Муродов Отабек Улуғбековичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Такрорий экинларни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришни ерларнинг мелиоратив ҳолатига таъсирини баҳолаш (Бухоро вилоятининг шўрланган тупроқлари шароитида)”, 06.01.02 – Мелиорация ва суғорма деҳқончилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Qx1175.
Илмий раҳбар: Исаев Сабиржон Хусанбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро табиий ресурсларни бошқариш институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Хамидов Мухаммадхон Хамидови, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Эшонқулов Жамолиддин Сапарбой ўғли, қишлоқ хўжaлиги фaнлaри доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Бухоро вилоятининг ўтлоқи аллювиал, ўртача шўрланган ва механик таркиби ўрта қумоқ тупроқлари шароитида такрорий экин сифатида экилган тариқ ва кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғориш, тупроқнинг намланиш қатламлари ва экинларга Нанокремний ва AMINOSID Universal Si биопрепаратлари билан ишлов беришни суғориладиган ерларнинг мелиоратив холатига ҳамда тариқ ва кунгабоқарнинг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига таъсирларини аниқлашдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
такрорий экин тариқни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғориш натижасида тупроқнинг намланиш қатламлари 30-50-30 см бўлиб, унга Нанокремний биопрепарати билан 100 г/га меъёрда 2 марта ишлов берилганда, тариқни суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % да 0-1-1 тизимда 2 марта 745-582 м3/га суғориш меъёрлари ва 2185 м3/гa (экишдан олдин тупроқни намлатиш учун суғориш билан) мaвсумий суғориш меъёри билан суғориш аниқланган;
такрорий экин кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришда тупроқнинг намланиш қатламлари 40-50-40 см бўлиб, унга Нанокремний биопрепарати билан 100 г/га меъёрда 2 марта ишлов берилганда, кунгабоқарни суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-70-65 % да 0-1-1 тизимда 2 марта 750-585 м3/га суғориш меъёрлари ва 2193 м3/гa (экишдан олдин тупроқни намлатиш учун суғориш билан) мaвсумий суғориш меъёри билан суғориш аниқланган;
такрорий тариқ ва кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғориш, тупроқнинг намланиш қатламлари 30-50-30 (тариқда) ва 40-50-40 (кунгабоқарда) см бўлиб, уларга Нанокремний биопрепарати билан 100 г/га меъёрда 2 марта ишлов берилганда, тариқнинг бўйи 103 см ни, ҳосилдорлиги 31,7 ц/гa ни ҳамда кунгабоқарнинг бўйи 144,3 см бўлиб, 29,8 ц/га уруғ ҳосили олиниши исботланган;
такрорий экинлар тариқ ва кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришда вегетация даври охирида тупроқда туз тўпланиши назоратга нисбатан тариқ етиштирилган далада хлор иони миқдори ҳайдов (0-30 см) қатламида 0,004 % га ҳамда 0-100 см қатламда 0,003 % га, қуруқ қолдиқ миқдори 0,038 ва 0,046 % га кам йиғилганлиги аниқланган ва кунгабоқар етиштирилган далада хлор иони ҳайдов (0-30 см) қатламда 0,004 % ва 0,003 % га, қуруқ қолдиқ миқдори эса 0,068 ва 0,074 % га кам йиғилганлиги аниқланган;
такрорий экинлар тариқ ва кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришда намлантириш қатлами 30-50-30 (тариқда) ва 40-50-40 (кунгабоқарда) см бўлиб, уларга Нанокремний биопрепарати билан 100 г/га меъёрда 2 марта ишлов берилганда тариқнинг “Саратовское-853” навидан олинган шартли соф фойда 2 млн 711 минг сўм/га ва рентабеллик даражаси 44,5 % га ҳамда кунгабоқарнинг “Дилбар” навини етиштиришда олинган шартли соф фойда 5 млн 869 минг сўм/га ни ва рентабеллик даражаси 74,4 % га тенг бўлиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Иқлим ўзгаришига мослашиш, сув танқислигининг салбий оқибатларини юмшатишда Бухоро вилоятининг сизот сувлари сатҳи 2,0-2,5 метр, минерализацияси 2,5-3,0 г/л бўлган ўтлоқи аллювиал, механик таркиби ўрта қумоқ, ўртача даражада шўрланган тупроқлари шароитида тариқ ва кунгабоқарни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғориш бўйича олиб борилган тадқиқотлар асосида:
“Шўрланган тупроқлар шароитида такрорий экинларни кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришни ерларнинг мелиоратив ҳолатига таъсирини баҳолаш” номли тавсиянома тасдиқланган (Сув хўжалиги вазирлигининг 02.08.2024 й., 05/27-2821-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома агрокластер, сув хўжалиги мутахассислари, илмий тадқиқотчиларга қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
такрорий тариқнинг “Саратовское–853” навини кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғоришда Нанокремний биопрепарати билан ишлов берилиб етиштириш ишлари Бухоро вилоятининг Вобкент, Шофиркон ва Бухоро туманлари фермер хўжаликларида жами 50 гектар майдонда жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 02.08.2024 й., 05/27-2821-сон маълумотномаси). Натижада такрорий тариқнинг “Саратовская–853” навини зовур сувлари билан суғоришда Нанокремний биопрепарати билан ишлов берилиб, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % тартибда суғориш мақбул эканлиги аниқланган. Мавсум давомида 2 марта, 0-1-1 тизимда, мавсумий 2309-2344 м3/га меъёрни, мавсум давомида 291-245 м3/га сув тежалиши ҳамда 1 ц дон ҳосили етиштириш учун сарфланган дарё сувлари миқдори 75,2-80,8 м3 ни ташкил этганлиги аниқланган.
кучсиз минераллашган зовур сувлари билан суғориб такрорий кунгабоқарнинг “Дилбар” навини Нанокремний биопрепарати ёрдамида ишлов берилиб етиштириш Бухоро вилояти фермер хўжаликларида 50 га майдонда жорий қилинган (Сув хўжалиги вазирлигининг 02.08.2024 й., 05/27-2821-сон маълумотномаси). Натижада такрорий экилган кунгабоқарнинг “Дилбар” навини суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-70-65 % тартибда суғориш мақбул эканлиги аниқланиб, мавсум давомида 2 марта, 0-1-1 тизимда, мавсумий 2322-2368 м3/га меъёрларда суғорилганда назорат вариантига нисбатан 291-245 м3/га сув ресурслари тежалишига эришилиб, 1 ц ҳосил етиштириш учун сарфланган сув миқдори 80,8-88,4 м3 ни ташкил этганлиги аниқланган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish