Mamarizaev Dilshod Yunusovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Buyrak usti bezi usmalari bilan jaroxlik davolanishda bemorlarni olib borish xususyatlari» 14.00.14 – Onkologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.PhD/Tib1921.
Ilmiy rahbar: Djuraev Mirjalol Dexkanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.12.2019Tib.77.01
Rasmiy opponentlar: Muhammedaminov Shuhrat Karimdjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Boyko Elena Vladimirovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat stomatologiya instituti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: operasiyadan oldingi tayyorgarlik taktikasini optimallashtirish orqali buyrak usti bezi gormonal faol xavfli feoxromostomasi bo‘lgan bemorlarni davolash natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
xavfli feoxromotsitomaning kechishida o‘sma hajmi, gipertenziv sindromlarning intensivligi, PASS, GAPP ko‘rsatkichlari va premorbid fon salbiy prognostik xavf omillar ekanligi asoslangan;
xavfli feoxromotsitomaning erta tashxislashda sutkalik siydikda fraksiyalangan metanefrin va normetanefrin miqdorining 350 mkg/sut. dan ortishi kasallikni diagnostik marker ekanligi asoslangan;
buyrak usti bezi xavfli feoxromotsitomaning jarroxlik amaliyotidan oldingi davrda qon tomirlarning umumiy karshiligi indeksini aniqlash xisobiga α-adrenoblokatorlar optimal dozasi va qullash davomiyligini tanlash orqali taktikasi takomillashtirilgan;
xavfli feoxromotsitoma bemorlarda operatsiyadan oldin tayyorgarlik paytida doksazozinni qo‘llanganda, xirurgik amaliyot vaqtida gipertonik krizlarni rivojlanmastligi va intraoperatsion qon ketishi kamayishi hisobiga davo taktikasi takomilashtirilgan.  
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Buyrak usti bezi usmalari bilan jaroxlik davolanishda bemorlarni olib borish xususyatlari bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: xavfli feoxromotsitomaning kechishida o‘sma hajmi, gipertenziv sindromlarning intensivligi, PASS, GAPP ko‘rsatkichlari va premorbid fon salbiy prognostik xavf omillar ekanligi asoslanganligi 2022 yil 26 sentyabr`dagi №91-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Toshkent shahar filiali, 2022 yil 28 sentyabr`dagi №97-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Buxoro filiali amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: taklif etilgan usul nafaqat bemorning og‘irligini aniqroq baholash, balki salbiy natija xavfi yuqori bo‘lgan guruhlarni aniqlash imkonini beradi. Bu yurak-qon tomir asoratlari bilan bog‘liq xavf omillari haqida batafsilroq tasavvur qilishga imkon beradi. Belgilangan prognostik xavf omillarini tizimli tahlil qilish terapiya natijalarini yaxshilash va bemorlarning hayot sifatini yaxshilash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: xavli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarda o‘simta hajmi, kasallikning davomiyligi, og‘irlashgan premorbid fon va gipertenziv sindromlarning intensivligi kabi prognostik xavf omillarini erta aniqlash operatsiyadan oldingi tayyorgarlik strategiyasini optimallashtirishga imkon berdi, bu esa o‘z navbatida operatsiyadan keyingi asoratlar rivojlanish xavfini kamaytiradi va davlat byudjeti mablag‘larini 14,4 % tejashga erishildi. Xulosa: xavli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarda o‘simta hajmi, kasallikning davomiyligi, og‘irlashgan premorbid fon va gipertenziv sindromlarning intensivligi kabi prognostik xavf omillarini erta aniqlash operatsiyadan oldingi tayyorgarlik strategiyasini optimallashtirish natijasida ijobiy tartibi uchun 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 14,4 % iqtisod qilish, shifoxonada bo‘lish vaqtini 2-3 kunga qisqartirish orqali bemorlarning hayot sifatini oshirish, mablag‘larni iqtisod qilishga erishilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: xavfli feoxromotsitomaning erta tashxislashda sutkalik siydikda fraksiyalangan metanefrin va normetanefrin miqdorining 350 mkg/sut. dan ortishi kasallikni diagnostik marker ekanligi asoslanganligi 2022 yil 26 sentyabr`dagi №91-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Toshkent shahar filiali, 2022 yil 28 sentyabr`dagi №97-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Buxoro filiali amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: sutkalik siydikda fraksiyalangan metanefrin va normetanefrinni 350 mkg/sut. dan ortishi xavfli feoxromotsitomaning diagnostik belgisi sifatida aniqlash ushbu kasallikni erta va aniq tashxislashga imkoniyat beradi, bu esa o‘z navbatida dori-darmonlarni va jarrohlik davolashni o‘z vaqtida boshlash tufayli o‘limni kamaytirishga va bemorlarning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi. Iqtisodiy samaradorligi: kundalik siydikda fraksiyalangan metanefrin va normetanefrinni kuniga 350 mkg/sut. dan ortiq konsentratsiyalarda aniqlash xavli feoxromotsitomaning diagnostik belgisidir. Bu kasallikni o‘z vaqtida va aniq tashxislash, ko‘plab diagnostika muolajalari va keraksiz tibbiy aralashuvlardan qochish imkonini beradi, bu esa moliyaviy xarajatlarning kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari, tibbiy va jarrohlik davolanishni o‘z vaqtida boshlash og‘ir asoratlar rivojlanishining oldini olishga imkon beradi va natijada qimmat statsionar davolanish, intensiv terapiya va operatsiyadan keyingi uzoq muddatli parvarish zarurati tug‘ilmaydi. Shuningdek, bu davlat byudjeti xarajatlarining 22 % tejashga yordam beradi. Xulosa: kundalik siydikda fraksiyalangan metanefrin va normetanefrinni kuniga 350 mkg/sut. dan ortiq konsentratsiyalarda aniqlash xavli feoxromotsitomaning diagnostik belgisidir. Bu kasallikni o‘z vaqtida va aniq tashxislash, ko‘plab diagnostika muolajalari va keraksiz tibbiy aralashuvlardan qochish imkonini beradi, bu esa moliyaviy xarajatlarning kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari, tibbiy va jarrohlik davolanishni o‘z vaqtida boshlash og‘ir asoratlar rivojlanishining oldini olishga imkon beradi va natijada qimmat statsionar davolanish, intensiv terapiya va operatsiyadan keyingi uzoq muddatli parvarish zarurati tug‘ilmasligi orqali davolash natijalarini ijobiy tartibi uchun 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 22 % ga iqtisod qilish, shifoxonada bo‘lish vaqtini 1-2 kunga qisqartirish orqali bemorlarning hayot sifatini oshirish, mablag‘larni iqtisod qilishga erishilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: buyrak usti bezi xavfli feoxromotsitomaning jarroxlik amaliyotidan oldingi davrda qon tomirlarning umumiy karshiligi indeksini aniqlash xisobiga α-adrenoblokatorlar optimal dozasi va qullash davomiyligini tanlash orqali taktikasi takomillashtirilganligi 2022 yil 26 sentyabr`dagi №91-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Toshkent shahar filiali, 2022 yil 28 sentyabr`dagi №97-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Buxoro filiali amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: umumiy periferik qon tomir qarshiligi indeksini aniqlashga asoslangan xavfli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarni operatsiyadan oldin tayyorlashning usuli ishlab chiqilgan. Metodologiya alfa-adrenoblokatorlarni tayinlashga shaxsiylashtirilgan yondashuvdan iborat bo‘lib, u klinik natijalarni yaxshiladi va asoratlarning umumiy xavfini kamaytiradi. Bemorlarning operatsiyadan oldingi holatini samarali boshqarish operatsiyalar muvaffaqiyatini oshirishga va operatsiyadan keyingi asoratlarni kamaytirishga yordam berdi. Iqtisodiy samaradorligi: Umumiy periferik qon tomir qarshiligi indeksini aniqlashga asoslangan xavfli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarni operatsiyadan oldingi tayyorlash metodologiyasi ishlab chiqilgan bu perioperativ davrda bemorlarni boshqarish taktikasini sezilarli darajada yaxshilashga yordam beradi. Ushbu usul bizga alfa- adrenoblokatorning optimal dozasini shaxsiylashtirilgan ravishda tanlash va ulardan foydalanishning zarur davomiyligini aniqlash imkonini beradi, bu gemodinamik parametrlarning barqarorlashishiga, asoratlar xavfini kamaytirishga va operatsiya arafasida bemorning umumiy ahvolini yaxshilashga olib keladi.Ushbu texnikaning joriy etilishi yuqori samaradorlikni ko‘rsatdi, chunki u bemorning kasalxonada o‘tkazadigan vaqtini qisqartirdi va operatsiyadan keyingi asoratlar chastotasini kamaytirdi, yotoq kunlari qisqarishiga olib keldi va davlat byudjetidan 10,5% tejashga erishdi. Xulosa: Umumiy periferik qon tomir qarshiligi indeksini aniqlashga asoslangan xavfli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarni operatsiyadan oldingi tayyorlash metodologiyasi ishlab chiqilgan bu perioperativ davrda bemorlarni boshqarish taktikasini sezilarli darajada yaxshilashga yordam beradi. Ushbu usul bizga alfa- adrenoblokatorning optimal dozasini shaxsiylashtirilgan ravishda tanlash va ulardan foydalanishning zarur davomiyligini aniqlash imkonini beradi, bu gemodinamik parametrlarning barqarorlashishiga, asoratlar xavfini kamaytirishga va operatsiya arafasida bemorning umumiy ahvolini yaxshilashga olib keladi.Ushbu texnikaning joriy etilishi yuqori samaradorlikni ko‘rsatdi, 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini  10,5% ga iqtisod qilish, bemorning kasalxonada o‘tkazadigan vaqtini qisqartirdi va operatsiyadan keyingi asoratlar chastotasini kamaytirdi, yotoq kunlari qisqarishiga olib keldi va davlat byudjetidan tejashga erishdi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: xavfli feoxromotsitoma bemorlarda operatsiyadan oldin tayyorgarlik paytida doksazozinni qo‘llanganda, xirurgik amaliyot vaqtida gipertonik krizlarni rivojlanmastligi va intraoperatsion qon ketishi kamayishi hisobiga davo taktikasi takomilashtirilganligi 2022 yil 26 sentyabr`dagi №91-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Toshkent shahar filiali, 2022 yil 28 sentyabr`dagi №97-sonli buyruq bilan Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Buxoro filiali amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: Operatsiyadan oldingi tayyorgarlikning tavsiya etilgan usuli xavli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarda operatsiyadan keyingi asoratlar darajasini sezilarli darajada kamaytirdi, bu asosiy guruh (3,33%) va nazorat guruhi (22,4%) o‘rtasidagi ko‘rsatkichlarning sezilarli farqi bilan tasdiqlanadi. Ushbu progressiv yondashuv nafaqat bemorlarning umumiy omon qolish darajasini oshirishga yordam beradi, balki ularning hayot sifatini yaxshiladi, takroriy tibbiy aralashuvlar va reabilitatsiyaga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirdi, shuningdek, yotoq kunlarining qisqarishiga yordam berdi. Iqtisodiy samaradorligi: alfa-adrenoblokatorlar bilan shaxsiylashtirilgan ravishda tanlangan terapiya asosida xavli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarni operatsiyadan oldin tayyorlashning tavsiya etilgan usuli operatsiyadan keyingi asoratlarning sezilarli darajada pasayishini ko‘rsatdi, bu nazorat guruhidagi 22,4% bilan solishtirganda asosiy guruhda 3,33% ni tashkil etdi. Ushbu natija jarrohlik aralashuvi xavfsizligining oshishi va bemorlarning umumiy omon qolishining yaxshilanishini ko‘rsatadi, bu esa ushbu patologiyaga ega bemorlarni operatsiyadan oldin boshqarishda shaxsiylashtirilgan yondashuvning muhimligini ta’kidlaydi. Ushbu texnikaning joriy etilishi uning yuqori samaradorligi bilan oqlanadi, chunki operatsiyadan keyingi asoratlar sonini kamaytirish takroriy jarrohlik aralashuvlar, asoratlarni davolash va bemorlarning kasalxonada qolish muddatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kamaytiradi va davlat byudjetini 1,6 baravar tejashga erishildi. Xulosa: alfa-adrenoblokatorlar bilan shaxsiylashtirilgan ravishda tanlangan terapiya asosida xavli feoxromotsitoma bilan og‘rigan bemorlarni operatsiyadan oldin tayyorlashning tavsiya etilgan usuli operatsiyadan keyingi asoratlarning sezilarli darajada pasayishini ko‘rsatdi, bu nazorat guruhidagi 22,4% bilan solishtirganda asosiy guruhda 3,33% ni tashkil etdi. Ushbu natija jarrohlik aralashuvi xavfsizligining oshishi va bemorlarning umumiy omon qolishining yaxshilanishini ko‘rsatadi, bu esa ushbu patologiyaga ega bemorlarni operatsiyadan oldin boshqarishda shaxsiylashtirilgan yondashuvning muhimligini ta’kidlaydi. Ushbu texnikaning joriy etilishi uning yuqori samaradorligi bilan oqlanadi, chunki operatsiyadan keyingi asoratlar sonini kamaytirish takroriy jarrohlik aralashuvlar, asoratlarni davolash va bemorlarning kasalxonada qolish muddatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kamaytiradi bunday bemorlarni eng maqbul davolash taktikasi asoslanishi sababli bemorlarda davolash natijalarini yaxshilashi orqali 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini va davlat byudjetini 1,6 baravar tejashga erishildi, shifoxonada bo‘lish vaqtini 1-2 kunga qisqartirish orqali bemorlarning hayot sifatini oshirish imkonini bergan.