Зайниев Алишер Фаридуновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш», 14.00.27 – «Хирургия».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.DSc/Tib741.
Илмий раҳбар: Курбаниязов Зафар Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Эшонходжаев Отабек Джураевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор. Рахманов Қосим Эрданович, тиббиёт фанлари доктори, доцент. Бюлент Юнал, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Смоленск давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
қалқонсимон без хавфсиз касалликлари бўлган беморлар жарроҳлик даволаш натижаларини операция ҳажмини танлашга морфологик асосланган ёндашувни ишлаб чиқиш, ҳамда аралашув техникасини такомиллаштириш орқали яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бўқоқнинг қайталаниш частотаси унинг патоморфологик шаклларига, тиреопероксидазага нисбатан антитанчалар даражаси кўрсаткичлари бўйича аутоиммун жараённинг фаоллик даражасига, шунингдек, бажарилган операция ҳажмига боғлиқлиги аниқланган ва ингичка игнали пункцион аспирацион биопсия, ҳамда интраоперацион экспресс диагностикадан иборат морфологик текширувни босқичма-босқич қўллаш бўқоқнинг гистологик шаклини аниқлаштириш имконини бериши исботланган;
қалқонсимон без тўқималарида морфологик ўзгаришларнинг ривожланиши қалқонсимон без эпителиясининг пролиферацияси ва трансформациясининг устунлигини кўрсатувчи тиреопероксидазага нисбатан антитаначалар даражасига бевосита боғлиқ эканлиги исботланган, бу эса антитанача титрининг юқори кўрсаткичлари бўлган буқоқ билан беморларда тиреоидэктомия бажаришни тақозо этади, шунингдек, аъзони сақлашга қаратилган резекциялар қайталаниш юзага келишига олиб келувчи норадикал операция эканлиги, ҳамда тироидэктомия ва яққол субтотал резекциялар, айниқса токсик буқоқ бўлган беморларда адекват радикал аралашув эканлиги исботланган;
ултратовушли дисектор-аспиратор (CUSA) қўллаш билан струмэктомияни амалга оширишнинг техник жиҳатларини такомиллаштирилиши қалқонсимон без артерия тузилмаларининг хавфсиз ажратилишини, қайтувчи хиқилдоқ нерви, ҳамда қалқонолди безлари идентификациясини таъминлаши ва шу орқали операция ичи асоратлар хавфини камайтириши исботланган;
тиреостатиклар қўллаш мумкин бўлмаганлиги туфайли буқоқнинг токсик шакли оғирлашган беморларни операциядан олдинги тайёрлашда плазмани гипохлорит натрий билан билвосита электрокимёвий оксигенацияси, қўшимча озонлаш ва детоксикация қилинган плазмани қайта қуйиш орқали дискрет плазмоферезнинг қўлланилиши эутиреоз ҳолатига эрта эришиш орқали операция ичи қон кетишини 6,8%дан 1,2%гача камайтириши, ҳамда операциядан кейинги даврда тиреотоксик кризларни тўлиқ бартараф этиши исботланган;
қалқонсимон без хавфсиз касалликларида жарроҳлик даволаш усулини танлашнинг прогностик омиллари (бўқоқнинг морфологик шакли, тиреопероксидазага нисбатан антитаначалар даражаси, ҳамда операция ҳажми) га асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритми операциядан кейинги бўқоқ қайталанишини 16,5%дан 3,2% гача, ҳамда операциядан кейинги гипотиреоз ривожланишини 17,8% дан 5,6% гача камайтириш орқали даволаш натижаларини сезиларли даражада яхшилаши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси ССВ ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 22.10.2024 й. 07/92-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: бўқоқнинг қайталаниш частотаси унинг патоморфологик шаклларига, тиреопероксидазага нисбатан антитанчалар даражаси кўрсаткичлари бўйича аутоиммун жараённинг фаоллик даражасига, шунингдек, бажарилган операция ҳажмига боғлиқлиги аниқланган ва ингичка игнали пункцион аспирацион биопсия, ҳамда интраоперацион экспресс диагностикадан иборат морфологик текширувни босқичма-босқич қўллаш бўқоқнинг гистологик шаклини аниқлаштириш имконини бериши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Бўқоқ қайталаниши прогностик омилларининг аниқланиши операция ҳажмини танлашга табақалаштирилган ёндашув, яъни, қайталаниш эҳтимоли юқори бўлган ҳолатларда тотал тиреоидэктомия, қайталаниш эҳтимоли кам бўлган ҳолатларда эса аъзо сақловчи амалиётларни қўллаш бўйича таклифлар СамДТУ Илмий кенгаши томонидан 26.06.2024 й. 11-сонли қарори билан тасдиқланган «Қалқонсимон без хирургик касалликларини ташхислаш» ва «Применение современных технологий в хирургическом лечении доброкачественных заболеваний щитовидной железы»  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси 29.06.2024 й. 2198-6-101-TB/2024 сонли буйруғи ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ Самарқанд бекати бирлашган касалхонаси 1.07.2024 й. 7 – сонли буйруқлари билан хирургия бўлимлари амалий фаолиятига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: бўқоқ қайталанишининг прогностик омилларининг аниқланиши операциянинг энг мақбул ҳажмини аниқлаш орқали ортиқча тиреоидэктомияларни ва бу орқали операциядан кейинги гипотиреоз ривожланишини олдини олиш, бу эса даволаш натижаларини, ҳамда беморлар яшаш сифатини яхшилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бўқоқ қайталанишининг прогностик омилларини аниқлаш орқали даволаш ҳамда диагностика алгоритми билан даволаш одатда умумий ўртача 3894562 сўм (Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси прейскурантига кўра). Беморларнинг барча лаборатор-инструментал текширишларига жами 732400 сўм сарфланади. Беморларда тўлиқ иқтисод қилинган қиймат 824600 сўмни ташкил этади (бир нафар бемор учун). Хулоса: бўқоқ қайталанишининг прогностик омилларини аниқлаш орқали даволаш ҳамда диагностика алгоритмининг қўлланилиши касаллик қайталанишини, ҳамда беморларда ортиқча тиреоидэктомияларни камайтириш орқали гипотиреозни олдини олиш ҳисобига 1 нафар беморда 824600 сўм иқтисод қилиш имконини беради, шундан 348400 сўм бюджет маблағлари, 476200 сўм бюджетдан ташқари маблағлар. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 16-октабрдаги 11318-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: қалқонсимон без тўқималарида морфологик ўзгаришларнинг ривожланиши қалқонсимон без эпителиясининг пролиферацияси ва трансформациясининг устунлигини кўрсатувчи тиреопероксидазага нисбатан антитаначалар даражасига бевосита боғлиқ эканлиги исботланган, бу эса антитанача титрининг юқори кўрсаткичлари бўлган буқоқ билан беморларда тиреоидэктомия бажаришни тақозо этади, шунингдек, аъзони сақлашга қаратилган резекциялар қайталаниш юзага келишига олиб келувчи норадикал операция эканлиги, ҳамда тироидэктомия ва яққол субтотал резекциялар, айниқса токсик буқоқ бўлган беморларда адекват радикал аралашув эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тиреопероксидазага қарши антитаначаларнинг юқори титри қалқонсимон без эпителийсининг пролиферациясига таъсир кўрсатиши орқали касалликнинг қайталанишига таъсир кўрсатиши аниқланган. Антитаначалар титрининг юқори кўрсаткичларида касаллик қайталаниш хавфи юқори бўлганлиги сабабли, бу каби беморлар гуруҳида тотал тиреоидэктомия бажариш мақсадга мувофиқлиги белгиланган. Токсик бўқоқ бўлган беморларда мазкур алгоритмнинг қўлланилиши касаллик қайталаниш частотасини сезиларли равишда қисқартириш ҳисобига даволаш натижаларини яхшилаш имконини бериши бўйича таклифлар СамДТУ Илмий кенгаши томонидан 26.06.2024 й. 11-сонли қарори билан тасдиқланган «Қалқонсимон без хирургик касалликларини ташхислаш» ва «Применение современных технологий в хирургическом лечении доброкачественных заболеваний щитовидной железы»  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси 29.06.2024 й. 2198-6-101-TB/2024 сонли буйруғи ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ Самарқанд бекати бирлашган касалхонаси 1.07.2024 й. 7 – сонли буйруқлари билан хирургия бўлимлари амалий фаолиятига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: антитаначалар титрининг юқори кўрсаткичларида тотал тиреоидэктомия бажарилиши касаллик қайталанишини олдини олган, ҳамда касалликнинг қайталанган шаклларида кузатилувчи операциядан кейинги эрта ва кечки асоратлар частотасини камайтириш ҳисобига беморлар яшаш сифатини яхшилаш, ҳамда беморларнинг ногиронлигини олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тиреопероксидазага қарши антитаначалар титри юқори бўлган беморларда тотал тиреоидэктомиянинг бажарилиши касаллик қайталанишини олдини олиши ҳисобига беморларни шифохонага такрорий ётқизилиши, ҳамда операция ўтказилишини олдини олиши ҳисобига ҳар бир беморда ўртача 3768000 сўм (Самарқанд ШТБ прейскурантига кўра) иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: тиреопероксидазага қарши антитаначалар титри юқори бўлган беморларда тотал тиреоидэктомиянинг бажарилиши ҳисобига касаллик қайталанишининг олди олиниб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1768000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 2000000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 16-октабрдаги 11318-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: ултратовушли дисектор-аспиратор (CUSA) қўллаш билан струмэктомияни амалга оширишнинг техник жиҳатларини такомиллаштирилиши қалқонсимон без артерия тузилмаларининг хавфсиз ажратилишини, қайтувчи хиқилдоқ нерви, ҳамда қалқонолди безлари идентификациясини таъминлаши ва шу орқали операция ичи асоратлар хавфини камайтириши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ултратовушли диссектор аспиратор (CUSA) нинг қўлланилиши операция ичи асоратларни олдини олиш орқали беморларнинг шифохонада бўлиш давомийлигини камайтириши бўйича таклифлар СамДТУ Илмий кенгаши томонидан 26.06.2024 й. 11-сонли қарори билан тасдиқланган «Қалқонсимон без хирургик касалликларини ташхислаш» ва «Применение современных технологий в хирургическом лечении доброкачественных заболеваний щитовидной железы» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси 29.06.2024 й. 2198-6-101-TB/2024 сонли буйруғи ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ Самарқанд бекати бирлашган касалхонаси 1.07.2024 й. 7 – сонли буйруқлари билан хирургия бўлимлари амалий фаолиятига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ултратовушли диссектор аспиратор (CUSA) нинг қўлланилиши қалқонсимон без тўқималарини қайтувчи ҳиқилдоқ нерви, қалқонолди безларига зарар кўрсатмасдан ажратиш имконини берган. Натижада операциядан кейинги беморларнинг ногиронланиши кескин камайган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ултратовушли диссектор аспиратор (CUSA) нинг қўлланилиши тиреоидэктомия операциясидан кейин кузатилиши мумкин бўлган қон кетиш, гипопаратиреоз, қайтувчи ҳиқилдоқ нервининг вақтинчалик, ёки турғун парези каби асоратларни олдини олиш имконини берган. Натижада беморларнинг шифохонада бўлиш давомийлигининг 3 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 775000 сўмга (Самарқанд ШТБ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 225000 сўмни ташкил қилади), реабилитация сарф харажатларига 2350000 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ултратовушли диссектор аспиратор (CUSA) нинг қўлланилиши ҳисобига операция ичи асоратлар юзага келишининг олди олиниб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1900000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 1225000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 16-октабрдаги 11318-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: тиреостатиклар қўллаш мумкин бўлмаганлиги туфайли буқоқнинг токсик шакли оғирлашган беморларни операциядан олдинги тайёрлашда плазмани гипохлорит натрий билан билвосита электрокимёвий оксигенацияси, қўшимча озонлаш ва детоксикация қилинган плазмани қайта қуйиш орқали дискрет плазмоферезнинг қўлланилиши эутиреоз ҳолатига эрта эришиш орқали операция ичи қон кетишини 6,8%дан 1,2%гача камайтириши, ҳамда операциядан кейинги даврда тиреотоксик кризларни тўлиқ бартараф этиши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тиреостатикларнининг ножўя таъсири бўлган токсик бўқоқ бўлган беморларни даволашда плазманинг билвосита электрокимёвий оксигенацияси ва қўшимча озонлаштирилиши орқали дискрет плазмаферези, ҳамда детоксикация қилинган плазманинг кейинги реинфузияси усули ишлаб чиқилган бўлиб, бу ўз навбатида мазкур касалларда тиреотоксикоз ҳолатидан эутиреоз ҳолатига ўтишини тезлаштириш имконини бериши исботланганлиги бўйича таклифлар СамДТУ Илмий кенгаши томонидан 26.06.2024 й. 11-сонли қарори билан тасдиқланган «Қалқонсимон без хирургик касалликларини ташхислаш» ва «Применение современных технологий в хирургическом лечении доброкачественных заболеваний щитовидной железы»  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси 29.06.2024 й. 2198-6-101-TB/2024 сонли буйруғи ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ Самарқанд бекати бирлашган касалхонаси 1.07.2024 й. 7 – сонли буйруқлари билан хирургия бўлимлари амалий фаолиятига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: тиреостатикларнининг ножўя таъсири бўлган, ҳамда узоқ муддат давомида тиреотоксикозни медикаментоз бартараф этиш имконсиз бўлган токсик бўқоқ билан беморларни даволашда плазманинг билвосита электрокимёвий оксигенацияси ва қўшимча озонлаштирилиши орқали дискрет плазмаферези, ҳамда детоксикация қилинган плазманинг кейинги реинфузияси усулидан фойдаланиш операциядан кейинги даврда ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларнинг камайтириш имкониятини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: тиреостатикларнининг ножўя таъсири бўлган, ҳамда узоқ муддат давомида тиреотоксикозни медикаментоз бартараф этиш имконсиз бўлган токсик бўқоқ билан беморларни даволашда плазманинг билвосита электрокимёвий оксигенацияси ва қўшимча озонлаштирилиши орқали дискрет плазмаферези, ҳамда детоксикация қилинган плазманинг кейинги реинфузияси усулининг амалиётда қўлланилиши: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 5 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1125000 сўмга камайтирган (Самарқанд ШТБ прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 225000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 130000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: тиреостатикларнининг ножўя таъсири бўлган, ҳамда узоқ муддат давомида тиреотоксикозни медикаментоз бартараф этиш имконсиз бўлган токсик бўқоқ билан беморларни даволашда плазманинг билвосита электрокимёвий оксигенацияси ва қўшимча озонлаштирилиши орқали дискрет плазмаферези, ҳамда детоксикация қилинган плазманинг кейинги реинфузияси усулининг амалиётда қўлланилиши, ушбу беморларни даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, асоратларни камайтириш имконини беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 16-октабрдаги 11318-сонли хат юборилган.
бешинчи илмий янгилик: қалқонсимон без хавфсиз касалликларида жарроҳлик даволаш усулини танлашнинг прогностик омиллари (бўқоқнинг морфологик шакли, тиреопероксидазага нисбатан антитаначалар даражаси, ҳамда операция ҳажми) га асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритми операциядан кейинги бўқоқ қайталанишини 16,5%дан 3,2% гача, ҳамда операциядан кейинги гипотиреоз ривожланишини 17,8% дан 5,6% гача камайтириш орқали даволаш натижаларини сезиларли даражада яхшилаш имконини берган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: операция ҳажмини танлашнинг прогностик омилларига асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритмининг қўлланилиши операциядан олдинги эрта ножўя натижаларнинг 27% дан 4,5% гача, ҳамда операциядан кейинги кечки ножўя натижаларнинг 28% дан 8% гача камайтириш имконини бериши бўйича таклифлар СамДТУ Илмий кенгаши томонидан 26.06.2024 й. 11-сонли қарори билан тасдиқланган «Қалқонсимон без хирургик касалликларини ташхислаш» ва «Применение современных технологий в хирургическом лечении доброкачественных заболеваний щитовидной железы»  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси 29.06.2024 й. 2198-6-101-TB/2024 сонли буйруғи ва “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ Самарқанд бекати бирлашган касалхонаси 1.07.2024 й. 7 – сонли буйруқлари билан хирургия бўлимлари амалий фаолиятига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: операция ҳажмини танлашнинг прогностик омилларига асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритмининг қўлланилиши эрта ва кечки ножўя натижалар частотасини камайтириши орқали беморлар яшаш сифатини яхшилаш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: операция ҳажмини танлашнинг прогностик омилларига асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритмининг қўлланилиши беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 4 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1100000 сўмга камайтирган (Самарқанд ШТБ прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 225000 сўмни ташкил қилади); шифохонада беморларни текширишга кетган ўртача харажатни 465000 сўмга (Самарқанд ШТБ прейскурантига кўра умумий текширув харажатлари 1236000 сўм) иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: операция ҳажмини танлашнинг прогностик омилларига асосланган тавсия этилган даволаш-диагностика алгоритмининг қўлланилиши, ушбу беморларни даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, асоратларни камайтириш имконини берган, ҳамда 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1000000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 565000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қалқонсимон без хавфсиз касалликларини ташхислаш ва жарроҳлик давосини мақбуллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 16-октабрдаги 11318-сонли хат юборилган.