Қурёзов Акбар Қурамбоевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фертил ёшидаги аёлларда оғиз бўшлиғидаги клиник ва функционал ўзгаришлар, стоматологик касалликларни эрта ташхислаш ва ривожланиши истиқболини белгилаш мезонларини ишлаб чиқиш», 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.DSc/Tib807.
Илмий маслаҳатчи: Олимов Сиддиқ Шарифович, тиббиёт фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/27.09.2024.Tib.93.03.
Расмий оппонентлар: Хабибова Назира Насуллоевна, тиббиёт фанлари доктори (DSc), профессор; Комилов Хайдар Позилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Рузуддинов Саурбек Рузуддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси).
Етакчи ташкилот: АбуАли Ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети  (Тожикистон  Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: фертил ёшдаги аёлларда оғиз бўшлиғидаги клиник ва функционал ўзгаришларни ўрганиш ва баҳолаш, стоматологик касалликларини эрта ташхислаш, олдини олиш орқали ривожланиши истиқболини белгилаш мезонларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
стоматологик патология  билан боғлиқ шикоятлардан  эстетик нуқсон шаҳарлик аёллар томонидан қишлоқда яшовчиларга нисбатан  ишонарли  кўп, ювганда милклар қонаши ишонарли кам бўлган, ҳар иккала шикоят орасида тафовут  борлиги шаҳарлик аёлларда эстетик кўриниш ва оғиз бўшлиғи гигиенасига эътибор юқоридиги  билан асосланган;
қишлоқда яшовчи аёлларда шаҳарликларга нисбатан ўрта кариес, гингивит,  пародонтоз,  пародонтит  морфофункционал кўрсатқичлар асосида ишонарли даражада кўп учрагани  исботланган;
қишлоқ туманларида яшовчи фертил ёшдаги аёлларда оғиз бўшлиғи шиллик қавати касалликларидан афтоз стоматит,  травматик стоматит , кандидозли стоматит шаҳарлик аёлларга нисбатан ишонарли даражада кўп учраши исботланган  , герпетик стоматит бўйича ҳудудлараро фарқ йўклиги аниқланган;  
илк бор стоматологик саломатлик кўрсаткичлари ёмонлашганлик белгиси қишлоқда яшовчи аёлларда стоматологик касалликлар кўплиги, стоматологик касалликларга хос шикоятлар, стоматологик ташҳислар аниқланиши, КПО индекси ва интенсивлиги бўйича протезлашга бўлган муҳтожлик билан ифодаланганлиги исботланган, шундай ҳолатга олиб келган оғиз бўшлиғи гигиенаси, стоматологик хизмат, ижтимоий-иқтисодий жиҳатларни ўз ичига олган 7 та хавф омиллари аниқланган;  
илк бор фертил ёшдаги аёллар стоматологик саломатлигини мустаҳкамлаш бўйича концептуал ёндошувга асосланган стоматологик касалликлар бирламчи ва иккиламчи профилактикани мукаммаллаштириш концепцияси ишлаб чиқилган, унга асосан стоматологик саломатликни сақлаш бўйича профилактика ушбу аёллар турар жойи (қишлоқ, шаҳар) ва ёшини (19-28 ёш, 29-39 ёш, 39-49 ёш) ҳисобга олган ишлаб чиқилиши мақсадга мувофиқлиги исботланган.      
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 13 ноябрдаги №08/27-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: стоматологик патология  билан боғлиқ шикоятлардан  эстетик нуқсон шаҳарлик аёллар томонидан қишлоқда яшовчиларга нисбатан  ишонарли  кўп, ювганда милклар қонаши ишонарли кам бўлган, ҳар иккала шикоят орасида тафовут  борлиги шаҳарлик аёлларда эстетик кўриниш ва оғиз бўшлиғи гигиенасига эътибор юқорилиги  билан асосланган; Илмий янгиликнинг ахамияти: ҳар иккала шикоят орасида фарқ борлиги шаҳарлик аёлларда эстетик кўриниш ва оғиз бўшлиғи гигиенасига эътибор юқори эканлиги билан асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиал бўйича бўйрук (15.08.2024 й; №273/11) хамда  Қорақалпоғистон Республикаси болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №52). Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиал бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №105). Урганч шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №248). Хоразм вилояти болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №49I). Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (06.09.2024 й; №01-40) билан амалиётга жорий этилган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий ахамияти олинган натижалар фертил ёшдаги аёлларада оғиз бўшлиғидаги клиник ва функционал ўзгаришларни ўрганиш, тахлил қилиш ва бахолаш, стоматологик касалликларни эрта ташхислаш ва ривожланишини башорат қилиш мезонларинги ишлаб чиқиш ва тахлил қилиш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги. Тадқиқотдан олинган натижалар амалий жиҳатдан аҳамиятли бўлиб, у муҳим тиббий-ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга, чунки у бир томондан касалликни эрта ташхислашга, иккинчи томондан даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ишлаб чиқилган усуллар асосида эрта ташхислаш ва бунинг натижасида даволаш харажатларини камайтиришни ҳисоблаш орқали иқтисодий самарадорлик ҳисобланди. Таклиф қилинган кўрсатмаларни амалга оширишдан 632000 сўмлик иқтисодий самарадорлик юзага келади. Хулоса: Фертил ёшдаги аёлларда стоматологик касалликлар  профилактикаси билан боғлиқ харажатларни камайтиришга эришилган ва бюджет маблағларни 632000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи  илмий янгилик: қишлоқда яшовчи аёлларда шаҳарликларга нисбатан ўрта кариес, гингивит,  пародонтоз,  пародонтит  морфофункционал кўрсатқичлар асосида ишонарли даражада кўп учрагани  исботланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: пародонт касалликлари, тиш қаттиқ тўқималари ва оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг тарқалиши ва интенсивлигининг юқори даражалари исботланган бўлиб, кузатилиши мумкин асоратларни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:   олинган илмий-амалий маълумотлар  Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиал бўйича бўйрук (15.08.2024 й; №273/11) хамда  Қорақалпоғистон Республикаси болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №52). Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиал бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №105). Урганч шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича бўйрук  (16.08.2024 й; №248). Хоразм вилояти болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №49I). Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (06.09.2024 й; №01-40) билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: пародонт касалликлар, тиш қаттиқ тўқималари ва оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг тарқалиши ва интенсивлигининг юқори даражалари исботланиб тавсия этилган профилактик тадбирлар стоматологик касалликларни эрта ташхислаш ва асоратлариниолдини олиш ва шу билан беморлар ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги:  Тадқиқотдан олинган натижалар муҳим тиббий-ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга, чунки у бир томондан касалликни эрта ташхислашга, иккинчи томондан даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ишлаб чиқилган усуллар асосида эрта ташхислаш ва бунинг натижасида даволаш харажатларини камайтиришни ҳисоблаш орқали иқтисодий самарадорлик ҳисобланди. Таклиф қилинган кўрсатмаларни амалга оширишдан 632000 сўмлик иқтисодий самарадорлик юзага келади. Хулоса: Фертил ёшдаги аёлларда стоматологик касалликлар  профилактикаси билан боғлиқ харажатларни камайтиришга эришилган ва бюджет маблағларни 632000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи  илмий янгилик: қишлоқ туманларида яшовчи фертил ёшдаги аёлларда оғиз бўшлиғи шиллик қавати касалликларидан афтоз стоматит,  травматик стоматит , кандидозли стоматит шаҳарлик аёлларга нисбатан ишонарли даражада кўп учраши исботланган  , герпетик стоматит бўйича ҳудудлараро фарқ йўклиги аниқланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти  стоматологик саломатлик кўрсаткичлари бўйича унинг ёмонлашганлик белгилари аниқланганлиги, ушбу аёллар стома-тологик саломатлигини мустаҳкамлаш бўйича концептуал ёндошувга асос-ланган стоматологик касалликлар профилактикасини мукаммаллаштириш концепцияси ишлаб чиқилганлиги билан асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:   олинган илмий-амалий маълумотлар  Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиал бўйича бўйрук (15.08.2024 й; №273/11) хамда  Қорақалпоғистон Республикаси болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №52). Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиал бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №105). Урганч шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №248). Хоразм вилояти болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №49I). Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (06.09.2024 й; №01-40) билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Оғиш бўшлиғи шиллиқ парда  касалликлар, тарқалиши ва интенсивлигининг юқори даражалари исботланиб тавсия этилган профилактик тадбирлар стоматологик касалликларни эрта ташхислаш ва асоратларини олдини олиш ва шу билан беморлар ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги:  Тадқиқотдан олинган натижалар амалий жиҳатдан аҳамиятли бўлиб, у муҳим тиббий-ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга, чунки у бир томондан касалликни эрта ташхислашга, иккинчи томондан даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ишлаб чиқилган усуллар асосида эрта ташхислаш ва бунинг натижасида даволаш харажатларини камайтиришни ҳисоблаш орқали иқтисодий самарадорлик ҳисобланди. Таклиф қилинган кўрсатмаларни амалга оширишдан 632000 сўмлик иқтисодий самарадорлик юзага келади. Хулоса: Фертил ёшдаги аёлларда стоматологик касалликлар  профилактикаси билан боғлиқ харажатларни камайтиришга эришилган ва бюджет маблағларни 632000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи  илмий янгилик:  илк бор стоматологик саломатлик кўрсаткичлари ёмонлашганлик белгиси қишлоқда яшовчи аёлларда стоматологик касалликлар кўплиги, стоматологик касалликларга хос шикоятлар, стоматологик ташҳислар аниқланиши, КПО индекси ва интенсивлиги бўйича протезлашга бўлган муҳтожлик билан ифодаланганлиги исботланган, шундай ҳолатга олиб келган оғиз бўшлиғи гигиенаси, стоматологик хизмат, ижтимоий-иқтисодий жиҳатларни ўз ичига олган 7 та хавф омиллари аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти  тиш кариоз зарарланиши ҳамда пломбалар борлиги бўйича қишлоқ туманлари ва шаҳарлик аёллар орасида ишонарли тафовут аниқланмаганлиги , кариес бўйича , пломбалар бўйича фарклар борлиги, олиб ташланган тишлар бўйича ўртача кўрсаткич қишлоқ аёлларига нисбатан шаҳарликларда  ишонарли паст бўлганлиги стоматологлар амалиёти учун муҳимлиги кўрсатилган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:   олинган илмий-амалий маълумотлар  Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиал бўйича бўйрук (15.08.2024 й; №273/11) хамда  Қорақалпоғистон Республикаси болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №52). Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиал бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №105). Урганч шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича бўйрук  (16.08.2024 й; №248). Хоразм вилояти болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №49-I) . Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (06.09.2024 й; №01-40) билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: қишлоқ туманлари ва шаҳар ҳудудларида доимий истиқомат қилувчи фертил ёшдаги аёлларнинг ортопедик статусини ўрганиш натижасида турар жойидан қатъий назар,  уларда ортопедик хизмат кўрсатиш даражаси амалий жиҳатдан бир хилда эканлиги исботланганлиги стоматологик хизматни ташкил этиш ҳамда молиялаштиришда ҳисобга олиниши лозимлиги кўрсатилган; Иқтисодий самарадорлиги: Тадқиқотдан олинган натижалар муҳим тиббий-ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга, чунки у бир томондан касалликни эрта ташхислашга, иккинчи томондан даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ишлаб чиқилган усуллар асосида эрта ташхислаш ва бунинг натижасида даволаш харажатларини камайтиришни ҳисоблаш орқали иқтисодий самарадорлик ҳисобланди. Фертил ёшдаги аёлларда ортопедик стоматологик саломатлигини бахолашда харажатлар миқдори. Бир беморни учун харажатлар миқдори 125000 бўлгани холда беморлар чекланган сони (10) 1250000 хисобига  иқтисодий самарадорлик хисоблаб чиқилди. Агар профилактик тиббий кўрикдан ўтказиш учун ҳар бир аёлга ҳаражатлар миқдори 600000 сўм ташкил килса ва 650000 минг иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: Агар беморларнинг чекланган контингентини (10) ўрганишда иқтисодий самара 650000  сўмни ташкил этган бўлса, вилоят ва бутун Республика бўйича бу кўрсаткич бир неча ўн баравар кўпайиши мумкин.
бешинчи  илмий янгилик:   илк бор фертил ёшдаги аёллар стоматологик саломатлигини мустаҳкамлаш бўйича концептуал ёндошувга асосланган стоматологик касалликлар бирламчи ва иккиламчи профилактикани мукаммаллаштириш концепцияси ишлаб чиқилган, унга асосан стоматологик саломатликни сақлаш бўйича профилактика ушбу аёллар турар жойи (қишлоқ, шаҳар) ва ёшини (19-28 ёш, 29-39 ёш, 39-49 ёш) ҳисобга олган ишлаб чиқилиши мақсадга мувофиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти  фертил ёшдаги аёллар стоматологик саломатлигини мустаҳкамлаш бўйича концептуал ёндошувга асосланган стоматологик саломатликни сақлаш бўйича стоматологик касалликлар профилактикасини мукаммаллаштиришнинг концепцияси стоматологик амалиётга жорий этиш тавсия этилганлиги билан асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган маълумотлар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиал бўйича бўйрук (15.08.2024 й; №273/11) хамда  Қорақалпоғистон Республикаси болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №52). Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиал бўйича бўйрук (16.08.2024й; №105). Урганч шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича бўйрук (16.08.2024й; №248). Хоразм вилояти болалар стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (16.08.2024 й; №49-I). Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси бўйича бўйрук (06.09.2024 й; №01-40) билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Ишлаб чиқилган концепция мақсадига эришиш бўйича ҳаракатлар тизими ишлаб чиқилиб, унга тадқиқот методологияси, кетма-кетлиги, тактик ва стратегик мақсад, унга эришиш йўллари, тавсия этилган тадбирларнинг самарадорлигини аниқлаш йўллари киритилади. Иқтисодий самарадорлиги:  Тадқиқотдан олинган натижалар муҳим тиббий-ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга, чунки у бир томондан касалликни эрта ташхислашга, иккинчи томондан даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ишлаб чиқилган усуллар асосида эрта ташхислаш ва бунинг натижасида даволаш харажатларини камайтиришни ҳисоблаш орқали иқтисодий самарадорлик ҳисобланди. Таклиф қилинган кўрсатмаларни амалга оширишдан 650000 сўмлик иқтисодий самарадорлик юзага келади. Хулоса: Фертил ёшдаги аёлларда стоматологик касалликлар  профилактикаси билан боғлиқ харажатларни камайтиришга эришилган ва бюджет маблағларни 650000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган