Rustamov Abdisamat Eshmurodovichning
fan doktori (DSc )dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): « To‘g‘ri ichak tushishini jarrohlik davolash usullarini muqobillashtirish », 14.00.27 – Xirurgiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.DSc/Tib1080.
Ilmiy rahbar: Akilov Xabibulla Ataullaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: akademik V.Vohidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Dsc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Rasmiy opponentlar: Abdullaev Marat Shadibaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor (Qozog‘iston Respublikasi); Akbarov Mirshavkat Miralimovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Baymakov Sayfiddin Risbaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Rossiya Federatsiyasi Sog‘liqni saqlash vazirligi A.N.Rijix nomidagi koloproktologiya milliy tibbiyot tadqiqot markazi
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: implantatlar va lazerlardan foydalangan holda operativ davolashning yangi uslublarini ishlab chiqish orqali to‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
rektopeksiya shakllantirishning eksperimental modelida polipropilenli to‘r ichak devori qalinlashishiga, torayish bilan kechadigan chandiqli transformatsiyasiga va atrofdagi a’zolar hamda to‘qimalarning bitishma jarayoniga qo‘shilishiga olib keladigan aseptik yallig‘lanish natijasida biriktiruvchi to‘qima o‘sishi uchun kuchli omil ekanligi isbotlangan;
kompozit material bilan qoplangan to‘r implantat qo‘llaniladigan rektopeksiya, shuningdek presakral sohaga diodli lazer ta’sir qilish bilan tavsiflanadigan to‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash usuli ishlab chiqilgan;
lazerli nurlantirish va karkas materialga kompozitli qoplama qo‘llash orqali bajarilgan rektopeksiya yallig‘lanish jarayoni rivojlanishi, shuningdek implantatlarni qo‘llaganda eng ko‘p sodir bo‘ladigan qorin parda orti bo‘shlig‘i shikastlanish sohasidagi qon ketish va limforeya xavfini kamaytirishi isbotlangan;
dolixosigma bilan birga qo‘shilib kelgan to‘g‘ri ichak tushishida rektopeksiya joyidan yuqorida kolo-rektal anastomoz shakllantirilishi bilan sigmasimon ichakni rezeksiya qilish bitishmalar va chandiqlar shakllanishiga olib kelishi, ular esa o‘z navbatida to‘g‘ri ichakning qo‘pol deformatsiyasiga va ichak bo‘shlig‘i torayishiga, ichak tutilishi, perforatsiya va peritonit hodisalari rivojlanishiga sababchi bo‘lishi aniqlangan;
rektopeksiya zonasidan tashqarida shakllantirilishi va mos holda to‘rli implantat fiksatsiya qilingan sohadagi chandiqli-bitishma jarayoniga qo‘shilish potensial xavfidan alohidalangan bo‘lishi  hisobiga dolixosigma bilan qo‘shilib kelgan to‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash usuli takomillashtirilgan;
rektopeksiyada to‘rli protez fiksatsiya qilingan joydan pastda kolorektal anastomoz shakllantirilganda umurtqa oldi mushak fassiyasini diodli lazer nuri bilan qayta ishlash va to‘g‘ri ichak cho‘ltog‘ini 360° ga o‘rash yallig‘lanish va chandiqli-bitishma jarayonlarining rivojlanish xavfini jiddiy tarzda kamaytirishi eksperimentlarda isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
To‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash sifatini yaxshilash borasida bajarilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari bo‘yicha:
birinchi ilmiy yangilik: rektopeksiya shakllantirishning eksperimental modelida polipropilenli to‘r ichak devori qalinlashishiga, torayish bilan kechadigan chandiqli transformatsiyasiga va atrofdagi a’zolar hamda to‘qimalarning bitishma jarayoniga qo‘shilishiga olib keladigan aseptik yallig‘lanish natijasida biriktiruvchi to‘qima o‘sishi uchun kuchli omil ekanligi isbotlanganligi Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasida jarrohlik davolash paytida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar va xatolar soni minimallashtirildi; asoratlarning chastotasini kamaytirish orqali bemorlar operatsiyadan keyingi reabilitatsiyadan tezroq o‘tadilar va faol ijtimoiy va mehnat faoliyatiga qaytadilar; ushbu kasallikka chalingan bemorlarning hayot sifati yaxshilandi. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlar operativ amaliyotdan keyin kasalxonada yotoq kuni o‘rtacha muddatini 8,2 kundan 5,1 kunga qisqartirishga erishildi. Bir bemor uchun byudjetdan tashqari mablag‘larini tejash 661500 so‘mni tashkil qildi (Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazining ko‘p tarmoqli klinikasida bir yotoq kuni narxi 220500 so‘m hisobida). Agar bir bemorga tejamkorlik 661500 so‘mni tashkil qilsa, yillik iqtisodiy ko‘rsatkich o‘rtacha 18 nafar bemor hisobida 11907000 so‘mni tashkil etadi. Xulosa: rektopeksiya shakllantirishning eksperimental modelida chandiqli transformatsiya va atrofdagi a’zolar hamda to‘qimalarning bitishma jarayoniga qo‘shilishining isbotlanishi jarrohlik davolash paytida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar va xatolar soni minimallashtirish imkonini berishi natijasida bemorlar operativ amaliyotdan keyin kasalxonada yotoq kuni muddatini kamaytirish hisobiga 1 yilda 11907000 so‘m mablag‘ tejaldi.
