Turcunov Ikromjon Gulamjonovichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Kompensirlangan kremniy va ular asosidagi sirt-bar`er strukturalarda tenzostimullash hodisalar», 01.04.10–Yarimo‘tkazgichlar fizikasi (fizika-matematika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.2DSc/FM43.

Ilmiy maslahatchi: Mamatkarimov Odiljon Oxundedaevich, fizika-matematika fanlari doktori.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat universiteti, DSc.28.02.2018. FM/60.01.

Rasmiy opponentlar: Karimov Abdulaziz Vaxitovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor; Nuritdinov Izotilla, fizika-matematika fanlari doktori, professor; Otajonov Salimjon Madraximovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Qoraqalpoq davlat universiteti. 

Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy va nazariy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: chuqur sathlar hosil qiluvchi Au, Mn i Zn kirishma atomlari bilan legirlangan kremniy va ular asosidagi strukturalarda tenzostimullashgan hodisalarni va ularning namoyon bo‘lish fizik mexanizmlarini   aniqlashdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

izotrop bosimning statik rejimida Si˂Au˃, Si˂Mn˃ va Si˂Zn˃   namunalar elektr o‘tkazuvchanligining ortishi, Au, Mn va Zn chuqur sathlar ionlashuv energiyasining barik o‘zgarishi hisobiga, asosiy tok tashuvchilar konsentratsiyasining o‘zgarishi natijasida yuz berishi aniqlangan;

kremniyda chuqur sathli marganes, sink, oltin kirishmalarning ionlashish energiyalari va ularning o‘zgarish bosim koeffisientlari aniqlangan;

statik rejimda Sb-p-Si˂Mn˃-Au strukturalarda gidrostatik bosim ta’sirida baza va potensial bar`erdagi o‘zgarishlar hisobiga, to‘g‘ri va teskari toklarning sezgirligi qo‘yilayotgan kuchlanishga bog‘liqligi aniqlangan;

impul`sli har tomonlama gidrostatik bosim ta’sirida Si˂Au˃, Si˂Mn˃ va Si˂Zn˃     namunalarda tokning tenzorelaksatsion o‘zgarishi tenzo-termo effekt natijasida temperaturaning bosim bilan sinxron o‘zgarishi hisobiga sodir bo‘lishi aniqlangan;

Si˂Au˃, Si˂Mn˃ va Si˂Zn˃ namunalarda elektr o‘tkazuvchanlikning o‘zgarishi kremniyning taqiqlangan sohasida sink, oltin, marganes kirishmalar energetik sathlarining barik siljishi va termik generatsiyasi tufayli tok tashuvchilar konsentratsiyasining o‘zgarishi bilan bog‘liq dinamik tenzoo‘tkazuvchanlik effektining namoyon bo‘lish mexanizmlari aniqlangan;

Si˂Mn˃ namunalarida bosim amplitudasining katta qiymatlari hisobiga, tenzostimullashgan effektning tok o‘zgarishidagi ulushi temperatura ulushidan katta bo‘lishi aniqlangan;

Si˂P, Au˃, Si˂B, Mn˃   va n- Si˂P, Zn˃   kompensirlangan namunalarda bir o‘qli bosim sharoitlarida tenzoeffekt hodisasi I║X║[111] va I║X║[100] kristallografik yo‘nalishlarda tok tashuvchilar konsentratsiyasi va harakatchanliklarning qarama-qarshi o‘zgarishi tufayli sodir bo‘lishi ko‘rsatilgan;

termik ishlov berilgan namunalarda tenzoqarshilik effekti asosan tok tashuvchilar harakatchanligining o‘zgarishi natijasida sodir bo‘lishi hamda [111]   kristallografik yo‘nalishdagi bir o‘qli deformatsiya Si hajmidagi hosil bo‘ladigan, shuningdek boshqarib bo‘lmaydigan aralashmalar to‘plami, mikrobirikmalarning bosim ostida emirilishiga olib kelishi aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Yarimo‘tkazgichlar vayarimo‘tkazgichli strukturalarning elektrofizik xossalariga izotrop va anizotrop deformatsiyaning ta’sirini aniqlash bo‘yicha olingan natijalar asosida:

kompensirlangan kremniy va ular asosidagi Au-Si˂V,Mn˃-Sb turdagi strukturalarda kuzatiladigan tenzoeffekt hodisasi fizik mexanizmlari, izotrop deformatsiya ta’sirida sirt-bar`er diod strukturalarda potensial bar`erning o‘zgarishi va uning barik koeffisientini aniqlash bo‘yicha olingan natijalar «Transporte Mono-y Bipolar en Estructuras Semiconductoras»   xorijiy  grant loyihasida yarimo‘tkazgichli strukturalarning vol`t-amper xarakteristikasiga deformatsiya ta’sirini aniqlash va tok o‘zgarishi mexanizmini tushuntirishda foydalanilgan (Meksika Milliy tadqiqot institutining 2018 yil 2 maydagi 6171-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish izotrop deformatsiya ta’siri natijasida sirt-bar`erli strukturalarda yuz beradigan fizik jarayonlarni tushuntirish imkonini bergan;

statik va impul`sli bosimning sirt-bar`er diod strukturalar vol`t-amper xarakteristikasiga ta’siri, struktura to‘g‘ri va teskari toklarining bosim tufayli  o‘zgarishi va uning kuchlanishga bog‘liqligi bo‘yicha olingan natijalar OT-F2-077 raqamli «Yarimo‘tkazgichli pardalarda deformatsion effektlar dinamikasi va ularda yuzaga keluvchi toklarga elektromagnit to‘lqinlarning ta’siri» (2007-2011) grant loyihasida defor-matsiyaning yarimo‘tkazgichli strukturalar fototok va fotoelektr yurituvchi kuchlariga ta’sirini aniqlashda qo‘llanilgan (O‘zbekiston Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2018 yil 31 maydagi 89-03-2128-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish yarimo‘tkazgichli strukturalarda deformatsion effektlar faza ko‘rinishlarini tuzish imkonini bergan;

Au-Si˂ Mn˃-Sb turdagi Shottki bar`erli strukturalar asosida «FOTON» aksionerlik jamiyatida bosimni keng intervalida o‘lchash imkonini yaratuvchi universal tenzoo‘zgartirgich ishlab chiqilgan («O‘zeltexsanoat» aksiyadorlik kompaniyasining 2018 yil 14 iyundagi 02-1330-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalar sanoatda ishlab chiqarilayotgan yarimo‘tkazgichli strukturalar fizik parametrlarining turli xil deformatsiyalarga barqarorligini oshirish imkonini bergan;

har tomonlama gidrostatik bosim sharoitida yarimo‘tkazgichlar va ular asosidagi strukturalarda tenzoeffekt hodisasini tadqiq qiladigan universal qurilma «FOTON» aksionerlik jamiyatida parametrlari yaxshilangan tenzoo‘zgartirgich ishlab chiqarishda qo‘llanilgan («O‘zeltexsanoat» aksiyadorlik kompaniyasining 2018 yil 14 iyundagi 02-1330-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish yarimo‘tkazgich va ular asosidagi strukturalarda har tomonlama bosimda  tenzoeffekt hodisasini  tadqiq qilish imkonini bergan.