Muxitdinov Shuxrat Tairovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi: “Bolalarda gel`mintozlarning limfotsitlar funksional faolligiga ta`sir xususiyatlarining immuno-biokimyoviy jihatlari” ixtisoslik shifri: 14.00.36 – Allergologiya va immunologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam:  B2021.3.PhD/Tib2178.
Ilmiy rahbar: Muxamedova Shaxnoza Tolibovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc).
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot institutida bajarilgan.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Rasmiy opponentlar: Yuldashev Ilxom Ruzievich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Musaxodjaeva Dilorom Abdullaevna, biologiya  fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarkand  davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: bolalarda gel`mintozlarning limfotsitlar funksional faolligiga ta`sir xususiyatlarining immuno-biokimyoviy jihatlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor maktabgacha bo‘lgan bolalar gel`mintozlarida  parazitlarning antigenlik darajasi ortishi sababli o‘ziga xos klinik xolatlar enterobiozda nevrologik alomatlar ustunlik qilishi (asabiylashish va asteno-vegetativ sindrom), gimenolepidozda teri-allergik alomatlari va og‘ir dispeptik xolatlar, aralash invaziyalarda asteno-vegetativ sindrom va surunkali intoksikatsiya belgilari ustunlik qilishi aniqlangan;
ilk bor maktabgacha yoshdagi bolalar aralash gel`mintozlarida eozinofiliya, CD3+ limfotsitlar sonining ishonarli darajada yuqori bo‘lishi (P<0,001), ularning turidan qat’iy nazar, barcha bolalarda sog‘lomlarga nisbatan CD4+ limfotsitlar soni ishonarli darajada past bo‘lishi (R<0,001), CD8+, CD16+, CD20+, CD25+, CD95+ hujayralari sonining keskin ortishi (P<0,001) parazitlar invaziyasi sababli yuzaga kelishi isbotlangan;
ilk bor gel`mintoz bilan kasallangan bolalarda bir necha parazitlar kombinatsiyasining yuqori antigen darajasi va ichaklardagi  mahalliy eozinofil yallig‘lanishi sababli yallig‘lanishga xos (IL-8)  va qarshi (IL-4) sitokinlar miqdorining ishonarli  ortishi (R<0,001) natijasida tizimli allergik reaksiyalar keltirib chiqarishi isbotlangan;
ilk bor aralash gel`mintoz bilan kasallangan maktabgacha yoshdagi bolalarda parazitni chiqarib yuborishga qaratilgan o‘tkir immunoglobulin E va eozinofil-vositachilik immun reaksiyalari sababli  organizmda IgA, IgG va IgE miqdorlarining sog‘lom bolalarga nisbatan keskin ortishi aniqlangan..
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bolalarda gel`mintozlarning limfotsitlar funksional faolligiga ta`sir xususiyatlarining immuno-biokimyoviy jihatlarini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangiligi:  ilk bor maktabgacha bo‘lgan bolalar gel`mintozlarida  parazitlarning antigenlik darajasi ortishi sababli o‘ziga xos klinik xolatlar enterobiozda nevrologik alomatlar ustunlik qilishi (asabiylashish va asteno-vegetativ sindrom), gimenolepidozda teri-allergik alomatlari va og‘ir dispeptik xolatlar, aralash invaziyalarda asteno-vegetativ sindrom va surunkali intoksikatsiya belgilari ustunlik qilishi aniqlanganligi bo‘yicha «Bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspertlar kengashining 2023-yil 3 iyuldagi №23-m/065-son sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 11.07.2023 yildagi  19/1- sonli,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.07.2023 yildagi 57- sonli, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 94-K-sonli va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 1134-2-42-TV/2024- sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25-sentyabrdagi № 06/17-sonli ma’lumotnomasi). Ijtimoiy samaradorligi: olingan natijalar gel`mintozlarni o‘z vaqtida aniqlash, klinik-immunologik va bikimyoviy tashhislash, o‘z navbatida parazitar invaziyani oldini olish va davolash taktikasini tanlash, maktabgacha yoshdagi bolalar xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usulida bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 82500 so‘mgacha tejalishi asoslangan. Xulosa: maktabgacha bo‘lgan bolalar gel`mintozlarida  o‘ziga xos klinik xolatlar enterobiozda nevrologik alomatlar (asabiylashish va asteno-vegetativ sindrom), gimenolepidozda teri-allergik alomatlari va og‘ir dispeptik xolatlar, aralash invaziyalarda asteno-vegetativ sindrom va surunkali intoksikatsiya belgilari ustunlik qilishi asoslangan.
ikkinchi ilmiy yangiligi: ilk bor maktabgacha yoshdagi bolalar aralash gel`mintozlarida eozinofiliya, CD3+ limfotsitlar sonining ishonarli darajada yuqori bo‘lishi (P<0,001), ularning turidan qat’iy nazar, barcha bolalarda sog‘lomlarga nisbatan CD4+ limfotsitlar soni ishonarli darajada past bo‘lishi (R<0,001), CD8+, CD16+, CD20+, CD25+, CD95+ hujayralari sonining keskin ortishi (P<0,001) parazitlar invaziyasi sababli yuzaga kelishi isbotlanganligi bo‘yicha «Bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspertlar kengashining 2023-yil 3 iyuldagi №23-m/065-son sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 11.07.2023 yildagi  19/1- sonli,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.07.2023 yildagi 57- sonli, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 94-K-sonli va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 1134-2-42-TV/2024- sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25-sentyabrdagi № 06/17-sonli ma’lumotnomasi). Ijtimoiy samaradorligi: olingan natijalar gel`mintozlarni o‘z vaqtida aniqlash, klinik-immunologik va bikimyoviy tashhislash, o‘z navbatida parazitar invaziyani oldini olish va davolash taktikasini tanlash, maktabgacha yoshdagi bolalar xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usulida bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 82500 so‘mgacha tejalishi asoslangan. Xulosa: ilk bor maktabgacha yoshdagi bolalar aralash gel`mintozlarida T-xujayraviy tizim (CD3+,CD4+,CD8+,CD16+,CD20+,CD25+,CD95+) miqdoriy o‘zgarishlarini aniqlash asoslangan.
uchinchi ilmiy yangiligi: ilk bor gel`mintoz bilan kasallangan bolalarda bir necha parazitlar kombinatsiyasining yuqori antigen darajasi va ichaklardagi  mahalliy eozinofil yallig‘lanishi sababli yallig‘lanishga xos (IL-8)  va qarshi (IL-4) sitokinlar miqdorining ishonarli  ortishi (R<0,001) natijasida tizimli allergik reaksiyalar keltirib chiqarishi isbotlanganligi bo‘yicha «Bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspertlar kengashining 2023-yil 3 iyuldagi №23-m/065-son sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 11.07.2023 yildagi  19/1- sonli,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.07.2023 yildagi 57- sonli, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 94-K-sonli va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 1134-2-42-TV/2024- sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25-sentyabrdagi № 06/17-sonli ma’lumotnomasi). Ijtimoiy samaradorligi: olingan natijalar gel`mintozlarni o‘z vaqtida aniqlash, klinik-immunologik va bikimyoviy tashhislash, o‘z navbatida parazitar invaziyani oldini olish va davolash taktikasini tanlash, maktabgacha yoshdagi bolalar xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usulida bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 82500 so‘mgacha tejalishi asoslangan. Xulosa: gel`mintoz bilan kasallangan bolalarda yallig‘lanishga xos (IL-8)  va qarshi (IL-4) sitokinlar miqdorining ishonarli  ortishi natijasida tizimli allergik reaksiyalar keltirib chiqarishi asoslangan.
to‘rtinchi ilmiy yangiligi: ilk bor aralash gel`mintoz bilan kasallangan maktabgacha yoshdagi bolalarda parazitni chiqarib yuborishga qaratilgan o‘tkir immunoglobulin E va eozinofil-vositachilik immun reaksiyalari sababli  organizmda IgA, IgG va IgE miqdorlarining sog‘lom bolalarga nisbatan keskin ortishi aniqlanganligi bo‘yicha «Bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspertlar kengashining 2023-yil 3 iyuldagi №23-m/065-son sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 11.07.2023 yildagi  19/1- sonli,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.07.2023 yildagi 57- sonli, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 94-K-sonli va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 4.07.2024 yildagi 1134-2-42-TV/2024- sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2024 yil 25-sentyabrdagi № 06/17-sonli ma’lumotnomasi). Ijtimoiy samaradorligi: olingan natijalar gel`mintozlarni o‘z vaqtida aniqlash, klinik-immunologik va bikimyoviy tashhislash, o‘z navbatida parazitar invaziyani oldini olish va davolash taktikasini tanlash, maktabgacha yoshdagi bolalar xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Buxoro tuman tibbiyot birlashmasi,  Kogon tuman tibbiyot birlashmasi, Buxoro viloyati yuqumli kasalliklar shifoxonasi va Buxoro shaxar tibbiyot birlashmasi amaliy faoliyatlariga joriy etilishi bolalarda gel`mintozlarni tashxislash va prognozlashning yangi usulida bir bolaga nisbatan sarflangan mablag‘ning 82500 so‘mgacha tejalishi asoslangan. Xulosa: aralash gel`mintoz bilan kasallangan maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘tkir immunoglobulin E va eozinofil-vositachilik immun reaksiyalari sababli  organizmda IgA, IgG va IgE miqdorlarining ortishi asoslangan.