Berger Inna Viktorovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Gematogen trombofiliyalar va AFS sindromi patogenezi, bashorati va davolash», 14.00.29 – Gematologiya va transfuziologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.DSc/Tib719.
Ilmiy maslahatchi: Maxmudova Aziza Djumanovna, tibbiyot fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.02.
Rasmiy opponentlar: Isxakov Eldor Djasurovich, tibbiyot fanlari doktori; Matkarimova Dilfuza Saburovna, tibbiyot fanlari doktori; Ramazanova Raygul` Muxanbetovna, tibbiyot fanlari doktori, professor (Qozog‘iston Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: I.K. Axunboev nomidagi Qirg‘iziston davlat tibbiyot akademiyasi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: klinik-laborator, molekulyar-genetik va immunologik ma’lumotlar asosida Rh-manfiy surunkali mieloproliferativ kasallikda antifosfolipid sindrom va gematogen trombofiliyani davolashga yangi tashxislovchi va bashoratlovchi yondoshuvlarni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
surunkali mieloproliferativ kasalliklarda giperkoagulyasion sindromning 6 shakli uchrashi, ulardan gemostazning boshqa buzilishlari bilan birgalikdagi S,S proteinlarning tanqisligi bemorlarda tromboz xavfini 5 martagacha ortishi, qon prokoagulyantlarini (VIII omili, IX omili, Villebrand omili) trombotik asoratlar xavfini 7-8 martaga ortishi, shuningdek qaytalanuvchi trombozlarga olib kelishi aniqlangan;
surunkali mieloproliferativ kasalliklarda periferik qondagi mononuklearlar trombozlarni rivojlanish og‘irligini belgilovchi INFγ va TNF-α yallig‘lanish sitokinlarining juda yuqori miqdorda ajralib chiqishi, o‘tkir trombozdan aziyat chekuvchi bemorlar qonida prokaogulyant mexanizmlarning faolligi va IL-1β, TNF-α larni ortishi o‘rtasidagi patogenetik bog‘liqlik aniqlangan;
V va S virusli gepatitda qon zardobida IL-1β, IL-6 va FNOα konsentratsiyasini ortishi, virusli gepatit S (t=10,80; p<0,05) antitelalarini yuqori darajada mavjud bo‘lishi esa Ph-manfiy surunkali mieloproliferativ kasalik bilan og‘rigan bemorlarda antifosfolipid sindromni ishonchli ravishda rivojlanishiga olib kelishi isbotlangan;
FGB G(455)A, F2 G20210A, F5 G1691A va F7 (G10976A) gemostaz genlarining mutatsiyasi, shuningdek MTR(A2756G), MTHFR(C677T) folat sikli polimorfizm genlarini Ph-manfiy surunkali mieloproliferativ kasallikda trombofiliyali turg‘un ishonchli assotsiatsiyasiga ega emas va trombotik asoratlarni rivojlanishining prediktori sifatida foydalanib bo‘lmasligi, bunda MTRR(A66G) polimorfizmining G noxush allellari tashuvchi sifatida bemorlardagi trombotik asoratlarni rivojlanishida xavf omilining allel yuklamasiga bog‘liqligi asoslangan;
gomotsistein darajasi Ph- manfiy surunkali mieloproliferativ kasalikda trombotik xavfning mustaqil omili bo‘lib, MTHFR, MTRR, MTR genetik polimorfizmiga bog‘liq emaslligi, trombotik asoratli surunkali mieloproliferativ kasalikli bemorlarda qondagi fibrinogen konsentratsiyasi FGB G(455) gen mutatsiyasi bilan assotsiatsiyalanishi, bu esa ularni tashxislovchi va davolovchi trombofiliya markerlari sifatida davolash bayonnomasini korreksiya qilishda imkon berishi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Gematogen