ikkinchi ilmiy yangilik: kompozit material bilan qoplangan to‘r implantat qo‘llaniladigan rektopeksiya, shuningdek presakral sohaga diodli lazer ta’sir qilish bilan tavsiflanadigan to‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash usuli ishlab chiqilganligi (O‘zbekiston Respublikasining 2022 yil 30 dekabrdagi IAP 07259-sonli ixtiro uchun patenti) Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: Kompozit material bilan qoplangan to‘rli implantat, shuningdek dumg‘aza oldi sohasiga diodli lazer ta’sir qilish hisobiga ishlab chiqilgan rektopeksiya usulini klinik amaliyotga joriy qilish yaqin asoratlarning uchrash tezligini 18,9 dan 4,1% ga kamaytirish bilan birga operatsiyadan keyingi erta davr kechishi sifatini yaxshiladi. Iqtisodiy samaradorligi:  operatsiyadan keyingi erta davrda ichak tutilishi va operatsiya yarasining yiringlash hodisalari, siydik tutilishi, turli xil bronx-o‘pka asoratlarini 18,9%(10 ta asorat)dan 4,1% (2 ta asorat) ga kamaytirish konservativ davo uchun kunlik dori vositalariga xarajatlar (1 nafar bemor uchun 208500 so‘m, 8 nafar bemor uchun 1668000 so‘m) ni 1668000 so‘mga qisskartirish imkonini berdi.  Xulosa: yangi xirurgik usuldan foydalanishni amaliyotga joriy qilinishi 1 yilda 1668000 so‘mni iqtisod qilish imkonini berdi.
uchinchi ilmiy yangilik: lazerli nurlantirish va karkas materialga kompozitli qoplama qo‘llash orqali bajarilgan rektopeksiya yallig‘lanish jarayoni rivojlanishi, shuningdek implantatlarni qo‘llaganda eng ko‘p sodir bo‘ladigan qorin parda orti bo‘shlig‘i shikastlanish sohasidagi qon ketish va limforeya xavfini kamaytirishi isbotlanganligi Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: to‘g‘ri ichak tushishining II-III darajalarida lazer

texnologiyasi va to‘rli protez ustidan kompozit material qo‘llanilishi hisobiga rektopeksiyaning tavsiya etilayotgan usuli turg‘un gemostazga erishish imkonini berib, bemorlarning shifoxonada qolish muddatini kamaytirishga erishildi. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarning jami shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 12,6±2,0 kundan 10,8±1,3 kungacha qisqargan, bemorning statsionarda bo‘lish muddatini 12,6 kundan 10,8 kungacha (2 kun) qisqartirish, statsionarda yotish uchun to‘lov miqdorini 441000 so‘mga kamaytirish (kasalxona preyskuranti bo‘yicha 220 500 so‘m), kasalxonada bo‘lish muddati 2 kunga qisqarganligi munosabati bilan 417000 so‘mga kam dori-darmonlar talab qilinmoqda (kuniga o‘rtacha 208 500 so‘mlik dori-darmon sarflanadi). Yuqoridagilarga ko‘ra bir bemorga iqtisodiy samaradorlik 858000 so‘m. Xulosa: yangi jarrohlik usullaridan foydalanishni amaliyotga joriy qilinishi har bir bemordan 858000 so‘m iqtisod qilinishiga olib keldi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: dolixosigma bilan birga qo‘shilib kelgan to‘g‘ri ichak tushishida rektopeksiya joyidan yuqorida kolo-rektal anastomoz shakllantirilishi bilan sigmasimon ichakni rezeksiya qilish bitishmalar