Азимова Саодат Наримановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Полиорган етишмовчилиги бўлган эрта ёшдаги болаларни ташхислаш ва интенсив даволаш усулларини такомиллаштириш», 14.00.40 – Шошилинч тиббиëт.    
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1802.
Илмий раҳбар: Шарипова Висолатхон Ҳамзаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор/
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика шошилинч тиббий ëрдам илмий маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.63.01.
Расмий оппонентлар: Атаханов Шухрат Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шарипов Алишер Мирхамидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Жанубий Қозоғистон тиббиёт академияси акциядорлик жамияти (Қозоғистон Республикаси)
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик
II. Тадқиқотнинг мақсади: интенсив даво режимларини такомиллаштириш ва иммунитет реабилитациясининг самарали усулларини ишлаб чиқиш асосида полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжамга чалинган болаларни комплекс даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
шифохонадан ташқари бактериал пневмониянинг оғир кечишига олиб келувчи асосий хавф омилларидан бири, иммун танқислиги шунингдек, ўткир зотилжам фонида полиорган етишмовчилиги ривожланишида эрта ёшдаги болаларда иммунитет тизимининг ҳужайравий ва гуморал бўғинларидаги бузилишларда ўрни ва аҳамияти исботланган;
полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжам билан касалланган болаларда ҳужайравий ва гуморал иммунитет кўрсаткичларини (Т-лимфоцитлар, В-лимфоцитлар, CD4, CD8, СD16, CD25, CD95) предикторлик ҳусусияти ва ўтказилаётган интенсив ва иммунитет реабилитациясининг даволаш самарадорлигини объектив баҳолашда иммунограммаларнинг қиймати исботланган;
полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжам билан оғриган эрта ёшдаги болаларда чуқур иккиламчи иммунитет танқислигининг ҳам ҳужайравий, ҳам гуморал бўғинининг фаол супрессиясининг барча таркибий қисмларининг кучайиши, нейтрофилларнинг фагоцитар фаоллигининг пасайиши, IgA ва IgM фаоллигининг пасайиши фонида IgG ишлаб чиқарилишининг сусайиши исботланган;
полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжамга чалинган эрта ёшдаги болаларда парентерал  иммуноглобулин Т-ҳужайраларнинг “хелпер” ва цитотоксик таъсирини кучайтириши, NK-ҳужайралар ва нейтрофилларнинг фагоцитоз фаоллигини  ишончли равишда фаоллаштириши, CD95-лимфотцитлар ва CD25-антигенларнинг апоптотик фаоллигини сезиларли даражада камайтириши ҳисобига иммунитет ҳамда IgG, IgA ва IgM танқислигини ҳавфсиз даволашда самараси исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2024 йил 13 ноябрдаги 8/64 -сонли мажлис баённомаси асосида берилган ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази эксперт кенгашининг 2023 йил 24 августдаги 4-сонли хулосасига кўра, илмий-тадқиқот иши натижаларини амалиётга жорий этиш тўғрисидаги хулосага мувофиқ:
биринчи илмий янгилик: шифохонадан ташқари бактериал пневмониянинг оғир кечишига олиб келувчи асосий хавф омилларидан бири, иммун танқислиги шунингдек, ўткир зотилжам фонида полиорган етишмовчилиги ривожланишида эрта ёшдаги болаларда иммунитет тизимининг ҳужайравий ва гуморал бўғинларидаги бузилишларда ўрни ва аҳамияти исботланган. Олинган натижалар Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Бухоро вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 25 октябрдаги 212/14-сонли буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Жиззах вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 28 октябрдаги 131/1-сонли буйруғи) фаолиятида қўлланилмоқда. Ижтимоий самарадорлиги: аниқланган оғирлаштирувчи омиллар эрта ёшдаги болаларда шифохонадан ташқари бактериал зотилжамнинг кечишини прогноз қилиш ва ПОЕ ривожланишини асослаш имконини берди. Шунингдек, улар иммун тизимининг ҳужайра ва гуморал бўғинлари етишмовчилигини касалликнинг дастлабки босқичларида аниқлаш имкониятини яратган. Иқтисодий самарадорлиги: полиорган етишмовчилиги билан асоратланган шифохонадан ташқари бактериал зотилжам билан касалланган эрта ёшдаги болаларда иммун танқислиги даражаси ва динамикасини аниқлаш мақсадли иммунтузатувчи давони эрта бошлаш имконини берди. Бу эса даволаш натижаларини яхшилашга ёрдам беради, хусусан реанимация бўлимида даволаниш муддатини 25% га қисқартирди ва реанимация бўлимидаги умумий даволаниш харажатларини камайтирди. Хулоса: Реанимация бўлимида ушбу тоифадаги беморларни даволаш учун сарфланадиган ўртача маблағ 2000000 сўмни ташкил этди. Реанимация бўлимида қолиш муддатини 11 кундан 8 кунгача қисқартириш ҳар бир бемор учун 6000000 сўм тежаш имконини берди (тадқиқот доирасида 510000000 сўм, n=85).
