Karimov Xaitoli Xursanovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Bo‘z tuproqlar mintaqasi sharoitida organik moddaning shakllanishi, fizik-kimyoviy xossalariga tabiiy va antropogen omillarning ta’siri (Toshkent vohasi misolida)», 03.00.13 – Tuproqshunoslik (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.1.PhD/V575.
Ilmiy rahbar: Toshqo‘ziev Maruf Mansurovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Tuproqshunoslik va agrokimyoviy tadqiqotlar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Tuproqshunoslik va agrokimyoviy tadqiqotlar instituti, DSc.25/30.12.2019.Qx/B.43.01.
Rasmiy opponentlar: Raupova Nodira Baxromovna, biologiya fanlari doktori, professor;  Faxrutdinova Mashkura Fazliddinovna, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Guliston davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Toshkent vohasi tog‘ yon bag‘irlari va tog‘ oldi hududlarida  tarqalgan tuproqlarda organik moddaning shakllanishi, fizik-kimyoviy xossalariga tabiiy va antropogen omillarning ta’sirini tavsiflash hamda ushbu tuproqlar gumusining tarkibi, gumusli holatini tadqiq qilishga doir ilmiy-amaliy echimlarni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
lalmi va sug‘oriladigan to‘q tusli bo‘z va tipik bo‘z tuproqlarning 0-30; 0-50 va 0-100 sm qatlamlarida gumus miqdori va uning zaxirasini o‘zlashtirish, sug‘orish davomiyligi, qiyalik ekapozisiyasiga bog‘liq ekanligi (shimoliy ekspozisiyada janubiy ekspozisiyaga nisbatan gumus miqdori va zahirasi yuqori: lalmi < yangidan sug‘oriladigan  < eskidan sug‘oriladigan) aniqlangan;
Toshkent vohasi to‘q tusli va tipik bo‘z tuproqlarida organik moddaning gumifikatsiya darajasi qo‘riq (kuchsiz-19,2-19,5), lalmi (o‘rtacha-29,7; yuqori-32,4) va sug‘oriladigan (yuqori-33,0; juda yuqori-49,4) tuproqlar tomon oshgan; gumus tipi ham shu qonuniyatga bo‘ysingan holda, ful`vatli, ful`vatli-gumatli va gumatli-ful`vatli ekanligi aniqlangan;
qo‘riq, lalmi, sug‘oriladigan  to‘q tusli va tipik bo‘z tuproqlarda gumus zaxirasi bilan o‘simliklar er ostki fitomassasi o‘rtasida korrelyasion bog‘liqlik (r=0,97, r=0,89, r=0,74) va (r=0,93, r=0,85, r=0,72) kuzatilib, ushbu tuproqlarda o‘simlik er ostki qoldiqlarining miqdori yuqori va gumifikatsiya darajasi ustun bo‘lishi hisobiga, ularda gumus zaxirasini ortib borishi, gumusli holatini yaxshilanib borishi isbotlangan;
qo‘riq, lalmi, sug‘oriladigan to‘q tusli va tipik bo‘z tuproqlarda organik moddani shakllanishi, gumus miqdori, uni tarkibi, gumusli holatini o‘zgarishi tabiiy va antropogen omillarga bog‘liqligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Bo‘z tuproqlar mintaqasi sharoitida organik moddaning shakllanishi, fizik-kimyoviy xossalariga tabiiy va antropogen omillarning ta’siri bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Bo‘stonliq tumani Soyliq massividagi «Ramazon» 431,3 gektar va «Soyliq g‘alla-don» 55,1 gektar fermer xo‘jaliklarining lalmi va sug‘oriladigan tuproqlarning 1:5000 masshtabli gumus bilan ta’minlan-ganlik hamda haydov qatlamidagi gumus zaxirasi xaritogrammalari fermer xo‘jaliklarining jami 486,4 ga er maydonlarida amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2023 yil 16 dekabrdagi 04/29-06/1491-son ma’lumot-nomasi). Natijada, tuproqlarning gumus bilan ta’minlanganlik darajasi va haydov qatlamidagi zaxiralariga bog‘liq holda lalmi va sug‘oriladigan erlarni unumdorligini oshirishga qaratilgan agrotadbirlarni ishlab chiqish hamda organik dehqonchilik yuritish imkonini bergan;
sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlarining kimyoviy, fizik-kimyoviy xossalarini maqbullashtirish, tuproq unumdorligini oshirishda uni organik moddaga boyitishga asoslangan organik dehqonchilik yuritish agrotexnologiyasi Qibray tumani PSUEAITI dala tajriba maydonida 2,2 gektar sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlari sharoitida amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2023 yil 16 dekabrdagi 04/29-06/1491-son ma’lumotnomasi). Natijada, sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqdagi gumus miqdori 0,131-0,394%, azot 0,02-0,06%, fosfor 0,01-0,04%, kaliy 0,104-0,222% hamda oziqa elementlarining harakatchan shakllari 1,1-1,2 barobarga oshgan va kuzgi bug‘doydan nazorat variantiga nisbatan 3,8-10,6 s/ga, takroriy mosh ekinidan 1,5-4,0 s/ga, paxtadan 1,2-2,8 s/ga qo‘shimcha hosil olish imkonini bergan;
«Tuproqlari geobotanik tavsifi va kimyoviy tarkibi ma’lumotlar bazasi» Bo‘stonliq tumanidagi Soyliq va Ohangaron tumanidagi A.Navoiy massivlarida tadqiqot o‘tkazilgan fermer xo‘jaliklarining jami 666,7 ga er maydonlarida amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2023 yil 16 dekabrdagi  04/29-06/1491-son ma’lumotnomasi). Natijada, ma’lumotlarni qayta ishlash va tezkor tahlil qilish orqali massivlarda tarqalgan to‘q tusli va tipik bo‘z tuproqlarda o‘simlik qoplanishini hisobga olgan holda organik moddani yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar qo‘llash imkonini bergan.