trombofiliya va AFS sindromi bilan og‘rigan bemorlarda periferik qondagi sitokinlar va molekulyar genetik xususiyatlarning ahamiyati bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: surunkali mieloproliferativ kasalliklarda giperkoagulyasion sindromning 6 shakli uchrashi, ulardan gemostazning boshqa buzilishlari bilan birgalikdagi S,S proteinlarning tanqisligi bemorlarda tromboz xavfini 5 martagacha ortishi, qon prokoagulyantlarini (VIII omili, IX omili, Villebrand omili) trombotik asoratlar xavfini 7-8 martaga ortishi, shuningdek qaytalanuvchi trombozlarga olib kelishi aniqlanganligi Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2024 yil 28 fevral  n-z/5 3-sonli buyrug‘i bilan, 2024 yil 20 fevralda va Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 22-sonli buyrug‘i va 2024 yil 24 yanvardagi Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 70-U -sonli buyrug‘i bilan gematologiya bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2024 yil 22 iyuldagi 4-sonli xulosasi)  Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: bu trombotik asoratlarni va retromboz xolatlari rivojlanishining samarali oldini olish imkonini berdi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: surunkali mieloproliferativ kasalliklarda gemostazga ta’sir qiluvchi giperkoagulyasiya shakllarini aniqlash, shuningdek, retromboz xolatlarining shakllanishi uchun mas’ul bo‘lgan tekshiruvlarni yaratish va kasallikni etarli darajada davolash nogironlikni kamaytirishi va bemorlarning o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligini oshirishi mumkin. Xulosa: ushbu tashxislash tadbirlarining samarali amalga oshirish va tromboz xolati paydo bo‘lishini bartaraf etishga qaratilgan profilaktika tadbirlarini tashkil etish, ushbu kasalliklarga chalingan bemorlarning hayot sifatini yaxshilash, shuningdek davolanish uchun moliyaviy xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi.
ikkinchi ilmiy yangilik: surunkali mieloproliferativ kasalliklarda periferik qondagi mononuklearlar trombozlarni rivojlanish og‘irligini belgilovchi INFγ va TNF-α yallig‘lanish sitokinlarining juda yuqori miqdorda ajralib chiqishi, o‘tkir trombozdan aziyat chekuvchi bemorlar qonida prokaogulyant mexanizmlarning faolligi va IL-1β, TNF-α larni ortishi o‘rtasidagi patogenetik bog‘liqlik Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 30 may n-r/2 5-sonli buyrug‘i bilan, 2024 yil 20 fevralda va Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 20-sonli buyrug‘i va 2024 yil 24 yanvardagi Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 72-U -sonli buyrug‘i bilan gematologiya bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2024 yil 22 iyuldagi 4-sonli xulosasi) Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: surunkali mieloproliferativ kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarda tromboz xavfining prognostik mezonlari ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: u dori vositalari va diagnostika tadbirlari uchun davlat xarajatlarini 93,2 million so‘mga kamaytirdi. Xulosa: tadqiqot natijalari gematogen trombofiliyani tashxislash sifatini yaxshilashga va immunitetning buzilishi,ularning tromboz shakllanishiga ta’sirini aniqlashga imkon berdi.
uchinchi ilmiy yangilik: V va S virusli gepatitda qon zardobida IL-1β, IL-6 va FNOα konsentratsiyasini ortishi, virusli gepatit S (t=10,80; p<0,05) antitelalarini yuqori darajada mavjud bo‘lishi esa Ph-manfiy surunkali mieloproliferativ kasalik bilan og‘rigan bemorlarda antifosfolipid sindromni ishonchli ravishda rivojlanishiga olib kelishi isbotlanganligi Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 30 may n-r/2 5-sonli buyrug‘i bilan, 2024 yil 20 fevralda va Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 20-sonli buyrug‘i va 2024 yil 24 yanvardagi Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 72-U -sonli buyrug‘i bilan gematologiya bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2024 yil 22 iyuldagi 4-sonli xulosasi)  Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Ph-manfiy surunkali mieloproliferativ kasallikli bemorlarda AFS diagnostikasi algoritmini ishlab chiqilishi, og‘ir qaytalanuvchi trombotik asoratlar rivojlanishining oldini olishga yordam berdi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: davolash xarajatlarini 4,8 million so‘mga kamayganligidir. Xulosa: bu diagnostika tadbirlarining samaradorligini oshirish va tromboz paydo bo‘lishini bartaraf etishga qaratilgan profilaktika choralarini tashkil etish, shu bilan bemorlarning hayot sifatini yaxshilash, shuningdek moliyaviy xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: FGB G(455)A, F2 G20210A, F5 G1691A va F7 (G10976A) gemostaz genlarining mutatsiyasi, shuningdek MTR(A2756G), MTHFR(C677T) folat sikli polimorfizm genlarini Ph-manfiy surunkali mieloproliferativ kasallikda trombofiliyali turg‘un ishonchli assotsiatsiyasiga ega emas va trombotik asoratlarni rivojlanishining prediktori sifatida foydalanib bo‘lmasligi, bunda MTRR(A66G) polimorfizmining G noxush allellari tashuvchi sifatida bemorlardagi trombotik asoratlarni rivojlanishida xavf omilining allel yuklamasiga bog‘liqligi asoslanganligi Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2024 yil 28 fevral  n-z/5 3-sonli buyrug‘i bilan, 2024 yil 20 fevralda va Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 22-sonli buyrug‘i va 2024 yil 24 yanvardagi Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 70-U -sonli buyrug‘i bilan gematologiya bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2024 yil 22 iyuldagi 4-sonli xulosasi) Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Folat metabolizmi va trombofiliyaning genetik mutatsiyalari o‘rtasida ishonchli bog‘liqlik yo‘qligini aniqlash ularni diagnostika algoritmidan chiqarib tashlash va G MTRR(A66G) allelining tashuvchanligini aniqlash imkonini beradi, bu esa xavfni bashorat qilish va davolash taktikasining aniqligini oshiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: trombofiliya tashxisiga maqsadli yondashuv bemorlar va tibbiyot muassasalari uchun pulni tejaydi. Xulosa: tadqiqot natijalarini amalga oshirish standart diagnostika algoritmlarini takomillashtirish va tromboz asoratlarning shaxsiy profilaktikasi orqali tibbiyotda dalillar bazasini shakllantirishga imkon bergan.
beshinchi ilmiy yangilik: gomotsistein darajasi Ph- manfiy surunkali mieloproliferativ kasalikda trombotik xavfning mustaqil omili bo‘lib, MTHFR, MTRR, MTR genetik polimorfizmiga bog‘liq emaslligi, trombotik asoratli surunkali mieloproliferativ kasalikli bemorlarda qondagi fibrinogen konsentratsiyasi FGB G(455) gen mutatsiyasi bilan assotsiatsiyalanishi, bu esa ularni tashxislovchi va davolovchi trombofiliya markerlari sifatida davolash bayonnomasini korreksiya qilishda imkon berishi asoslanganligi Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2024 yil 28 fevral  n-z/5 3-sonli buyrug‘i bilan, 2024 yil 20 fevralda va Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 22-sonli buyrug‘i va 2024 yil 24 yanvardagi Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 70-U -sonli buyrug‘i bilan gematologiya bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2024 yil 22 iyuldagi 4-sonli xulosasi) Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Ph -salbiy surunkali mieloproliferativ kasalliklari bo‘lgan bemorlarda tashxislash sifatini yaxshilaydi va xavflarni o‘z vaqtida aniqlash imkoniyatini oshiradi va aniqlangan markerlar asosida har bir bemorning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan davolash va profilaktika protokollari ishlab chiqilishi mumkin, bu trombotik asoratlar ehtimolini kamaytiradi va uzoq muddatli davolash natijalarini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: gomotsistein va FGB G(455) mutatsiyasidan bashoratlash maqsadida foydalanish trombozning oldini olish yoki ularning chastotasini kamaytirish imkonini beradi, bu esa asoratlarni, shu jumladan kasalxonaga yotqizish va jarrohlik aralashuvlarni davolash xarajatlarini kamaytiradi. Xulosa: surunkali mieloproliferativ kasalliklari bo‘lgan bemorlarda trombotik asoratlarni erta aniqlash va oldini olish nogironlikni kamaytirishga va bemorlarning hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan.