Абдуазимов Ботир Баходировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Лигноцеллюлозали чиқиндилар асосида ўсимликларни ўсишини тезлаштирувчи “Рослин”, “Углин”, дорилагич ъъДорилинъъ воситаларини ишлаб чиқариш технологияларини яратиш”, 02.00.10 - Биоорганик кимё (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Т1274.
Илмий раҳбар: Халилов Равшанжон Муратджанович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА акад. С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА акад. С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc. 02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Каримов Абдурашид Мусахонович, кимё фанлари доктори, доцент; Абдуразаков Асқар Шералиевич, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА О.С.Содиқов номидаги Биорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади кимё ва фармацевтика саноатининг лигноцеллюлозли чиқиндилари асосида ўсимлик ўсишини тезлаштирувчи «Рослин», «Углин» ва уруғларни дориловчи «Дорилин» воситаларини олиш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гуруч қобиғи, ёғоч қипиғи ва пахта чигити қобиғининг гидролиз лигнинлари эрувчанлигига кимёвий ва физикавий технологик шароитларнинг таъсири аниқланган ва уларни эрувчан шаклга ўтказиш учун энг мақбул шароитлар белгиланган;
аналитик пиролиз ва биокимёвий таҳлил усули билан А. леуcостомум, Г. глабра, Т. алтернифлора лигноцеллюлозали чиқиндиларининг кимёвий таркиби аниқланган, натижада биринчи марта бу мазкур чиқиндиларни ўсимлик ўсишини тезлаштирувчи восита олиш учун муқобил хомашё сифатида ишлатиш таклиф қилинган;
илк марта А. леуcостомум ва Г. глабра илдизларининг, шунингдек Т. алтернифлора ўсимликнинг ер устки қисми лигнинларининг суюқ шароитда кислота – ишқорий муҳитларнинг комбинацион таъсири жараёнида кимёвий ўзгаришлари исботланган;
доривор ўсимликлар чиқиндиларини ягона технологик жараёнда ўсимликларни ўсишини тезлаштирувчи фаолликка эга бўлган сувда эрийдиган лигнин маҳсулотларини олиш имконини берувчи ресурсларни тежовчи, комплекс қайта ишлашнинг илмий асослари ишлаб чиқилган;
нитролигниннинг гидролизланган нитрон билан комплексланиши учун оптимал шароитлар аниқланган, бу эса ўсимликларнинг ўсишини тезлаштирувчи «Рослин» ва уруғларни дориловчи «Дорилин» агрокимёвий воситаларини ишлаб чиқишга имконни берган;
сувда эрийдиган нитролигнин ва Г. триаcантҳнос уруғининг полисахаридлари композицияси асосида ўсимлик ўсишини тезлаштирувчи янги «Углин» агрокимёвий воситаси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Лигноцеллюлозли чиқиндилар асосида ўсимлик ўсишини тезлаштирувчи «Рослин», «Углин» ва уруғларни дориловчи «Дорилин» воситаларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Дорилин» препарати учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (ИАП № 03644, 2008 й.). Илмий тадқиқотлар натижалари пахта, буғдой ва шоли уруғларини экишдан олдин дорилаш учун янги дориловчи ишлаб чиқишга имкон берган;
«Ўсимликларнинг ўсишини тезлаштирувчи «Рослин» 10% ли сувли эритма»– Ц 03535440-002:2020 ташкилот стандарти ишлаб чиқилган ва “ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ” томонидан рўйхатга олинган (рўйхатга олиш рақами 112/0011229, 30.12.2020). Натижада, ўсимликларнинг ўсишини ва ривожланишини тезлаштирувчи «Рослин» агрокимёвий воситасини ишлаб чиқариш имконияти яратган;
«Дорилин 10% ли сувли эритма »– Ц 03535440-08:2020 ташкилот стандарти ишлаб чиқилган ва “ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ” томонидан рўйхатга олинган (рўйхатга олиш рақами 112/0011230, 30.12.2020). Илмий изланишлар натижалари қишлоқ хўжалигига ўсимликларнинг ўсишини тезлаштирувчи ҳамда пахта ва ғалла уруғларини дорилаш учун фунгицид сифатида ишлатиладиган кам захарли, хавфсиз агрокимёвий воситани жорий этиш имконини берган;
«Ўсимликларнинг ўсишини тезлаштирувчи «Углин» 10% ли сувли эритма» – Ц 03535440-041:2020 ташкилот стандарти ишлаб чиқилган ва “ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ” томонидан рўйхатга олинган (рўйхатга олиш рақами 112/0011228, 30.12.2020). Ўтказилган тадқиқотлар натижасида А. леуcостомум, Т. алтернифлора, Г. глабра лигнинлари ва Г. триаcантҳнос уруғларининг полисахаридлари асосида ўсимликларнинг ўсишини ва ривожланишини тезлаштирувчи янги воситани жорий этиш имконияти яратилган;
«Рослин», «Дорилин», «Углин» агрокимё воситаларнинг биологик фаоллиги дала шароитларида пахта етиштиришда синалган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги актлари, 25.09.2018-й.). Тадқиқотлар натижасида, ишлаб чиқилган агрокимёвий препаратлар ҳатто шўрланган тупроқ шароитида ҳам самарали эканлиги аниқланган.