Aptarov Zayniddin Normonovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tomirlar shikastlanishi va ular oqibatlarining tashxisi, jarrohlik yo‘li bilan davolashni muqobillashtirish», 14.00.34 - Yurak-qon tomir xirurgiyasi.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.DSc/Tib775.
Ilmiy maslahatchi: Bahriddinov Fazliddin Shamsiddinovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Akademik V.Vohidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Kurbaniyazov Zafar Babadjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Lazar Davidovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Ioskevich Nikaloy Nikolayevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligining Federal davlat byudjeti ta’lim oliy ta’lim muassasasi "Sankt-Peterburg davlat pediatriya tibbiyot universiteti (Rossiya federsiyasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: ochiq va gibrid jarrohlik aralashuvlar orqali tomir shikastlanishlari va ularning oqibatlarini jarrohlik yo‘li bilan davolash sifati va samaradorligini oshirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
prospektiv kogort taxlililar asosida tomirlar shikastlanishining asosiy sababi (o‘tkir tig‘li jarohatlar) va uchrash chastotasi (qo‘l va oyoqlar tomirlari shikastlanganda-94,9%, qo‘l-oyoq suyaklarining sinishida-14,3%, asab tolalarining shikastlanishida-14,5%) aniklangan;
tomirlar shikastlanishi oqibatlarini tashxislash uchun ul`tratovushli dopplerografiyada (qon-tomir stenozi, okklyuziyasi va tomir ichi tiqini), dupleks skanerlashda (tomirlar devori yallig‘lanishi, tromboz va substratlar), ko‘pqirrali kompyuter tomografiyada (anevrizma, arteriovenoznie mal`formatsii, aplazii i gipoplazii, angiomatoz, arteriovenoz oqmalar) belgilarni aniqlash orkali ular eng maqbul diagnostika usullari ekanligi asoslangan;
ilk bor jarrohlik yo‘li bilan etishish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomirlar shikastlanishida jarroxlik davolash usuli sifatida rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasini qo‘llash natijasida operatsiya vaqtining qisqarishi, qon ketishining oldini olinishi, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonning quruqligini ta’minlashishaga erishilgan va nazorat guruxiga nisbatan asosiy guruxda bu ko‘rsatkichlar 11,5 (r<0,05) barobar samarali ekanligi isbotlangan;
suyak-tomir travmatik shikastlanishida suyak siniqlarini osteosintezi amaliyotida tomirlar butunligini ketma-ketlikda qayta tiklash orkali pereferik qon aylanish va maxaliy trofikani yaxshilanishi tufayli 78,8% bemorlarda suyak to‘qimasi reparatsiyasi oshishi xisobiga suyakning samarali bitishi va amputatsiyalar oldi olinganligi aniklangan;
etishish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomirlar jarohatlari oqibatlarini davolashni qiyosiy baholanganda nazorat guruxida ijobiy natijalar 82,14%ni asosiy guruxda esa 93%ni tashkil etganligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 25.09.2024 yildagi 5-sonli yig‘ilish bayonnomasi asosan:
birinchi ilmiy yangilik. prospektiv kogort taxlililar asosida tomirlar shikastlanishining asosiy sababi (o‘tkir tig‘li jarohatlar) va uchrash chastotasi (qo‘l va oyoqlar tomirlari shikastlanganda-94,9%, qo‘l-oyoq suyaklarining sinishida-14,3%, asab tolalarining shikastlanishida-14,5%) aniklangan. Tinchlik davridagi tomirlarining shikastlanishi 4% hollarda, 94,9% esa qo‘llar va oyoqlarning tomirlari shikastlanishi kuzatildi. Qo‘l-oyoq suyaklarining sinishi 14,3%, asab tolalarining qo‘shimcha shikastlanishi esa 14,5% hollarda sodir bo‘lgan. Ko‘pincha tomir birga shikastlanadi, chunki ular bilan birga nervlar, mushaklar va boshqalar zarar ko‘radi. Shu bilan birga, tomir shikastlarini jarrohlik davolash tashxisi va taktikasi o‘ziga xos individual xususiyatlarga ega. Bundan tashqari biz tomondan ishlab chiqilgan tasnif katta rol o‘ynaydi. Tayanch-harakat a’zolarining shikastlanishlari quyidagilar bo‘yicha tasniflandi: sabablari: avtomobil transporti; qishloq xo‘jaligi ishlari; to‘mtoq travma; o‘qdan olgan jarohatlari; balandlikdan tushish; sport musobaqalari, sanchilib-kesilgan va boshqalar. Biz taklif qilayotgan tasnifimiz asosida tibbiyot muassasalarining tomir jarrohlik bo‘limlarida tomir-suyaklari shikastlangan bemorlarni deyarli barchasiga yordam ko‘rsatadi. Biz taklif etgan tasnif o‘z vaqtida tashxis qo‘yishga xizmat qiladi va taktikani tanlashda katta rol o‘ynaydi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Kursk Davlat tibbiyot institutining klinikasida (28.07. 2023 y bilan amaliyotga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Olingan natijalar kasalliklarning asoratlarini oldini olish uchun xizmat qildi. Bu esa mablag‘i tejalishi, mukammallashtirilgan tashxislash jarayonini ta’minladi. Vaqtni esa 3-5 kunga qisqartirildi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Shifoxonada yotgan bemorlarni yotish vaqti qisqartildi, 23,27±13,11, r<0,05 tashkil qildi. Olingan natijalar anacha samarali bo‘lib chiqdi.
ikkinchi ilmiy yangilik: tomirlar shikastlanishi oqibatlarini tashxislash uchun ul`tratovushli dopplerografiyada (qon-tomir stenozi, okklyuziyasi va tomir ichi tiqini), dupleks skanerlashda (tomirlar devori yallig‘lanishi, tromboz va substratlar), ko‘pqirrali kompyuter tomografiyada (anevrizma, arteriovenoznie mal`formatsii, aplazii i gipoplazii, angiomatoz, arteriovenoz oqmalar) belgilarni aniqlash orkali ular eng maqbul diagnostika usullari ekanligi asoslangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: bemorlarga o‘z vaqtida aniq tashxis qo‘yishga olib keldi. Natijada asoratlar va tashxis qo‘yishdagi xatoliklar kam kuzatildi. Xulosa: o‘rnida shuni aytish mumkinki, biz tomonimizdan qo‘llanilgan zamonaviy usullar aniq tashxis qo‘yishga imkon yaratdi.Bu usullar ichida MSKT usuli juda aniq tashxis qo‘yishda as qotadi.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor jarrohlik yo‘li bilan etishish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomirlar shikastlanishida jarroxlik davolash usuli sifatida rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasini qo‘llash natijasida operatsiya vaqtining qisqarishi, qon ketishining oldini olinishi, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonning quruqligini ta’minlashishaga erishilgan va nazorat guruxiga nisbatan asosiy guruxda bu ko‘rsatkichlar 11,5 (r<0,05) barobar samarali ekanligi isbotlangan. Biz taklif qilgan usul son arteriyasiga kirgan holda endovaskulyar aralashuvlar vaqtida yatrogen psevdoanevrizmani davolash taktikasini tanlash usuli gemodinamika ko‘rsatkichlarini, bemor shikoyatlarini tekshirish, son arteriyasi (SA) punksiyasi joyini ko‘zdan kechirish, SA punksiya joyini palpatsiyalash va SA proeksiyasida og‘riqni, auskul`tatsiyani aniqlashni ichiga oladi. So‘ngra simptomlar ifodalanganligi darajasiga bog‘liq ravishda ko‘rsatkichlarning qiymatlari ballarda baholanadi. Barqaror gemodinamikada 1 ball (b), nobarqaror gemodinamikda (20% ga pasayishda) 5 ball baho beriladi. Bemor SA punksiya joyida diskomfortga shikoyat qilganida 1 ball, SA punksiya joyida o‘rtacha og‘riqqa shikoyat qilganda 2 ball, SA punksiya joyida kuchli og‘riqqa shikoyat qilganda 5 ball baho beriladi. Tashqi ko‘zdan kechirish chog‘ida SA punksiya joyida sezilarsiz do‘ppayish aniqlanganda 1 ball, pul`satsiyalanuvchi gematoma aniqlanganda 5 ball baho beriladi. SA proeksiyasi auskul`tatsiyasida sistolik shovqin mavjud bo‘lmagan taqdirda 1 ball, sistolik shovqin mavjud bo‘lganida 5 ball baho beriladi. Ballar summasi 4-5 ga teng bo‘lganida konservativ davolash va kuzatuv tavsiya qilinadi. Ballar summasi 20 ga teng bo‘lganida son arteriyasiga kirgan holda endovaskulyar aralashuvlar vaqtida yatrogen psevdoanevrizmani jarrohlik bilan davolash tavsiya qilinadi. Bundan tashqari yatrogen tomir shikastlanishlarining etiologiyasi va klinik belgilari aniqlangan va oqibatlari bilan yatrogen shikastlanishlarning ishchi tasnifi taklif qilingan. Patent №FAP 2510, 05.06.2024. Grodno Davlat tibbiyot universitetining klinkasi va kafedralarida (09.11.2023 y.) va Kursk Davlat tibbiyot universitetining klinikasida 04.07.2023 yilda amaliyotga joriy etildi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Yangi zamonaviy, usullardan foydalanib qo‘yilgan tashxis natijasida natijalar yaxshi bo‘lishiga olib keldi. Davo natijalari samarali bo‘lishi bilan bir paytda shifoxonada yotish kunlari ancha qisqarganligiga guvoh bo‘lamiz, 15,11 ± 9,64, r<0,05.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: suyak-tomir travmatik shikastlanishida suyak siniqlarini osteosintezi amaliyotida tomirlar butunligini ketma-ketlikda qayta tiklash orkali pereferik qon aylanish va maxaliy trofikani yaxshilanishi tufayli 78,8% bemorlarda suyak to‘qimasi reparatsiyasi oshishi xisobiga suyakning samarali bitishi va amputatsiyalar oldi olinganligi aniklangan. Rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasi NG-28(44,9±0,41), AG-14(3,8±0,66), p<0,05 operatsiya jaraynida vaqtni qisqarishi, qon ketishini kamaytirishi, shuningdek, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonni quruqligini ta’minlashi isbotlandi. Anevrizm va oqmalar bo‘yicha rekonstruktiv jarrohlikning rentgenendovaskulyar to‘liq tomir okklyuziyasiga asoslangan yuqori samaradorligi aniqlandi, ayniqsa ularga yetish qiyin bo‘lgan joylarida. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarqand ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi(24.08.2024 y.; №125), Kursk davlat tibbiyot universiteti 04.07.2023y, Barselona tomirlar jarrohligi va endovaskulyar klinikasida 10.10.2023y. Jakarta yurak-tomir Milliy markazi 2023y. va Belgrad Davlat universiteti klinikasida 09.09.2024 buyruq №3 amaliyotga joriy etildi. Iqtisodiy samaradorlikni baholash: Taklif etilayotgan usulning samaradorligi uning tibbiy samaradorligi, ijtimoiy samaradorligi va iqtisodiy samaradorligiga asoslanadi. Tibbiy samaradorlik bemorlarni to‘liq tekshirish va barcha xavf omillarini hisobga olgan holda asoratlarni kamaytirishdan iborat. Biz tomonidan taklif etilgan diagnostika va davolash algoritmidan REVOS bilan birgalikda maqsadli foydalanish davolanish narxini sezilarli darajada pasaytirdi. Ushbu formula vaqt va pulni tejashni anglatadi. Vaqtni tejash (t1-t2) (15-8) 7 kun. Saqlangan summa ( t1x r) - 12xr2 ( 15 x 1000000) - ( 8 x 1000000 x 7 ) 373,33 so‘m. Arteriyalarning 1 ta jarohatdan keyingi anevrizmasini davolashdan iqtisod qilingan mablag‘ 373,33 ming so‘mni tashkil etadi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Yangi zamonaviy, tavsiya etilayotgan davolash usuli juda samaraligi kurinib turibdi. Rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasi NG-28(44,9±0,41), AG-14(3,8±0,66), r<0,05 operatsiya jaraynida vaqtni qisqarishi, qon ketishini kamaytirishi, shuningdek, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonni quruqligini ta’minlashi isbotlandi. Etish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomir jarohatlari oqibatlarini davolash natijalarini qiyosiy baholandi: nazorat (NG)da yaxshi - 23 (82,14%) ko‘rsatdi; qoniqarli – 5 (17,86%); asosiy (AG): yaxshi-13 (93%); qoniqarli - 1 (7%) esa, r<0,05. Uzoq muddatli natijalar: nazorat guruhi (NG) yaxshi - 15 (75%) va asosiy guruh (AG) yaxshi - 9 (81,8%) tashkil qildi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Yangi zamonaviy usullardan foydalanish natijasida shz vaqtida tashxis qo‘yish va taktikani to‘g‘ri tanlash yaxshi natijalarga olib keladi. Biz qo‘llagan tashxis-davolash algoritmi bilan REVO birga qo‘llanishi operatsiya payti qon ketishni oldini oladi, bemalol qiynalmasdan ishlashaga va vaqtni qisqartirishga olib keladi o‘rtacha 1-2 soatga.
beshinchi ilmiy yangilik: etishish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomirlar jarohatlari oqibatlarini davolashni qiyosiy baholanganda nazorat guruxida ijobiy natijalar 82,14%ni asosiy guruxda esa 93%ni tashkil etganligi aniqlangan. Rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasi NG-28(44,9±0,41), AG-14(3,8±0,66), r<0,05 operatsiya jaraynida vaqtni qisqarishi, qon ketishini kamaytirishi, shuningdek, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonni quruqligini ta’minlashi isbotlandi. Anevrizm va oqmalar bo‘yicha rekonstruktiv jarrohlikning rentgenendovaskulyar to‘liq tomir okklyuziyasiga asoslangan yuqori samaradorligi aniqlandi, ayniqsa ularga yetish qiyin bo‘lgan joylarida. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarqand ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi(24.08.2024 y.; №125), Kursk davlat tibbiyot universiteti 04.07.2023y, Barselona tomirlar jarrohligi va endovaskulyar klinikasida 10.10.2023y. Jakarta yurak-tomir Milliy markazi 2023y. va Belgrad Davlat universiteti klinikasida 09.09.2024 buyruq №3 amaliyotga joriy etildi. Iqtisodiy samaradorlikni baholash: Taklif etilayotgan usulning samaradorligi uning tibbiy samaradorligi, ijtimoiy samaradorligi va iqtisodiy samaradorligiga asoslanadi. Tibbiy samaradorlik bemorlarni to‘liq tekshirish va barcha xavf omillarini hisobga olgan holda asoratlarni kamaytirishdan iborat.
Taklif etilgan diagnostika va davolash algoritmidan REVOS bilan birgalikda maqsadli foydalanish davolanish narxini sezilarli darajada pasaytirdi. Ushbu formula vaqt va pulni tejashni anglatadi. Vaqtni tejash (t1-t2) (15-8) 7 kun. Saqlangan summa ( t1x r) - 12xr2 ( 15 x 1.000.000) - ( 8 x 1.000.000 x 7 ) 373,33 so‘m.Arteriyalarning 1 ta jarohatdan keyingi anevrizmasini davolashdan iqtisod qilingan mablag‘ 373,33 ming so‘mni tashkil etadi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Yangi zamonaviy, tavsiya etilayotgan davolash usuli juda samaraligi kurinib turibdi. Rentgenendovaskulyar vaqtinchalik tomir okklyuziyasi NG-28(44,9±0,41), AG-14(3,8±0,66), r<0,05 operatsiya jaraynida vaqtni qisqarishi, qon ketishini kamaytirishi, shuningdek, jarrohlik aralashuvlar paytida operatsion maydonni quruqligini ta’minlashi isbotlandi. Etish qiyin bo‘lgan joylashuvdagi tomir jarohatlari oqibatlarini davolash natijalarini qiyosiy baholandi: nazorat (NG)da yaxshi - 23 (82,14%) ko‘rsatdi; qoniqarli – 5 (17,86%); asosiy (AG): yaxshi-13 (93%); qoniqarli - 1 (7%) esa, r<0,05. Uzoq muddatli natijalar: nazorat guruhi (NG) yaxshi - 15 (75%) va asosiy guruh (AG) yaxshi - 9 (81,8%) tashkil qildi. Xulosa: Tadqiqot natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Yangi zamonaviy usullardan foydalanish natijasida shz vaqtida tashxis qo‘yish va taktikani to‘g‘ri tanlash yaxshi natijalarga olib keladi. Biz qo‘llagan tashxis-davolash algoritmi bilan REVO birga qo‘llanishi operatsiya payti qon ketishni oldini oladi, bemalol qiynalmasdan ishlashaga va vaqtni qisqartirishga olib keladi o‘rtacha 1-2 soatga.