иккинчи илмий янгилик: полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжам билан касалланган болаларда ҳужайравий ва гуморал иммунитет кўрсаткичларини (Т-лимфоцитлар, В-лимфоцитлар, CD4, CD8, СD16, CD25, CD95) предикторлик ҳусусияти ва ўтказилаётган интенсив ва иммунитет реабилитациясининг даволаш самарадорлигини объектив баҳолашда иммунограммаларнинг қиймати исботланган. Олинган натижалар Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Бухоро вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 25 октябрдаги 212/14-сонли буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Жиззах вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 28 октябрдаги 131/1-сонли буйруғи) фаолиятида жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: эрта ёшдаги болаларда аниқланган ПОЕ билан асоратланган оғир бактериал зотилжамнинг асосий нишон аъзолари, ушбу ўта оғир тоифадаги педиатрик беморларни интенсив даволаш ва иммунокоррекцияловчи даволашга табақалаштирилган ёндашувни ишлаб чиқиш имконини берди. Иқтисодий самарадорлиги: Тавсия этилган тавсиялар ўта оғир аҳволдаги болаларга кўрсатиладиган интенсив терапия самарадорлигини оширди. Бу эса ўткир нафас бузилишининг клиник белгиларини 2,7 кун тезроқ меъёрлаштиришга, ЎСВда қолиш муддатини 25% га, даволаниш харажатларини эса 27% га қисқартиришга имкон берди. Ушбу тоифадаги беморларни стационарда умумий даволаш учун сарфланадиган ўртача маблағ 4000000 сўмни ташкил этади. Хулоса: Реанимация бўлимида бўлиш муддатини 15 кундан 11 кунгача қисқартириш ҳар бир бемор учун 16000000 сўм тежашга олиб келади (тадқиқот доирасида 1360000000 сўм, n=85).
учинчи илмий янгилик: полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжам билан оғриган эрта ёшдаги болаларда чуқур иккиламчи иммунитет танқислигининг ҳам ҳужайравий, ҳам гуморал бўғинининг фаол супрессиясининг барча таркибий қисмларининг кучайиши, нейтрофилларнинг фагоцитар фаоллигининг пасайиши, IgA ва IgM фаоллигининг пасайиши фонида IgG ишлаб чиқарилишининг сусайиши исботланган. Олинган натижалар Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Бухоро вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 25 октябрдаги 212/14-сонли буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Жиззах вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 28 октябрдаги 131/1-сонли буйруғи) фаолиятида қўлланилмоқда. Ижтимоий самарадорлиги: иммунитет ҳолатини аниқлаш стандартини амалиётга жорий этиш болаларда иммун танқислиги ҳолатини касалликнинг оғир кечиши ва олдинги оғирлаштирувчи омилларни инобатга олган ҳолда эрта босқичларда аниқлаш имконини беради. Бу эса иммун танқислик ҳолатини ўз вақтида тузатиш ва септик ҳолат ҳамда полиорган етишмовчилигини келтириб чиқарадиган бактериал инфекцияга нисбатан организмнинг жавоб реакциясини кучайтириш имконини яратди. Иқтисодий самарадорлиги: Эрта ёшдаги болаларда полиорган етишмовчилиги билан асоратланган оғир зотилжамни комплекс интенсив даволашда иммунтузатувчи давони қўллаш, даволашнинг 10-кунида иммунограмма, прокалцитонин ва лактат кўрсаткичларининг меъёрлашувига олиб келади. Бу эса, ўз навбатида, бактериологик экмага асосланган мақсадли антибактериал даво харажатларини 38% га камайтириш имконини берди. Хулоса: Мақсадли бактериологик экма ва прокалцитонин назоратисиз даволанган ушбу тоифадаги беморларда бутун даволаниш даври учун антибактериал давонинг ўртача харажати 1980000 сўмни ташкил этди. Юқорида таклиф этилган усулни қўллаш ҳар бир бемор учун 752400 сўм маблағни тежаш имконини берди (тадқиқот доирасида 63954000 сўм, n=85).
тўртинчи илмий янгилик: полиорган етишмовчилиги билан асоратланган ўткир зотилжамга чалинган эрта ёшдаги болаларда парентерал  иммуноглобулин Т-ҳужайраларнинг “хелпер” ва цитотоксик таъсирини кучайтириши, NK-ҳужайралар ва нейтрофилларнинг фагоцитоз фаоллигини  ишончли равишда фаоллаштириши, CD95-лимфотцитлар ва CD25-антигенларнинг апоптотик фаоллигини сезиларли даражада камайтириши ҳисобига иммунитет ҳамда IgG, IgA ва IgM танқислигини ҳавфсиз даволашда самараси исботланган. Ушбу препарат Т-ҳужайраларнинг хелпер ва цитотоксик фаоллигини кучайтириши, NK-ҳужайралар ва нейтрофилларнинг фагоцитар фаоллигини ишончли тарзда ошириши, CD95-лимфоцитлар ва CD25-антигенларнинг апоптотик (яллиғланишга олиб келувчи) фаоллигини сезиларли даражада пасайтириши ҳамда gG, IgA ва IgM танқислигини самарали даволаш даражасигача тўлдириши аниқланган. Олинган натижалар Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Бухоро вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 25 октябрдаги 212/14-сонли буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Жиззах вилояти филиали (филиал директорининг 2023 йил 28 октябрдаги 131/1-сонли буйруғи) фаолиятида қўлланилмоқда. Ижтимоий самарадорлиги: ўткир зотилжамнинг оғир шаклларининг патогенезидаги янги жиҳатларни очиб бериш, иммун тизими бузилишларининг хусусиятларини батафсил ўрганиш ва эрта ёшдаги болаларда ушбу патологияда иммунореабилитацион давога тубдан янги ёндашувни ишлаб чиқишдан иборат. Бу эса ПОЕ билан асоратланган ўткир зотилжамли болаларга кўрсатиладиган юқори технологияли ихтисослаштирилган ёрдамнинг сифатини ошириш, касалликнинг деструктив асоратларини статистик жиҳатдан сезиларли даражада камайтириш, касалхонада даволаниш муддати ва ўлим кўрсаткичларини қисқартиришга имкон берди. Иқтисодий самарадорлиги: ПОЕ билан асоратланган ўткир зотилжамга чалинган болаларда таклиф этилаётган иммун ўрнини босувчи даволаш усулини интенсив даво билан биргаликда қўллаш, анъанавий даволаш усулларига нисбатан қуйидаги афзалликларга эга: клиник белгиларнинг намоён бўлиш даражасини 2,7 кун олдин меъёрлаштиради, ўткир нафас етишмовчилигини эрта бартараф этади, ЎСВ муддатини 25% га, реанимация бўлимида даволаниш муддатини 25% га, касалхонада умумий даволаниш муддатини эса 28% га қисқартиради ҳамда ўлим кўрсаткичини 2 баробар камайтирди. Хулоса: Ушбу тоифадаги беморларни стационарда умумий даволаш учун сарфланадиган ўртача маблағ 4000000 сўмни ташкил этади. Реанимация бўлимида бўлиш муддатини 15 кундан 11 кунгача қисқартириш ҳар бир бемор учун 16000000 сўм маблағни тежаш имконини берди (тадқиқот доирасида 1360000000 сўм, n=85).
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Полиорган етишмовчилиги бўлган эрта ёшдаги болаларни ташхислаш ва интенсив даволаш усулларини такомиллаштириш» мавзусидаги диссертацион тадқиқоти натижаларининг амалиётга жорий қилинганлиги тўғрисида илмий янгиликни бошқа даволаш-профилактика муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг 2024 йил 1 ноябрдаги 01-02/2378-сонли хати юборилган.