Мухтарова Шахноза Шокиржоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қандли диабет 2-тури ва юрак етишмовчилигининг турли фенотиплари билан оғриган беморларда натрий-глюкоза котранспортёрининг 2-тоифаси ингибиторларини қўллаш” 14.00.03 – Эндокринология ва 14.00.06 – Кардиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2382.
Илмий раҳбарлар:, [Исмаилов Сайдиганиходжа Ибрагимович], тиббиёт фанлари доктори, профессор; Тригулова  Раиса Хусаиновна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019. Tib.30.02.
Расмий оппонентлар: Нажмутдинова Дилором Камардиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Тимур Атаназарович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Чап қоринча отиш фракцияси сақланган ва ўртача пасайган, қандли диабет 2-тур бор беморларда натрий-глюкоза котраспортёрининг 2-тоифаси ингибиторлари самарадорлигининг прогностик кўрсаткичлари аҳамиятини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
чап қоринча отиш фракцияси сақланган ЮИК ва ҚД 2-тури бўлган беморларда юрак етишмовчилиги мавжудлиги эҳтимолини дифференциация қилиш имконини берувчи: постпрандиал гликемия ҳиссаси, гипертриглицеридемия динамакаси, чап бўлмача ҳажми ва чап қоринча миокард массаси каби кенгайтирилган параметрлар аниқланган;
чап қоринча отиш фракцияси сақланган ва ўртача пасайган ЮИК ва ҚД 2-тури беморларида HbA1c даражаларининг С-реактив оқсил, интерлейкин-6, апо-А1 ва апо-В, умумий КФК, интима-медиа қалинлиги, чап бўлмача ҳажми индекси, чап қоринча миокарди массаси параметрларига боғлиқлиги асосланган;
илк бор математик мантиқдан фойланиб,  чап қоринча отиш фракцияси сақланган, ЮИК ва ҚД 2-тури билан оғриган беморларда 6 ой давомида такроран касалхонага ётқазиш бўйича ўрганилган белгилар моҳияти таҳлил этилиб, хавф-омилларидан: яллиғланишга қарши (интерлейкин-6, С-реактив оқсил), оч қоринга гликемия, коптокча фильтрация тезлиги, умумий холестеринни хавф-стратификациясига таъсир қиладиган прогностик аҳамияти аниқланган;
илк бор эмпаглифлозинни бошқа антигипергликемик препаратлар билан биргаликда қўллашнинг диастолик дисфункцияни яхшиланиши (Е/А, е`average, Е/е′) боғлиқлигида ва HbA1с мақсадли даражасига эришишни тартибга солиш  HbA1с даражалари тақсимотининг таркибий тузилмасидан ва постпрандиал гипергликемия, гипертриглицеридемия, NT-proBNP ва С-реактив оқсил даражалари билан аҳамияти асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
қандли диабет 2-тури ва юрак етишмовчилигининг турли фенотиплари билан оғриган беморларда натрий-глюкоза котранспортёрининг 2-тоифаси ингибиторларини қўллаш буйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи  илмий янгилик: чап қоринча отиш фракцияси сақланган ЮИК ва ҚД 2-тури бўлган беморларда юрак етишмовчилиги мавжудлиги эҳтимолини дифференциация қилиш имконини берувчи: постпрандиал гликемия ҳиссаси, гипертриглицеридемия динамакаси, чап бўлмача ҳажми ва чап қоринча миокард массаси каби кенгайтирилган параметрлар аниқланганлиги Бухоро вилояти Соғлиқни сақлаш бошқармасининг 02.05.2024-йилдаги 95-сонли ва Бухоро вилояти эндокринология диспансерининг 03.05.2024-йилдаги 81-сонли буйруқлари ҳамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилояти филиалининг 02.05.2024-йилдаги 34-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 3-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: шифокорларнинг гликирланган гемоглобиннинг юрак етишмовчилиги мавжудлиги эҳтимоли ва такроран касалхонага ётқизиш хавфига таъсир кўрсатадиган омиллар, хусусан, ҚД стажи, эмпаглифлозин қабул қилиш, яллиғланишга қарши маркерлар ва ЧҚДД параметрлари таъсири билан алоқаси ва роли тўғрисидаги билимларини оширишида ифодаланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: чап қоринча отиш фракцияси сақланган ҚД 2-тури беморларида  юрак етишмовчилиги эҳтимолини НГЛТ-2 ингибиторларини мунтазам қабул қилиш фонида, гликирланган гемоглобин кўрсаткичларини инобатга олиб аниқлаш касалликнинг ремиссиялашуви ва юрак-қон томир тизими асоратларининг камайишига олиб келиши мумкин. Хулоса: беморларнинг лаборатория-инструментал текширувлар ва шифохонага ётиш билан боғлиқ ҳаражатлари сезиларли даражада камаяди.
иккинчи  илмий янгилик: чап қоринча отиш фракцияси сақланган ва ўртача пасайган ЮИК ва ҚД 2-тури беморларида HbA1c даражаларининг С-реактив оқсил, интерлейкин-6, апо-А1 ва апо-В, умумий КФК, интима-медиа қалинлиги, чап бўлмача ҳажми индекси, чап қоринча миокарди массаси параметрларига боғлиқлиги асосланганлиги Бухоро вилояти Соғлиқни сақлаш бошқармасининг 02.05.2024-йилдаги 95-сонли ва Бухоро вилояти эндокринология диспансерининг 03.05.2024-йилдаги 81-сонли буйруқлари ҳамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилояти филиалининг 02.05.2024-йилдаги 34-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 3-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: турли ЮЕ фенотипларига эга, ЮИК ва ҚД 2-тури билан оғриган беморларда касалликнинг нохуш кечиши ҳамда такроран шифохонага ётқизиш хавфи бўйича аниқланган предикторларни инобатга олган ҳолда ишлаб чиқилган шкала аҳамияти ва қўллаш самарадорлиги ундан турли кузатув даврларида фойдаланиш натижалари билан тасдиқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: турли ЮЕ фенотиплари мавжуд ЮИК ва ҚД 2-тури беморларида такроран шифохонага ётқизиш хавфини ўз вақтида аниқлашда умумлаштирилган алгоритмнинг интеграл прогноз шкаласидан фойдаланиш такроран шифохонага ётқизиш билан боғлиқ қўшимча ҳаражатларни тежаши мумкин. Лаборатория-инстурментал ташхислаш алгоритмидан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқилган шкалани қўллаш такроран шифохонага ётқизиш эҳтимолини терапияни оптималлаштириш ҳисобига қисқартиришга имкон беради, бу эса Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт марказида даволанаётган беморда ҳаражатлари сезиларли даражада тежаб қолишга олиб келади. Хулоса: отиш фракцияси сақланган ЮИК ва ҚД 2 беморларида такроран шифохонага ётқизиш хавфини баҳолаш учун ишлаб чиқилган шкала ҳар бир беморда бюджет маблағларини тежаш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: илк бор математик мантиқдан фойланиб,  чап қоринча отиш фракцияси сақланган, ЮИК ва ҚД 2-тури билан оғриган беморларда 6 ой давомида такроран касалхонага ётқазиш бўйича ўрганилган белгилар моҳияти таҳлил этилиб, хавф-омилларидан: яллиғланишга қарши (интерлейкин-6, С-реактив оқсил), оч қоринга гликемия, коптокча фильтрация тезлиги, умумий холестеринни хавф-стратификациясига таъсир қиладиган прогностик аҳамияти аниқланганлиги Бухоро вилояти Соғлиқни сақлаш бошқармасининг 02.05.2024-йилдаги 95-сонли ва Бухоро вилояти эндокринология диспансерининг 03.05.2024-йилдаги 81-сонли буйруқлари ҳамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилояти филиалининг 02.05.2024-йилдаги 34-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 3-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: Қандли диабет 2-тури ва ЮИК беморларида касалликнинг клиник кечиши ва ўтказилаётган тадқиқотни инобатга олиб, юрак етишмовчилиги эҳтимолидан қатъий назар, фақат оч қорин гликемияси параметрларини эмас, балки касаллик кечишини прогноз қилишда муҳим ҳисобланган  яллиғланишга қарши маркерлар, КФТ, УХ кўрсаткичлари, ҚД 2 стажи  ва диастолик дисфункция параметрларини ҳам баҳолаш зарур. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ЧҚ ОФ ўртача пасайган ва сақланган ЮИК ва ҚД 2-тури беморларида базавий кардиологик терапия фонида эмпаглифлозинни қанд миқдорини пасайтирадиган бошқа препаратлар билан бирга мунтазам қабул қилиш орқали мақсадли HbA1c даражасининг 8% дан паст қийматига эришишда  аниқланган нохуш прогностик маркерлар, хусусан, диастолик дисфункциянинг тартибга тушиши кузатилади, бу эса такроран госпитализация қилиш миқдорининг пасайишига олиб келади. Ишлаб чиқилган усулни амалиётда қўллаш ЧҚ ОФ сақланган ва ўртача пасайган ҚД 2 беморларида маблағларини тежаб қолишга имкон беради. Хулоса: илмий инновациялардан янада кенг кўламда фойдаланиш: илмий инновацияларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасалари фаолиятига тадбиқ этиш учун экспертлар кенгашининг 1-май 2024-йилдаги № 03/259-сонли хулосаси асосида «ЮИК ва ҚД-2 беморларида такроран шифохонага ётқизиш хавфини юрак етишмовчилиги эҳтимолидан келиб чиқиб баҳолаш» мавзусидаги услубий тавсиялар тасдиқланди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор эмпаглифлозинни бошқа антигипергликемик препаратлар билан биргаликда қўллашнинг диастолик дисфункцияни яхшиланиши (Е/А, е`average, Е/е′) боғлиқлигида ва HbA1с мақсадли даражасига эришишни тартибга солиш  HbA1с даражалари тақсимотининг таркибий тузилмасидан ва постпрандиал гипергликемия, гипертриглицеридемия, NT-proBNP ва С-реактив оқсил даражалари билан аҳамияти асослангани Бухоро вилояти Соғлиқни сақлаш бошқармасининг 02.05.2024-йилдаги 95-сонли ва Бухоро вилояти эндокринология диспансерининг 03.05.2024-йилдаги 81-сонли буйруқлари ҳамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилояти филиалининг 02.05.2024-йилдаги 34-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 3-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот ва олинган натижаларнинг илмий аҳамияти, шунингдек, ЧҚ ОФ турлича ЮИК ва ҚД 2-тури беморларини ишлаб чиқилган шкалани қўллаш орқали коордицинация қилиш натижадорлиги ва эмпаглифлозин –НГЛТ-2 ингибиторидан мунтазам фойдаланилганда гемодинамика, липид спектри ва диастолик дисфункция параметрларининг ижобий динамика касб этишида намоён бўлади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Турли ЮЕ фенотипи мавжуд ЮИК ва ҚД 2 беморларининг базавий кардиологик ва антигипергликемик терапия фонида НГЛТ ингибиторларининг янги синфига мансуб эмпаглифлозин препаратини ўз вақтида мунтазам қабул қилиши, ЮЕ эҳтимолининг паст экани нуқтаи назаридан олганда жуда муҳим аҳамиятга эга бўлиб, у HbA1c мақсадли қийматларининг барқарорлашиши билангина эмас, балки, клиник ҳолатнинг яхшиланиши, шунингдек, нохуш кечаётган касалликнинг муайян метаболик ва гемодинамик маркерларига ижобий таъсир кўрсатиши билан кечади. ҚД 2 ва ЮИК беморларининг такроран шифохонага ётқизиш хавфини ЧҚ ОФ кўрсаткичларидан келиб чиқиб прогнозлаш шкаласидан оқилона фойдаланиш ўтказилаётган терапияни оптималлаштиришга имкон беради ва такроран шифохонага ётқизиш заруратини бартараф этади. Хулоса: юрак етишмовчилигининг турли фенотиплари бўлган ҚД 2 ва ЮИК беморларида такроран шифохонага ётқизиш хавфини прогноз қилиш бўйича ишлаб чиқилган шкаладан фойдаланиш самарадорлигини ошириш бемордан маблағларини тежаш имконини беради.