Солиева Дилфуза Абидовнанинг
педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Координацион қобилиятларни “ДАС” спорт ўйини ёрдамида ривожлантириш ва баҳолаш методикаси (мактаб ўқувчилари ва волейболчилар мисолида)”, 13.00.04–Жисмоний тарбия, спорт машғулотлари, соғломлаштириш ва адаптив жисмоний тарбия назарияси ва методикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Ped3735.
Илмий раҳбар: Ярашев Комилжан Дехканович педагогика фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадқиқотлар институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.33/01.02.2022.Ped.146.01.
Расмий оппонентлар: Рахимов Владимир Шавкатович педагогика фанлари доктори (DSc), профессор, Болтаев Зайниддин Болтаевич педагогика фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади жамоали спорт турларига хос координацион қобилиятларни бир вақтнинг ўзида шакллантириш ва баҳолаш имкониятини яратувчи “ДАС” спорт ўйинини ишлаб чиқиш ва унинг самарадорлигини илмий асослашдан бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
жамоали спорт турларига хос координацион қобилиятларни (мувозанат сақлаш турғунлиги, ўзгарувчан йўналишлар бўйлаб югуриш тезлиги, ҳаракат аниқлиги ва ҳ.к.) ривожлантиришда амалдаги анъанавий тестларнинг модификациялаштирилган вариантлари ва илк бор яратилган янги спорт ўйини воситаларини машғулотларга киритиш ҳисобига ҳаракатларни бир вақтни ўзида самарали такомиллаштириш ҳамда обектив баҳолаш имконияти кенгайтирилган;
малакали волейболчи-талабалар билан ўтказилган анъанавий машғулотларда етакчи координацион қобилиятларни шаклланиш суръатини ихтисослаштирилган тестлар ва янги спорт ўйини дастури ёрдамида интеграл тартибда аниқлаш методикаси такомиллаштирилган;
мувозанат сақлаш турғунлиги “суст” ва “яхши” ривожланган малакали волейболчи-талабаларда янги спорт ўйинида қўлланиладиган дасталарни ўнг ва чап қўлда ушлаш асимметрияси аниқланган ҳамда ушбу қобилиятни симметризациялаш имкониятларини ишончли суръатларда ошириш ҳисобига ҳаракатлар техникаси такомиллаштирилган;
малакали волейболчи-талабаларнинг асимметрик фарқ билан ижро этиладиган етакчи координацион қобилиятларни ўнг ва чап томонлама қўлланиладиган янги спорт ўйини машқлари ёрдамида симметрик тартибда самарали шакллантириш технологияси ва ҳаракатларни баҳолаш мезонлари машғулотларга киритилиши ҳисобига мусобақалар натижадорлиги ҳамда самарадорлиги оширилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Координацион қобилиятларни “ДАС” спорт ўйини ёрдамида ривожлантириш ва баҳолаш методикаси (мактаб ўқувчилари ва волейболчилар мисолида)” тадқиқот иши самарадорлиги боъйича олинган илмий натижалар асосида:
жамоали спорт турларига хос координацион қобилиятларни (мувозанат сақлаш турғунлиги, ўзгарувчан йўналишлар бўйлаб югуриш тезлиги, ҳаракат аниқлиги ва ҳ.к.) ривожлантиришда амалдаги анъанавий тестларнинг модификациялаштирилган вариантлари ва илк бор яратилган янги спорт ўйини воситаларини машғулотларга татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 15-февралдаги 03-01/03/17/17-03/1611-сонли маълумотномаси). Натижада майдон бўйлаб ўнақай-чапақай йўналишларда югуриш тезлигининг нисбий ўсиш суръати мувофиқ равишда 9,25% ҳам 8,92% гача ўсган. 3,5 м да тик қолдирилган дасталарни ўнг қўл билан ушлашлар сони 6,57% дан 12,65% гача, 4 м да - 8,24% дан 15,09% гача, 4,5 м да - 9,41% дан 14,13% гача ўсган. Чап қўлда эса 3,5 м да 9,94% дан 23,10% гача, 4 м да - 5,97% дан 29,19% гача, 4,5 м да 7,55% дан 49,09% гача ўсган;
малакали волейболчи-талабалар билан ўтказилган анъанавий машғулотларда етакчи координацион қобилиятларни шаклланиш суръатини ихтисослаштирилган тестлар ва янги спорт ўйини дастури ёрдамида интеграл тартибда аниқлаш методикаси волейболчи талабалар машғулотларига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 15-февралдаги 03-01/03/17/17-03/1611-сонли маълумотномаси). Натижада ўнг-чап томон бўйлаб югуриш тезлиги ўртасида кузатиладиган асимметрик фарқ 7,02% дан 3,72% гача қисқарган (симметриялашган), тик ҳолатда қолдирилган дастакни ўнг-чап қўл билан ушлаб қолиш сони ўртасида юзага келган асимметрик фарқ эса 16,7% дан 36,5% гача камайган ёки ушбу ҳаракатлар сони симметриялашган;
мувозанат сақлаш турғунлиги “суст” ва “яхши” ривожланган малакали волейболчи-талабаларда янги спорт ўйинида қўлланиладиган дасталарни ўнг ва чап қўлда ушлаш асимметрияси аниқланган ҳамда ушбу қобилиятни симметризациялаш имкониятларини ишончли суръатларда ошириш ҳисобига ҳаракатлар техникаси такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар волейболчи-талабалар машғулотларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 15-февралдаги 03-01/03/17/17-03/1611-сонли маълумотномаси). Натижада айланма ҳаракат юкламаси таъсирида 3,5 м оралиқда тик қолдирилган дастларни ўнг-чап қўл билан ушлаш сони ўртасида юз берган асимметрик фарқ 7,14 %дан 36,52 %гача камайган. Назорат ва тажриба гуруҳлари ўртасида “ДАС” спорт ўйини бўйича ўтказилган мусобақада ТГ жамоаси 148 балл тўплаб (67,%) ғалабага эришган;
малакали волейболчи-талабаларнинг асимметрик фарқ билан ижро этиладиган етакчи координацион қобилиятларни ўнг ва чап томонлама қўлланиладиган янги спорт ўйини машқлари ёрдамида симметрик тартибда самарали шакллантириш технологияси ва ҳаракатларни баҳолаш мезонлари волейбол бўйича спорт-педагогик маҳоратни ошириш гуруҳларида шуғулланувчи волейболчи-талабалар машғулотларига татбиқ қилинган. Шунингдек, айрим спорт мактаблари ва ўрта мактаб спорт тўгаракларида ўтказиладиган ўқув-машғулотларига жорий этилган. Ўтказилган жорий ва экпериментал тадқиқотлар натижалари, уларнинг қиёсий таҳлили ҳамда тадқиқот материаллари, шу жумладан ишлаб чиқилган спорт ўйини амалиётга жорий этилиши асосида “Ҳаракат координацияси ва уни инновацион ўйин ёрдамида шакллантириш афзалликлари” номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 17-июлдаги “314”-сонли буйруғи № 314). Натижада спорт ўйинларига хос координацион қобилияларни самарали шакллантириш ва обектив баҳолаш имконияти кенгайтирилган.