Abramyan Arevik Armikovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Fronto-temporal demensiya: tashxisotga zamonaviy yondashish va dorivor terapiyani optimallashtirish»,14.00.13 – Nevrologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Tib2761.
Ilmiy rahbar: Raximbaeva Gulnora Sattarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.31.01
Rasmiy opponentlar: Madjidova Yakutxon Nabievna tibbiyot fanlari doktori, professor; Baxodirova Munisa Anvarovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: S.D. Asfendiyarov nomidagi Qozoq milliy tibbiyot universiteti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi fronto-temporal demensiyani erta tashxislashda zamonaviy yondashuv imkoniyatlarini, ushbu patologiyaning rivojlanishiga gormonlar darajasining ta’sirini, shuningdek, farmakoterapiyasini optimallashtirish va fronto-temporal demensiyada samaradorligini baxolash bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
og‘ir kognitiv buzilishlar rivojlanishidan avval namoyon bo‘luvchi fronto-temporal demensiyaning erta belgilarini aniqlashga imkon beradigan neyropsixologik va neyrokognitiv shkalalar asosida tashxislash choralari ishlab chiqilgan;
ilk bor kortizol darajasi va fronto-temporal demensiya bilan og‘rigan bemorlarda kasallik rivojlanishi va kognitiv buzilishlar o‘rtasidagi miya qobig‘iga xamda gippokampga kortizolning  yuqori dozalari uzoq muddat ta’siri sababli teskari bog‘liqlik aniqlangan;
ilk bor degidroepiandrosteron sul`fat darajasi va fronto-temporal demensiya bilan og‘rigan bemorlarda kasallik rivojlanishi va kognitiv buzilishlar o‘rtasidagi neyrogormonning neyrogenezga ta’siri sababli bog‘liqlik aniqlangan;     
antixolinesteraz preparati (donepezil gidroxlorid) va NMDA-reseptorlari antagonisti (memantin gidroxlorid) kombinatsiyasining fronto-temporal demensiyada kognitiv buzilishlarning korreksiyasi uchun neyronlararo impul`s uzatilishi yaxshilanishi va nootrop effekti tufayli ijobiy ta’siri isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:            
Fronto-temporal demensiyani tashxislash usuli va dorivor terapiyani optimallashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: og‘ir kognitiv buzilishlar rivojlanishidan avval namoyon bo‘luvchi fronto-temporal demensiyaning erta belgilarini aniqlashga imkon beradigan neyropsixologik va neyrokognitiv shkalalar asosida tashxislash choralari ishlab  chiqildi. Bu aniq, og‘ir kognitiv buzilishlar rivojlanishidan oldin erta bosqichda FTD ning birinchi belgilarini aniqlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikni amaliyotga tadbiq etish: Farg‘ona Jamoat salomatligini tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli klinikasida 15.05.2024 yildagi 33-son buyruq bilan, Andijon shahar markaziy ko‘p tarmoqli poliklinikasida 26.06.2024 yildagi 51-son buyruq bilan amaliyotga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/91-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: kasallikni dastlabki bosqichlarda aniqlash davolanishni o‘z vaqtida boshlash va kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishga yordam beradi, bu esa bemorning ijtimoiy faol hayotini uzaytiradi. Iqtisodiy samaradorlik: diagnostika, samarasiz vositalar yordamida davolash, ushbu kasallikni erta aniqlash va to‘g‘ri adekvat davolashni erta boshlash xarajatlarini hisobga olgan holda, ushbu usulning samaradorligi 9,9% ni tashkil qiladi. Xulosa: FTD ni erta tashxislash, polipragmaziya va samarasiz davolashning oldini olishda tavsiya etilgan diagnostika majmuasidan foydalanish katta ahamiyatga ega.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor kortizol darajasi va fronto-temporal demensiya bilan og‘rigan bemorlarda kasallik rivojlanishi va kognitiv buzilishlar o‘rtasidagi miya qobig‘iga xamda gippokampga kortizolning  yuqori dozalari uzoq muddat ta’siri sababli o‘rtasida teskari bog‘liqlik aniqlandi. Ilmiy yangilikni amaliyotga joriy etish: Farg‘ona Jamoat salomatligini tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli klinikasida 15.05.2024 yildagi 33-son buyruq bilan, Andijon shahar markaziy ko‘p tarmoqli poliklinikasida 26.06.2024 yildagi 51-son buyruq bilan amaliyotga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/91-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: bemorlarning qonida kortizol gormonining yuqori darajasini aniqlash FTD da kognitiv va boshqa buzilishlarni o‘z vaqtida davolash hamda oldini olish imkonini beradi. Ma’lumki, kortizol stress gormoni bo‘lib, keksa odamlarda stress darajasini pasaytirish orqali kognitiv buzilishlarning rivojlanish xavfini ham kamaytirishi mumkin. Ushbu tadqiqot ob’ektining iqtisodiy samaradorligi nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, olingan natijalar ushbu patologiya bo‘yicha keyingi tadqiqotlar uchun ishlatiladi. Xulosa: aniqlangan korrelyasiya FTD da og‘ir kognitiv buzilishlarni kechiktirish uchun profilaktika va terapevtik choralarni optimallashtirishga imkon beradi.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor degidroepiandrosteron sul`fat darajasi va fronto-temporal demensiya bilan og‘rigan bemorlarda kasallik rivojlanishi va kognitiv buzilishlar o‘rtasidagi neyrogormonning neyrogenezga ta’siri sababli bog‘liqlik aniqlandi. FTD bilan og‘rigan bemorlarning qonida DEAS miqdori va kognitiv buzilishlar o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri korrelyasiya aniqlandi. Ya’ni, ushbu gormon darajasi qanchalik past bo‘lsa, kognitiv buzilishlarni rivojlanish xavfi shunchalik yuqori bo‘ladi. Ilmiy yangilikni amaliyotga joriy etish: Farg‘ona Jamoat salomatligini tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli klinikasida 15.05.2024 yildagi 33-son buyruq bilan, Andijon shahar markaziy ko‘p tarmoqli poliklinikasida 26.06.2024 yildagi 51-son buyruq bilan amaliyotga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/91-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: bemorlarning qonida DEAS gormoni miqdorining pasayishini aniqlash FTD da kognitiv buzilishlarni o‘z vaqtida davolash va uning oldini olishni erta boshlash imkonini beradi. Ushbu tadqiqot ob’ektining iqtisodiy samaradorligi nazariy va amaliy ahamiyatga bo‘lib, olingan natijalar ushbu patologiya bo‘yicha keyingi tadqiqotlar uchun ishlatiladi. Xulosa: aniqlangan korrelyasiya FTD da og‘ir kognitiv buzilishlarni kechiktirish uchun profilaktika va terapevtik choralarni optimallashtirishga imkon beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: antixolinesteraz preparati (donepezil gidroxlorid) va NMDA-reseptorlari antagonisti (memantin gidroxlorid) kombinatsiyasining fronto-temporal demensiyada kognitiv buzilishlarning korreksiyasi uchun neyronlararo impul`s uzatilishi yaxshilanishi va nootrop effekti tufayli ijobiy ta’siri isbotlandi. Ilmiy yangilikni amaliyotga joriy etish: Farg‘ona Jamoat salomatligini tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli klinikasida 15.05.2024 yildagi 33-son buyruq bilan, Andijon shahar markaziy ko‘p tarmoqli poliklinikasida 26.06.2024 yildagi 51-son buyruq bilan amaliyotga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 oktyabrdagi 07/91-son xulosasi). Bu fakt amaliy sog‘liqni saqlashda donepezil + memantin preparatlarining kombinatsiyasini qo‘llash uchun asosdir. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: donepezil + memantin preparatlari kombinatsiyasidan foydalanish FTD da kognitiv buzilishlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va yordam beradi. Bu esa, hech bo‘lmaganda ushbu guruhdagi bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi va bemorga g‘amxo‘rlik qiluvchi yaqinlarining ishini engillatadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: hisob-kitoblarga ko‘ra, bir bemorni davolash harajatlari kuniga an’anaviy davolash usulida 37000 so‘mni, taklif etilayotgan usulda esa o‘rtacha 13500 so‘mni tashkil etadi. Ya’ni, kuniga 23500 so‘m, oyiga 705000 so‘m, yiliga 8577500 so‘m tejash mumkin. Xulosa: FTD bilan og‘rigan bemorlar uzoq vaqt davomida davolanadi va ko‘pincha bu harajatlar davlat zimmasiga tushishini hisobga olsak, bu davolash usuli iqtisodiy samarali hisoblanadi.