Aптаров Зайниддин Нормоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Томирлар шикастланиши ва улар оқибатларининг ташхиси, жарроҳлик йўли билан даволашни муқобиллаштириш», 14.00.34 - Юрак-қон томир хирургияси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.DSc/Tib775.
Илмий маслаҳатчи: Баҳриддинов Фазлиддин Шамсиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Aкадемик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Курбаниязов Зафар Бабаджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Лазар Давидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Иоскевич Никалой Николайевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Россия Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Федерал давлат бюджети таълим олий таълим муассасаси "Санкт-Петербург давлат педиатрия тиббиёт университети (Россия федерцияси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: очиқ ва гибрид жарроҳлик аралашувлар орқали томир шикастланишлари ва уларнинг оқибатларини жарроҳлик йўли билан даволаш сифати ва самарадорлигини оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
проспектив когорт тахлилилар асосида томирлар шикастланишининг асосий сабаби (ўткир тиғли жароҳатлар) ва учраш частотаси (қўл ва оёқлар томирлари шикастланганда-94,9%, қўл-оёқ суякларининг синишида-14,3%, асаб толаларининг шикастланишида-14,5%) аникланган;
томирлар шикастланиши оқибатларини ташхислаш учун ультратовушли допплерографияда (қон-томир стенози, окклюзияси ва томир ичи тиқини), дуплекс сканерлашда (томирлар девори яллиғланиши, тромбоз ва субстратлар), кўпқиррали компьютер томографияда (аневризма, артериовенозные мальформации, аплазии и гипоплазии, ангиоматоз, артериовеноз оқмалар) белгиларни аниқлаш оркали улар энг мақбул диагностика усуллари эканлиги асосланган;
илк бор жарроҳлик йўли билан етишиш қийин бўлган жойлашувдаги томирлар шикастланишида жаррохлик даволаш усули сифатида рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзиясини қўллаш натижасида операция вақтининг қисқариши,  қон кетишининг олдини олиниши, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдоннинг қуруқлигини таъминлашишага эришилган ва назорат гурухига нисбатан асосий гурухда бу кўрсаткичлар 11,5 (р<0,05) баробар самарали эканлиги исботланган;
суяк-томир травматик шикастланишида суяк синиқларини остеосинтези амалиётида томирлар бутунлигини кетма-кетликда  қайта тиклаш оркали переферик қон айланиш ва махалий трофикани яхшиланиши туфайли  78,8% беморларда суяк тўқимаси репарацияси ошиши хисобига суякнинг самарали битиши ва ампутациялар олди олинганлиги аникланган;
етишиш қийин бўлган жойлашувдаги томирлар жароҳатлари оқибатларини даволашни қиёсий баҳоланганда назорат гурухида ижобий  натижалар 82,14%ни асосий гурухда эса 93%ни ташкил этганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 25.09.2024 йилдаги 5-сонли йиғилиш баённомаси асосан:
биринчи илмий янгилик. проспектив когорт тахлилилар асосида томирлар шикастланишининг асосий сабаби (ўткир тиғли жароҳатлар) ва учраш частотаси (қўл ва оёқлар томирлари шикастланганда-94,9%, қўл-оёқ суякларининг синишида-14,3%, асаб толаларининг шикастланишида-14,5%) аникланган. Тинчлик давридаги томирларининг шикастланиши 4% ҳолларда, 94,9% еса қўллар ва оёқларнинг томирлари шикастланиши кузатилди. Қўл-оёқ суякларининг синиши 14,3%, асаб толаларининг қўшимча шикастланиши еса 14,5% ҳолларда содир бўлган. Кўпинча томир бирга шикастланади, чунки улар билан бирга нервлар, мушаклар ва бошқалар зарар кўради. Шу билан бирга, томир шикастларини жарроҳлик даволаш ташхиси ва тактикаси ўзига хос индивидуал хусусиятларга ега. Бундан ташқари биз томондан ишлаб чиқилган тасниф катта рол ўйнайди. Таянч-ҳаракат аъзоларининг шикастланишлари қуйидагилар бўйича таснифланди: сабаблари: автомобил транспорти; қишлоқ хўжалиги ишлари; тўмтоқ травма; ўқдан олган жароҳатлари; баландликдан тушиш; спорт мусобақалари, санчилиб-кесилган ва бошқалар. Биз таклиф қилаётган таснифимиз асосида тиббиёт муассасаларининг томир жарроҳлик бўлимларида томир-суяклари шикастланган беморларни деярли барчасига ёрдам кўрсатади. Биз таклиф етган тасниф ўз вақтида ташхис қўйишга хизмат қилади ва тактикани танлашда катта рол ўйнайди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Курск Давлат тиббиёт институтининг клиникасида (28.07. 2023 й билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Олинган натижалар касалликларнинг асоратларини олдини олиш учун хизмат қилди. Бу эса маблағи тежалиши, мукаммаллаштирилган ташхислаш жараёнини таъминлади. Вақтни эса 3-5 кунга қисқартирилди. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Шифохонада ётган беморларни ётиш вақти қисқартилди, 23,27±13,11, р<0,05 ташкил қилди. Олинган натижалар анача самарали бўлиб чиқди.
иккинчи илмий янгилик: томирлар шикастланиши оқибатларини ташхислаш учун ультратовушли допплерографияда (қон-томир стенози, окклюзияси ва томир ичи тиқини), дуплекс сканерлашда (томирлар девори яллиғланиши, тромбоз ва субстратлар), кўпқиррали компьютер томографияда (аневризма, артериовенозные мальформации, аплазии и гипоплазии, ангиоматоз, артериовеноз оқмалар) белгиларни аниқлаш оркали улар энг мақбул диагностика усуллари эканлиги асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: беморларга ўз вақтида аниқ ташхис қўйишга олиб келди. Натижада асоратлар ва ташхис қўйишдаги хатоликлар кам кузатилди. Хулоса: ўрнида шуни айтиш мумкинки, биз томонимиздан қўлланилган замонавий усуллар аниқ ташхис қўйишга имкон яратди.Бу усуллар ичида МСКТ усули жуда аниқ ташхис қўйишда ас қотади.
учинчи илмий янгилик: илк бор жарроҳлик йўли билан етишиш қийин бўлган жойлашувдаги томирлар шикастланишида жаррохлик даволаш усули сифатида рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзиясини қўллаш натижасида операция вақтининг қисқариши,  қон кетишининг олдини олиниши, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдоннинг қуруқлигини таъминлашишага эришилган ва назорат гурухига нисбатан асосий гурухда бу кўрсаткичлар 11,5 (р<0,05) баробар самарали эканлиги исботланган. Биз таклиф қилган усул сон артериясига кирган ҳолда ендоваскуляр аралашувлар вақтида ятроген псевдоаневризмани даволаш тактикасини танлаш усули гемодинамика кўрсаткичларини, бемор шикоятларини текшириш, сон артерияси (СА) пункцияси жойини кўздан кечириш, СА пункция жойини палпациялаш ва СА проекциясида оғриқни, аускультацияни аниқлашни ичига олади. Сўнгра симптомлар ифодаланганлиги даражасига боғлиқ равишда кўрсаткичларнинг қийматлари балларда баҳоланади. Барқарор гемодинамикада 1 балл (б), нобарқарор гемодинамикда (20% га пасайишда) 5 балл баҳо берилади. Бемор СА пункция жойида дискомфортга шикоят қилганида 1 балл, СА пункция жойида ўртача оғриққа шикоят қилганда 2 балл, СА пункция жойида кучли оғриққа шикоят қилганда 5 балл баҳо берилади. Ташқи кўздан кечириш чоғида СА пункция жойида сезиларсиз дўппайиш аниқланганда 1 балл, пульсацияланувчи гематома аниқланганда 5 балл баҳо берилади. СА проекцияси аускультациясида систолик шовқин мавжуд бўлмаган тақдирда 1 балл, систолик шовқин мавжуд бўлганида 5 балл баҳо берилади. Баллар суммаси 4-5 га тенг бўлганида консерватив даволаш ва кузатув тавсия қилинади. Баллар суммаси 20 га тенг бўлганида сон артериясига кирган ҳолда эндоваскуляр аралашувлар вақтида ятроген псевдоаневризмани жарроҳлик билан даволаш тавсия қилинади. Бундан ташқари ятроген томир шикастланишларининг этиологияси ва клиник белгилари аниқланган ва оқибатлари билан ятроген шикастланишларнинг ишчи таснифи таклиф қилинган. Патент №FAP 2510, 05.06.2024. Гродно Давлат тиббиёт университетининг клинкаси ва кафедраларида (09.11.2023 й.) ва Курск Давлат тиббиёт университетининг клиникасида 04.07.2023 йилда амалиётга жорий этилди. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Янги замонавий, усуллардан фойдаланиб қўйилган ташхис натижасида натижалар яхши бўлишига олиб келди. Даво натижалари самарали бўлиши билан бир пайтда шифохонада ётиш кунлари анча қисқарганлигига гувоҳ бўламиз, 15,11 ± 9,64, р<0,05.
тўртинчи илмий янгилик: суяк-томир травматик шикастланишида суяк синиқларини остеосинтези амалиётида томирлар бутунлигини кетма-кетликда  қайта тиклаш оркали переферик қон айланиш ва махалий трофикани яхшиланиши туфайли  78,8% беморларда суяк тўқимаси репарацияси ошиши хисобига суякнинг самарали битиши ва ампутациялар олди олинганлиги аникланган. Рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзияси НГ-28(44,9±0,41), AГ-14(3,8±0,66), п<0,05 операция жарайнида вақтни қисқариши, қон кетишини камайтириши, шунингдек, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдонни қуруқлигини таъминлаши исботланди. Aневризм ва оқмалар бўйича реконструктив жарроҳликнинг рентгенендоваскуляр тўлиқ томир окклюзиясига асосланган юқори самарадорлиги аниқланди, айниқса уларга йетиш қийин бўлган жойларида. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд кўп тармоқли тиббиёт маркази(24.08.2024 й.; №125), Курск давлат тиббиёт университети 04.07.2023й, Барселона томирлар жарроҳлиги ва эндоваскуляр клиникасида 10.10.2023й. Жакарта юрак-томир Миллий маркази 2023й. ва Белград Давлат университети клиникасида 09.09.2024 буйруқ №3 амалиётга жорий этилди. Иқтисодий самарадорликни баҳолаш: Таклиф этилаётган усулнинг самарадорлиги унинг тиббий самарадорлиги, ижтимоий самарадорлиги ва иқтисодий самарадорлигига асосланади. Тиббий самарадорлик беморларни тўлиқ текшириш ва барча хавф омилларини ҳисобга олган ҳолда асоратларни камайтиришдан иборат. Биз томонидан таклиф этилган диагностика ва даволаш алгоритмидан РЕВОС билан биргаликда мақсадли фойдаланиш даволаниш нархини сезиларли даражада пасайтирди. Ушбу формула вақт ва пулни тежашни англатади. Вақтни тежаш (т1-т2) (15-8) 7 кун. Сақланган сумма ( т1х р) - 12хр2 ( 15 х 1000000) - ( 8 х 1000000 х 7 ) 373,33 сўм. Aртерияларнинг 1 та жароҳатдан кейинги аневризмасини даволашдан иқтисод қилинган маблағ 373,33 минг сўмни ташкил этади. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Янги замонавий, тавсия этилаётган даволаш усули жуда самаралиги куриниб турибди. Рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзияси НГ-28(44,9±0,41), AГ-14(3,8±0,66), р<0,05 операция жарайнида вақтни қисқариши, қон кетишини камайтириши, шунингдек, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдонни қуруқлигини таъминлаши исботланди. Етиш қийин бўлган жойлашувдаги томир жароҳатлари оқибатларини даволаш натижаларини қиёсий баҳоланди: назорат (НГ)да яхши - 23 (82,14%) кўрсатди; қониқарли – 5 (17,86%); асосий (AГ): яхши-13 (93%); қониқарли - 1 (7%) еса, р<0,05. Узоқ муддатли натижалар: назорат гуруҳи (НГ) яхши - 15 (75%) ва асосий гуруҳ (АГ) яхши - 9 (81,8%) ташкил қилди. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Янги замонавий усуллардан фойдаланиш натижасида шз вақтида ташхис қўйиш ва тактикани тўғри танлаш яхши натижаларга олиб келади. Биз қўллаган ташхис-даволаш алгоритми билан РЕВО бирга қўлланиши операция пайти қон кетишни олдини олади, бемалол қийналмасдан ишлашага ва вақтни қисқартиришга олиб келади ўртача 1-2 соатга.
бешинчи илмий янгилик: етишиш қийин бўлган жойлашувдаги томирлар жароҳатлари оқибатларини даволашни қиёсий баҳоланганда назорат гурухида ижобий  натижалар 82,14%ни асосий гурухда эса 93%ни ташкил этганлиги аниқланган. Рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзияси НГ-28(44,9±0,41), AГ-14(3,8±0,66), р<0,05 операция жарайнида вақтни қисқариши, қон кетишини камайтириши, шунингдек, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдонни қуруқлигини таъминлаши исботланди. Aневризм ва оқмалар бўйича реконструктив жарроҳликнинг рентгенендоваскуляр тўлиқ томир окклюзиясига асосланган юқори самарадорлиги аниқланди, айниқса уларга йетиш қийин бўлган жойларида. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд кўп тармоқли тиббиёт маркази(24.08.2024 й.; №125), Курск давлат тиббиёт университети 04.07.2023й, Барселона томирлар жарроҳлиги ва эндоваскуляр клиникасида 10.10.2023й. Жакарта юрак-томир Миллий маркази 2023й. ва Белград Давлат университети клиникасида 09.09.2024 буйруқ №3 амалиётга жорий этилди. Иқтисодий самарадорликни баҳолаш: Таклиф етилаётган усулнинг самарадорлиги унинг тиббий самарадорлиги, ижтимоий самарадорлиги ва иқтисодий самарадорлигига асосланади. Тиббий самарадорлик беморларни тўлиқ текшириш ва барча хавф омилларини ҳисобга олган ҳолда асоратларни камайтиришдан иборат.
Таклиф этилган диагностика ва даволаш алгоритмидан РЕВОС билан биргаликда мақсадли фойдаланиш даволаниш нархини сезиларли даражада пасайтирди. Ушбу формула вақт ва пулни тежашни англатади. Вақтни тежаш (т1-т2) (15-8) 7 кун. Сақланган сумма ( т1х р) - 12хр2 ( 15 х 1.000.000) - ( 8 х 1.000.000 х 7 ) 373,33 сўм.Aртерияларнинг 1 та жароҳатдан кейинги аневризмасини даволашдан иқтисод қилинган маблағ 373,33 минг сўмни ташкил этади. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Янги замонавий, тавсия этилаётган даволаш усули жуда самаралиги куриниб турибди. Рентгенендоваскуляр вақтинчалик томир окклюзияси НГ-28(44,9±0,41), AГ-14(3,8±0,66), р<0,05 операция жарайнида вақтни қисқариши, қон кетишини камайтириши, шунингдек, жарроҳлик аралашувлар пайтида операцион майдонни қуруқлигини таъминлаши исботланди. Етиш қийин бўлган жойлашувдаги томир жароҳатлари оқибатларини даволаш натижаларини қиёсий баҳоланди: назорат (НГ)да яхши - 23 (82,14%) кўрсатди; қониқарли – 5 (17,86%); асосий (AГ): яхши-13 (93%); қониқарли - 1 (7%) еса, р<0,05. Узоқ муддатли натижалар: назорат гуруҳи (НГ) яхши - 15 (75%) ва асосий гуруҳ (АГ) яхши - 9 (81,8%) ташкил қилди. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Янги замонавий усуллардан фойдаланиш натижасида шз вақтида ташхис қўйиш ва тактикани тўғри танлаш яхши натижаларга олиб келади. Биз қўллаган ташхис-даволаш алгоритми билан РЭВО бирга қўлланиши операция пайти қон кетишни олдини олади, бемалол қийналмасдан ишлашага ва вақтни қисқартиришга олиб келади ўртача 1-2 соатга.