Abdullaev Jamshid Umurxonovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Siderat ekinlaridan keyin parvarishlanadigan ingichka tolali g‘o‘zaning sug‘orish tartiblarini ishlab chiqish (sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlar sharoitida)”, 06.01.02 – Melioratsiya va sug‘orma dehqonchilik (qishloq xo‘jaligi fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/Qx.994.
Ilmiy rahbar: Avliyakulov Mirzoolim Avazovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Rasmiy opponentlar: Xamidov Muxammadxon, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor; Bozorov Xolmurod Maxmudovich, qishloq xo‘jaligi fanlari bo‘yicha falsafa doktori, katta ilmiy xodim.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat agrar universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlar sharoitida kuzgi siderat ekinlaridan keyin ingichka tolali g‘o‘zaning maqbul sug‘orish tartiblarini ishlab chiqish va tavsiyalar berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor O‘zbekistonning janubiy mintaqasi sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlari sharoitida g‘o‘za uchun maqbul o‘tmishdosh uch komponentli sideratlar xashaki ko‘k no‘xat+javdar+perko ekanligi aniqlangan va siderat ekinlaridan keyin parvarishlangan ingichka tolali g‘o‘zaning sug‘orish tartiblari ishlab chiqilgan;
sideratlar to‘plagan biomassa (600-650 s/ga) maydalanib, erga haydab yuborilganda mulcha hosil qilib, tuproqning nam tutib turish qobiliyatiga ijobiy ta’sir etgan holda yakunda sug‘orish intervallari har sug‘orishda 4-5 kunga uzayishi hisobiga sug‘orish sonini 1 martaga (900-1050 m3/ga), sug‘orish suvlarini 19,5-25,0% tejash mumkinligi aniqlangan;
tuproq unumdorligi past bo‘lgan sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlarda kuzgi siderat ekinlari (xashaki ko‘k no‘xat+javdar+perko) to‘plagan (600-650 s/ga) biomassa erga to‘liq (100%) haydab yuborilganda tuproqning meliorativ holati, agrofizikaviy va agrokimyoviy xususiyatlari yaxshilanishi hamda foydali mikroorganizmlar miqdori ortishi aniqlangan;
sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlarda ingichka tolali Surxon-16 g‘o‘za navini ChDNSga nisbatan 70-75-65% sug‘orish oldi tuproq namligida 1-3-1 tizimda 5 marta, sideratlardan keyin parvarishlanganda esa 0-3-1 tizimda 4 marta, 65-65-60% sug‘orish oldi tuproq namligida esa 1-2-1 tizimda 4 marta, sideratlardan keyin 0-2-1 tizimda 3 marta sug‘orish, sideratlar yordamida sug‘orish suvlarini 1 martaga tejash mumkinligi ilmiy asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlar sharoitida siderat ekinlari va undan so‘ng parvarishlanadigan ingichka tolali g‘o‘zadan yuqori va sifatli paxta hosili etishtirish bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari asosida:
 “Siderat ekinlarini etishtirishning resurstejamkor innovatsion texnologiyasi” bo‘yicha va “Qashqadaryo viloyatida kuzgi siderat ekinlaridan keyin ingichka tolali g‘o‘zadan yuqori paxta hosili etishtirish agrotexnologiyasi” bo‘yicha tavsiyanomalar ishlab chiqilgan (Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024 yil 12 noyabrdagi 05/01-05/02-05/04-03-367-son ma’lumotnomasi). Ushbu tavsiyanomalar siderat ekinlari va ingichka tolali g‘o‘za parvarishlanadigan fermer xo‘jaliklari va klasterlar uchun qo‘llanma sifatida xizmat qilmoqda;
Sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlar sharoitida kuzgi siderat ekinlarini (xashaki ko‘k no‘xat+javdar+perko) ekish va ulardan keyin ingichka tolali g‘o‘zani parvarishlash texnologiyasi Qashqadaryo viloyatining Kasbi tumanidagi “Usta Mavlon o‘g‘li cho‘li” fermer xo‘jaligida 20 gektar, “Sariqov Namoz Sariqovich” fermer xo‘jaligida 20 gektar, “Baraka nur ziyokori” fermer xo‘jaligida 80 gektar, “Shodmon Normurodova” fermer xo‘jaligida 20 gektar, jami 140 gektar maydonda joriy etilgan (Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024 yil 12 noyabrdagi 05/01-05/02-05/04-03-367-son ma’lumotnomasi). Siderat ekinlari to‘plagan ko‘k massasi to‘liqligicha erga maydalab haydab yuborilganda tuproq ostida mulcha hosil qilib, uning nam tutib turish xossalarini yaxshilab, paxtachilikda bir marta sug‘orish suvlarini tejagan holda sideratlardan keyin ingichka tolali g‘o‘zadan 5-7 s/ga qo‘shimcha hosil olishga erishilgan;
Janubiy mintaqa sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlarida xashaki ko‘k no‘xat+javdar+perkoni uch komponentli aralash siderat ekin sifatida kuzda ekish va sideratlardan keyin ingichka tolali g‘o‘zani parvarishlashda maqbul sug‘orish tartiblari Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti Qashqadaryo ilmiy tajriba stansiyasi tajriba dalalari sug‘oriladigan taqirsimon tuproqlarida 70 gektar maydonda, viloyat bo‘yicha jami 210 gektar maydonda joriy etilgan (Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024 yil 12 noyabrdagi 05/01-05/02-05/04-03-367-son ma’lumotnomasi). Kuzgi sideratlar turli komponentlarda ekilib, 600-650 s/ga umumiy biomassasi erga haydab yuborilganda tuproqning meliorativ holati yaxshilanib, suvdan foydalanish samaradorligi ortib, pirovardida sideratlardan keyin parvarishlangan ingichka tolali g‘o‘zadan 5-6 s/ga qo‘shimcha hosil etishtirishga erishilgan.