Salomova Nilufar Qahhorovnaning
fan doktori (DSc) dissertasiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.
Dissertasiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): "Insul`tdan keyingi klinik, biokimyoviy o‘zgarishlar va uning ambulator sharoitidagi ikkilamchi profilaktikasi", 14.00.13 – Nevrologiya.
Dissertasiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.DSc/Tib1048.
Ilmiy rahbar: Raxmatova Sanobar Nizamovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertasiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Rasmiy opponentlar: Haydarova Dildora Qodirovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Alikulova Nigora Abdukadirovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Turuspekova Saule Tleubergenovna, tibbiyot fanlari doktori, professor (Qozog‘iston Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertasiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqodning maqsadi: ambulator sharoitda ishemik insultning turli bosqichlarida klinik-biokimyoviy o‘zgarishlarni, qonning reologik xususiyatlarini baholash orqali reabilitasiya va ikkilamchi profilaktik chora tadbirlarni optimallashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
birlamchi ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida takroriy ishemik insult profilaktikasida arterial gipertoniya, yurak ishemik kasalligi va qandli diabet kabi xavf omillari ahamiyatliligi hamda UZDS tekshiruvida gemodinamik stenoz aniqlanishi muhim prognostik marker ekanligi asoslangan;
ambulator sharoitda ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida bemorlarda gemiparez, gemigipesteziya, dizartriya, afaziya kabi klinik simptomlar va qondagi biokimyoviy ko‘rsatkichlar, fibrinogen, S-reaktiv oqsil, AChTV, MNO, ZPLP, umumiy trigliseridlar o‘rtasida to‘g‘ri kuchli korrelyasion bog‘liqliklar mavjudligi asoslangan;
ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida bemorlarni ambulator sharoitda kompensasiya va dekompensasiya bosqichlariga ajratgan holda giperkoagulyasiya ko‘rsatgichlarining yuqori darajada namoyon bo‘lishi va MNO, sICAM-1, sE-selektin biomarkyorlari orasida kuchli musbat korrelyasion bog‘liqlik mavjudligi isbotlangan;
ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida ambulatoriya sharoitida kompensatsiya bosqichidagi bemorlarda nevrologik nuqsonlarni patogenetik o‘rganib, dekompensatsiya bosqichidagi bemorlarda esa davolangandan so‘ng har bir bemorga individual yondoshgan holda TMS orqali neyroreabilitatsiya chora tadbirlari ishlab chiqilgan;
ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida kompensatsiya va dekompensatsiya bosqichlarida S-reaktiv oqsil, fibrinogen ko‘rsatkichlarining hujayra ichi adgeziya (MNO, sICAM-1, sE-selektin) parametrlari o‘rtasida yuqori kuchli korrelyasion bog’liqlik mavjudligini hisobga olgan holda takroriy ishemik insultning ikkilamchi profilaktikasi bo‘yicha individual chora-tadbirlarni optimallashtirish usullari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
"Insultdan keyingi klinik, biokimyoviy o‘zgarishlar va uning ambulator sharoitidagi ikkilamchi profilaktikasi" mavzusidagi ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligining 2024 yil 22 oktyabrdagi 09/17-son xulosasi olingan.
birinchi ilmiy yangilik: birlamchi ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida takroriy ishemik insult profilaktikasida arterial gipertoniya, yurak ishemik kasalligi va qandli diabet kabi xavf omillari ahamiyatliligi hamda UZDS tekshiruvida gemodinamik stenoz aniqlanishi muhim prognostik marker ekanligi asoslangan aniqlangan. Ijtimoiy samaradorligi: ambulator sharoitda ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida anamnezi arterial gipertoniya, yurak ishemik kasalligi va qandli diabet kabi xavf omillari mavjud bemorlarda UZDS tekshiruvi asosida gemodinamik stenozlarni kasallikning kompensatsiya va dekompensatsiya davrlarida aniqlanib, bemorlarga takroriy ishemik insult bo‘lish oldi olinib, kasallik xavfini va kognitiv disfunktsiyaning rivojlanish asoratlarini xavfini kamaytirishga erishildi. Iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ishemik insul`t bemorlarning ambulator murojaatlari qisqarishi va statsionar davolanish ko‘rsatmasi hisobidan har bir nafar bemor uchun sarflanadigan byudjet xarajatlarini 2360000 so‘mga iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ishemik insultning erta va kech bosqichlarida xavf omillarini bartaraf etish orqali UZDS tekshiruvida kuzatilishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga bemorlarning reanimatsion va statsionar xarajatlaridan har 1 bemor uchun byudjet mablag‘lari hisobidan 1540000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 820000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
ikkinchi ilmiy yangilik: ambulator sharoitda ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida bemorlarda gemiparez, gemigipesteziya, dizartriya, afaziya kabi klinik simptomlar va qondagi biokimyoviy ko‘rsatkichlar, fibrinogen, S-reaktiv oqsil, AChTV, MNO, ZPLP, umumiy trigliseridlar o‘rtasida to‘g‘ri kuchli korrelyasion bog‘liqliklar mavjudligi baholangan. Ijtimoiy samaradorligi ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida ambulatoriya sharoitida klinik belgilar, ya’ni gemiparez, gemigipesteziya, nutq buzilishi, kognitiv buzilishlar darajasi aniqlanib, ularning biokimyoviy ko‘rsatkichlar, ya’ni S-reaktiv oqsil, fibrinogen, MNO ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog’liqlik aniqlanib, bu xususiyatlar o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqliklar asoslanib, erta reabilitatsiya va profilaktik chora tadbirlar ishlab chiqilgan. Iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: klinik simptomlarni, biokimyoviy labarator taxlil ko‘rsatkichi erta aniqlanganda bemorlarning ambulator murojaati 3 martaga kamayadi, mutaxassis ko‘rigi va standart bo‘yicha bajariladigan boshqa laborator tahlillar soni 2 martaga qisqarishi hisobidan 108800 so‘m, byudjetdan tashqari 72300 so‘m miqdordagi xarajat iqtisod qilingan. Xulosa: ishemik insult bilan og‘rigan bemorlarda klinik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarni erta tashxislash hisobidan har 1 nafar bemordan 115100 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida bemorlarni ambulator sharoitda kompensasiya va dekompensasiya bosqichlariga ajratgan holda giperkoagulyasiya ko‘rsatgichlarining yuqori darajada namoyon bo‘lishi va MNO, sICAM-1, sE-selektin biomarkyorlari orasida kuchli musbat korrelyasion bog‘liqlik mavjudligi isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: o‘tkazilgan tadqiqotlarda hujayralararo adgeziya biomarkyorlari va NIHSS, Bartel shkalasi o‘rtasida korrelyasion bog’liqliklar isbotlangan. Ishemik insult bilan og’rigan bemorlarda MNO, sICAM-1, sE-selektin markyori kontsentrasiyasini qon zardobida kasallikning kompensatsiya va dekompensatsiya bosqichlarida aniqlashning diagnostik va prognostik ahamiyati ko‘rsatilgan. O‘tkazilgan laborator mezonlar asosida tashxislash dastlabki darajalarida erta tashhislash, nogironlik va asoratlar rivojlanishining oldini olish choralarini belgilaydi, hamda bemorlarning hayot sifati darajasini yaxshilashga erishilgan. Iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: MNO, sICAM-1, sE-selektin hujayralararo adgeziyasi ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqliklarga asoslanib, nevrologik etishmovchilik rivojlanish darajasi aniqlanganda bemorlarning ambulator murojaati 3 martaga kamayadi, mutaxassis ko‘rigi va standart bo‘yicha bajariladigan boshqa laborator tahlillar soni 2 martaga qisqarishi hisobidan har bir nafar bemorga byudjet hisobidan 404000 so‘m, byudjetdan tashqari 192000 so‘m miqdordagi xarajat iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: MNO, sICAM-1, sE-selektin biomarkyori hujayralararo adgeziyasi ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqliklarga asosida ishlab chiqilgan laborator mezonlardan foydalanib erta tashxislash hisobidan har bir nafar bemordan 393700 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida ambulatoriya sharoitida kompensatsiya bosqichidagi bemorlarda nevrologik nuqsonlarni patogenetik o‘rganib, dekompensatsiya bosqichidagi bemorlarda esa davolangandan so‘ng har bir bemorga individual yondoshgan holda TMS orqali neyroreabilitatsiya chora tadbirlari ishlab chiqilgan. Ijtimoiy samaradorligi: klinik, nevrologik va laborator biokimyoviy ko‘rsakichlar ma’lumotlariga asoslanib ishemik insult bilan og’rigan bemorlarda takroriy ishemik insult bo‘lish xavfini erta bashoratlash biomarkyorlari va profilaktik algoritmini qo‘llash orqali nogironlik ko‘rsatkichlarining pasayishi va profilaktik tadbirlarning samaradorligi ortishiga erishilgan. Iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ishemik insult bilan og‘rigan bemorlarda nevrologik etishmovchilik va kognitiv buzilishlar rivojlanishini oldini olish hisobiga stasionar sharoitda qo‘llaniladigan tadbirlariga ketadigan xarajatlar bir nafar bemor hisobiga 1535000 so‘mga iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: klinik, nevrologik va laborator ko‘rsakichlar ma’lumotlariga asoslanib ishemik insult bilan og‘rigan bemorlarda takroriy ishemik insult bo‘lish xavfini bashoratlash biomarkyorlari va profilaktik algoritmini qo‘llash kasallikni oldini olish tadbirlarini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi.
beshinchi ilmiy yangilik ishemik insultning erta va kech tiklanish davrida kompensatsiya va dekompensatsiya bosqichlarida S-reaktiv oqsil, fibrinogen ko‘rsatkichlarining hujayra ichi adgeziya (MNO, sICAM-1, sE-selektin) parametrlari o‘rtasida yuqori kuchli korrelyasion bog’liqlik mavjudligini hisobga olgan holda takroriy ishemik insultning ikkilamchi profilaktikasi bo‘yicha individual chora-tadbirlarni optimallashtirish usullari ishlab chiqilgan. Ijtimoiy samaradorligi: klinik, nevrologik va laborator biokimyoviy ko‘rsakichlar ma’lumotlariga asoslanib ishemik insult bilan og‘rigan bemorlarda takroriy ishemik insult bo‘lish xavfini erta bashoratlash biomarkyorlari va profilaktik algoritmini qo‘llash orqali nogironlik ko‘rsatkichlarining pasayishi va profilaktik tadbirlarning samaradorligi ortishiga erishilgan. Iqtisodiy samaradorligi har 1 nafar bemor uchun byudjet hisobidan sarflanadigan xarajatlarni 2360000 so‘mga iqtisod qilishga erishildi. Ishemik insultning erta bosqichlarini tashhislashda zamonaviy texnologiyalaridan foydalanish natijasida kuzatilishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga bemorlarning reanimatsion va statsionar xarajatlaridan har 1 bemor uchun byudjet mablag‘lari hisobidan 1540000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 820000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.