Sayt test rejimida ishlamoqda

Наркизилова Гулзира Нуриддиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Ғўзанинг Г.ҳирсутум Л. тури дурагайларида  айрим морфо-хўжалик  белгиларини ирсийланиш қонуниятларини анъанавий ва замонавий услублар асосида аниқлаш», 03.00.09 - Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/B1202.
Илмий раҳбар: Мирахмедов Мирвахоб Садикович, билолгия фанлар номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Ўзбекистон миллий  университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc 02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Қаххоров Иззатилла Тиловович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Амантурдиев Алишер Балкибаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўзанинг мураккаб генетик асосга эга нав ва тизмалари иштирокида олинган янги дурагайларда морфохўжалик белгиларни ирсийланиш ва ўзгарувчанлик қонуниятларини аниқлаш ва молекуляр генетик тадқиқотлар асосида янги оила ва тизмаларни яратиш ҳамда генетик-селексион тадқиқотларда фойдаланиш учун тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Илк маротаба келиб чиқишида Г.тҳурбери ва Г.раимондии турлари иштирок этганмураккаб генетик асосга эга Т-790, Т-267, Т-7979, Т-1313 тизмалари ва СП-1303, “Камолот-79”, “Бухоро-102”, “Барака”, “Султон” ғўза навлари иштирокида 11 та янги дурагай комбинациялар яратилган;
мураккаб генетик асосга эга бўлган янги дурагай комбинацияларда ҳосил шохининг ирсийланиши моноген тарзда кечиши аниқланган;
ғўзанинг Ф1 дурагайларида қимматли хўжалик белгиларини ирсийланиши ота-она генотипларига боғлиқ равишда тўлиқсиз ва тўлиқ устунлик ҳолатида ирсийланган, айрим дурагайларда эса гетерозис самараси кузатилган. Ф2 авлодларда кенг кўламдаги ўзгарувчанлик жараёнини кечиши натижасида трангрессив ўсимликларни ажралиб чиққанлиги, шунингдек ушбу белгилар ўртасида турли даражадаги ижобий ва салбий  корреляцион боғлиқликлар аниқланган;
олинган дурагайларни ССР маркерлар асосида молекуляр генетик тахлил қилиш натижасида қимматли хўжалик белгиларини назорат қилувчи аллеллари мавжуд бўлган намуналар танлаб олинган;
гибридалогик тахлилларни ўтказиш асосида қимматли шакллар ажратиб олинган ва  ушбу шаклларни оила сифатида қимматли хўжалик белгиларининг кўрсаткичлари аниқланган;
қимматли хўжалик белгилари бўйича юқори кўрсаткичга эга бўлган трансгрессив ғўза ўсимликларини ажралиб олишда генотипик жихатдан кескин фарқланувч мураккаб генетик асосга эга тизмалар ва навларни дурагайлашнинг самарадорлиги юқори бўлганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ғўзанинг Г.ҳирсутум Л. тури дурагайларида айрим морфо-хўжалик белгиларини ирсийланиш қонуниятларини анъанавий ва замонавий услублар асосида аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Г.ҳирсутум Л. турига мансуб қимматли бошланғич манба Т-100 тизмаси яратилиб, чигитлари ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар эксперементал биологияси институтининг “Ғўза генофонди” ноёб обекти коллекциясига тақдим этилган ва АД1-04457 каталог рақами берилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2024 йил 23 февралдаги 4/1255-447-сонли маълумотномаси). Натижада, институтнингғўза дунёвий генофондини тезпишар, тола чиқими юқори, микронейри талаб даражасида бўлган Т-100 тизмаси билан бойитиш имконини берган;
ғўзанинг янги Т-100 тизманинг тавсифи ҳамда чигитлари Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмийтадқиқот инсититути “Ғўза индродуксияси ва коллекцияси” лабораториясига тақдим этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 27 март 05/01-05/02-05/04-04-98-сонли маълумотномаси). Натижада, институт коллекциясини тезпишар, серҳосил, юқори тола чиқими ва сифатига эга бўлган янги Т-100 тизмаси билан бойитиш имконини берган;
Т-100 тизмаси Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти Сирдарё илмий-тажриба станциясининг ўрта шўрланган 1,5 га майдонига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 27 март 05/01-05/02-05/04-04-98-сонли маълумотномаси). Натижада, Т-100 тизмаси тола чиқими ва сифатининг юқорилиги, ҳосилджрлиги билан С-6524 (андоза) навига нисбатан устунлигини намоён этиб, 2-3 с/га юқори ҳосил олиш имконини берган;
ушбу тизма шу институтнинг Оққўрғон илмий-тажриба станциясида ҳам 0,5 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 27 март 05/01-05/02-05/04-04-98-сонли маълумотномаси). Натижада, тизманинг ҳосилдорлиги 40,1 с/га ни ташкил этиб, шу худудда экилган "Султон" (андоза) навига нисбатан 3-4 с/га юқори ҳосил олиш  имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish