган;
ПбО-СиО2 системасида таркибида ПбО нинг консентрацияси 70 дан 80 мас.% гача бўлган намунада паст ҳароратда эрувчи эвтектик аралашмалар ҳосил бўлиши ва нур синдириш кўрсаткичининг юқорилиги аниқланган;
шиша омухтаси таркибига Б2О3 нинг 1-5 мас.% миқдорида киритилиши омухта суюқланиш ҳароратининг 800 дан 600℃ гача пасайишига, ПбО-СиО2 система компонентларининг реаксион ҳусусиятини яхшилашга; НаНО3 нинг киритилиши шиша массасининг тиниқланишига ва гомогенланишига; CаО ва Ал2О3 ларнинг қўшилиши эса шишанинг кристалланишга барқарорлигини оширишга олиб келиши амалда исботланган;
ПбО-СиО2 системаси асосидаги шиша таркибига киритилган ранг берувчи ва ноёб ер элементлари оксидларининг физик-кимёвий хоссаларини бошқариш имконияти аниқланган;
ПбО-СиО2 системаси асосида шаффоф ва рангли шиша намуналари синтез қилинган ва комплекс таҳлил этилиб, физик-техник ва функсионал ҳусусиятларининг амалдаги стандарт талабларига мос келиши аниқланган;
ПбО-СиО2 системаси асосидаги намуналар таркибига мос равишда Cе2О3, Нд2О3 ва Эр2О3 лар, ҳамда анъанавий нуклеаторларни қўшиш орқали олинган ситалларнинг физик-техник хоссаларини бошланғич шиша кўрсаткичларига нисбатан юқорилиги аниқланган;
хомашё компонентларидан - Шеробод, Жарқўрғон, Угун кварц қуми конлари ва Хондиза қўрғошин консентратининг кимё-минералогик таркиби ва физик-кимёвий хоссалари комплекс таҳлил этиш орқали улар асосида рангли шишалар синтез қилиш имкониятлари асосланган;
рангли шиша синтезида кварц қумлари аралашмасига қўрғошин консентратини киритиш ҳисобига шишанинг ялтироқлик даражаси ва нур синдириш кўрсаткичи ошганлиги ва шиша қайнаш жараёнинг 0,5 соатга қисқарганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ноёб ер элементларидан фойдаланиб безатиш ва техник мақсадлар учун рангли шиша ва шишакристалл материалларининг синтези ва ўзига хос хусусиятларини аниқлашлар бўйича олинган илмий натижаларга асосланиб:
ПбО-СиО2 асосида ноёб ер элементларидан фойдаланиб, шиша ва шишакристалл материаллар синтези “Қурилиш ва техник мақсадлардаги силикат ва функсионал материалларнинг энергия ва ресурстежамкор таркиблари ва олиш технологияларини ишлаб чиқиш” бюджет мавзусида фойдаланилган (ЎзР ФАнинг 2024 йил 8 июлдаги 4/1255-1545-сонли маълумотномаси). Натижада, учламчи система асосида паст ҳароратда шиша ҳосил бўлиш жараёнлари бўйича илмий асосланган, фундаментал маълумотлар олиш имконини берган;
ноёб ер элементлари ва ранг берувчи оксидлар иштирокидаги қўрғошин силикатли шиша омухтаси асосида ишлаб чиқилган шаффоф-рангсиз ва рангли шишалар “КВАРЦ” АЖнинг «2024-2025 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйҳати»га киритилган (“Ўзсаноатқурилишматериаллари” Уюшмасининг 2024 йил 3 июндаги 02/15-1332-сонли маълумотномаси). Натижада, техник ва безатиш мақсадлари учун талаб даражасидаги рангли шиша материалларини олиш имконини берган;
Нуклеатор ва ноёб ер элементлари таркиб топган қўрғошин силикатли шиша омухтаси асосида рангли шишакристалл олиш технологияси “КВАРЦ” АЖнинг «2024-2025 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйҳати»га киритилган (“Ўзсаноатқурилишматериаллари” Уюшмасининг 2024 йил 3 июндаги 02/15-1332-сонли маълумотномаси). Натижада, талаб даражасидаги функсионал ва эстетик хоссаларига эга шишакристалл материаллари олиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish