Эштаев Сергей Анваровичнинг
Pedагогика фанлари доктори (DSc)
диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Турли малакали гимнастикачиларга гимнастика машқларини о'рганиш жараёнини бошқариш”, 13.00.04–Жисмоний тарбия, спорт машғулотлари, соғломлаштириш ва адаптив жисмоний тарбия назарияси ва методикаси, Pedагогика фанлари.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Ped547
Илмий маслаҳатчи: Халмуҳамедов Рустам Деҳканович Pedагогика фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, DSc.03/30.12.2019.Ped.28.01.
Расмий оппонентлар: Ханкелдиев Шер Хакимович Pedагогика фанлари доктори, профессор; Рахимов Владимир Шавкатович Pedагогика фанлари доктори (DSc), профессор; Олимов Мухсунбек Сотволдиевич Pedагогика фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли малакали гимнастикачилар учун кўпкураш мусобақаларида гимнастика элементлари бўйича ўқув дастурлари асосини ташкил этувчи воситалар, услублар ва услубий усулларни оптималлаштириш тамойилларини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
турли малакали гимнастикачиларнинг ҳаракат малакаларини шакллантиришнинг тузилмавий ва параметрик компонентларини оператив бошқариш ҳисобига гимнастика снарядларида элементларни ўргатиш жараёни оптималлаштирилган;
ҳаракатнинг етакчи кинематик (бўғим бурчаклари, оралиқ ва ишга тушириш ҳолатлари) ва фазо-вақт параметрларини аниқлаш йўли билан турли ёшдаги ва малакали гимнастикачилар томонидан гимнастиканинг кўпкураш турлари бўйича турли мураккаблик гуруҳлари элементларини ўзлаштириш самарадорлиги ва ишончлилиги оширилган;
гимнастикачиларнинг спортга тайёргарлик даражасини ҳисобга олган ҳолда мушакларнинг электр фаоллиги маълумотлари асосида гимнастиканинг кўпкураш турларида мусобақа машқларини бажаришга тайёргарлик кўриш жараёнида гимнастика элементлари, бирикмалари ва комбинациялари бўйича ўқув дастурларини тузатиш имкониятлари кенгайтирилган;
гимнастика бўйича СУ ва ХЦУ учун чизиқли тармоқланган ўқув дастури, 1-тоифага эга гимнастикачилар ва СУН учун босқичли ўқув дастури ва 2-тоифага эга гимнастикачилар учун спирал ўқув дастуридан фойдаланиш орқали гимнастикачиларнинг тайёргарлик даражасини ҳисобга олган ҳолда кўпкураш мусобақаларида мураккаб координасион машқларини ўргатиш тузилмаси такомиллаштирилган;
кўп йиллик спорт тайёргарлигининг ҳар бир босқичида гимнастикачиларнинг техник тайёргарлиги даражасининг ўсишига таъсир этувчи мусобақа машғулотларининг биокинематик модели параметрларини такрорлаш йўли билан гимнастика кўпкураш турлари бўйича фундаментал машқларни ўргатиш методикаси ишлаб чиқилган;
спорт маҳоратини шакллантириш ва такомиллаштиришнинг турли босқичларида гимнастикачиларни тайёрлашга функсионал, жисмоний ва техник тайёргарлик даражасини аниқлашнинг объектив омилларига асосланган ҳолда гимнастика кўпкураш турларида элементларни ўргатиш жараёнини бошқариш тизими модели ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Pedагогик тажрибалар натижалари ва турли малакали гимнастикачиларнинг ўқув жараёнини бошқариш тизимини илмий-Pedагогик асослаш асосида қуйидагилар жорий этилди:
турли малакали гимнастикачиларнинг ҳаракат маҳоратининг тузилмавий ва параметрик компонентларини оператив бошқариш бўйича тавсиялар “Гимнастика назарияси ва услубияти” дарслигида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон маълумотномаси). Натижада кўпкураш турлари бўйича мураккаб машқларини ўргатиш вақти 16-18%га қисқарган;
ҳаракатнинг етакчи кинематик ва фазовий-вақт параметрларига асосланган ўргатиш методикаси бўйича таклиф ва тавсиялар спорт гимнастикаси бўйича Ўзбекистон миллий терма жамоаси машғулотларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон маълумотномаси). Натижада турли ёшдаги ва малакали гимнастикачиларнинг гимнастика кўпкурашида турли мураккаблик гуруҳлари элементларини ўзлаштириш самарадорлиги ва ишончлилиги 17%га ошган;
гимнастиканинг кўпкураш турлари бўйича мусобақа машқларини бажаришнинг тайёргарлик жараёнида мушакларнинг электр фаоллиги маълумотлари асосида гимнастикачиларнинг спортга тайёргарлик даражасини ҳисобга олган ҳолда гимнастика элементлари, бирикмалари ва комбинациялар учун ўқув дастурларини тузатиш бўйича таклифлар гимнастика спорт турлари бўйича Республика ихтисослаштирилган олимпия захиралари болалар ва ўсмирлар спорт мактабининг “Спорт гимнастика” бўлимининг ўқув жараёнига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон маълумотномаси). Натижада гимнастикачи-қизлар гуруҳи умумий баллар бўйича ўз спорт натижаларини мос равишда 21,6%га, гимнастикачи-йигитлар гуруҳи эса 22,4%га яхшилай олган;
СУ ва ХЦУ тоифасига эга гимнастикачилар учун чизиқли тармоқланган ўқув дастури, СУН ва 1-тоифали гимнастикачилар учун босқичма-босқич ўқув дастури ва 2-чи тоифага эга гимнастикачилар учун спирал ўқув дастурини қўллаш орқали гимнастикачиларнинг тайёргарлик даражасини ҳисобга олган ҳолда гимнастика кўпкураш турларида мураккаб координацион машқларини ўргатишнинг такомиллаштирилган тузилмасидан фойдаланиш бўйича таклифлар ўқув-машғулот жараёнига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон ма'лумотномаси). Самарқанд шаҳар спорт мактабидаги турли малакали гимнастикачилар учун намунавий (модел) характеристикалар ишлаб чиқилган. Намунавий (модел) характеристикалардан фойдаланиш ўқув-машқ жараёни самарадорлигини 18,4%га ошириш имконини берган;
мусобақа машқларининг биокинематик модели кўрсаткичларини қайта такрорлаш орқали гимнастика кўпкураш турларида фундаментал машқларини ўргатиш учун машқлар мажмуасидан фойдаланиш бўйича таклифлар Ўзбекистон Республикаси спорт гимнастика бўйича терма жамоасининг ўқув-машғулот жараёнига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон ма'лумотномаси). Натижада спорт гимнастика бўйича Ўзбекистон терма жамоаси а'золари Мирвалиев Абдулазиз 14,066 (балл) тўплаб кумуш медал, Абдурасулов Озотилло эса 13,200 (балл) тўплаб Осиё чемпионатининг бронза медалини қўлга киритди (12-19-июн 2023-йил. Сингапур);
спорт маҳоратини шакллантириш ва такомиллаштиришнинг турли босқичларида гимнастикачиларни тайёрлашга функсионал, жисмоний ва техник тайёргарлик даражасини аниқлашнинг объектив омилларига асосланган ҳолда, кўпкураш турларида гимнастика элементларини ўргатиш жараёнини бошқариш тизимини такомиллаштириш бўйича таклифлар “Гимнастика назарияси ва услубияти” дарслиги мазмунида акс эттирилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 30 август 2024 йил 03-16/8586-сон маълумотномаси). Таклиф этилаётган моделни қўллаш натижасида Фарғона шаҳар спорт мактабидаги турли малакали гимнастикачиларнинг мураккаб гимнастика элементларига ўргатишнинг тайёргарлик даражасини аниқлаш қобилияти 24,1%га яхшиланган.