va chandiqlar shakllanishiga olib kelishi, ular esa o‘z navbatida to‘g‘ri ichakning qo‘pol deformatsiyasiga va ichak bo‘shlig‘i torayishiga, ichak tutilishi, perforatsiya va peritonit hodisalari rivojlanishiga sababchi bo‘lishi aniqlanganligi Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: Rektopeksiyaning takomillashtirilgan variantini bajarish qo‘shimcha xirurgik tadbirlarni yoki (va) bemorlarning hayot sifatiga jiddiy ta’sir qiladigan operatsiyadan keyingi uzoq asoratlar uchrash tezligini 34,0% dan 10,2% gacha qisqartirish imkonini berdi. Iqtisodiy samaradorligi: dolixosigma bilan birga qo‘shilib kelgan to‘g‘ri ichak tushishida rektopeksiya joyidan yuqorida kolo-rektal anastomoz shakllantirilishi bilan sigmasimon ichakni rezeksiya qilish 23 nafar bemorda anal sfinkter etishmovchiligining oldini oldi. Bemorlarga sfinkteroplastika operatsiyasi talab etilmaydi, ya’ni har bir bemor uchun tejamkorlik 2 750000 so‘mni tashkil etadi, kasalxonaga yotqizish va davolanish xarajatlarini kamaytiradi, jami 63250000 (23 nafar bemor uchun) tejaladi. Xulosa: har bir bemorga yangi jarrohlik texnikasini joriy etish yiliga  63250000 so‘m iqtisod qilinadi.
beshinchi ilmiy yangilik: rektopeksiya zonasidan tashqarida shakllantirilishi va mos holda to‘rli implantat fiksatsiya qilingan sohadagi chandiqli-bitishma jarayoniga qo‘shilish potensial xavfidan alohidalangan bo‘lishi  hisobiga dolixosigma bilan qo‘shilib kelgan to‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolash usuli takomillashtirilganligi (O‘zbekiston Respublikasining 2022 yil 30 dekabrdagi IAP 07260-sonli ixtiro uchun patenti)  Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: sigmasimon ichak rezeksiyasi va fiksatsiya sathidan pastda kolorektal anastomoz shakllantirish bilan bajariladigan rektopeksiya usuli anastomoz zonasida deformatsiya va torayish rivojlanish xavfini va mos holda najas passaji buzilishi va qabziyat kuchayishini kamaytirish imkonini berdi. Iqtisodiy samaradorligi: Sigmasimon ichak rezeksiyasi bilan bajariladigan rektopeksiya usulini amalga oshirish operatsiyadan keyingi uzoq davrda anastomoz va rektopeksiya sathida ichak bo‘ylab passaj tutilishi hisobiga yuzaga keladigan qabziyat 28,6% ( 10 nafar bemor) dan 12,1% (4 nafar bemor) ga kamayishiga olib kelishi qayta operativ amaliyotlarni va reabilitatsiya chora tadbirlarini qisqartirishi har bir bemordan 1025000 so‘m, 4 nafar bemor uchun 4100000 so‘m iqtisod qilishga olib keldi. Xulosa: yangi jarrohlik texnikasini joriy etish natijasida 4100000 so‘m mablag‘ iqtisodiy qilindi.
oltinchi ilmiy yangilik: rektopeksiyada to‘rli protez fiksatsiya qilingan joydan pastda kolorektal anastomoz shakllantirilganda umurtqa oldi mushak fassiyasini diodli lazer nuri bilan qayta ishlash va to‘g‘ri ichak cho‘ltog‘ini 360° ga o‘rash yallig‘lanish va chandiqli-bitishma jarayonlarining rivojlanish xavfini jiddiy tarzda kamaytirishi isbotlanganligi Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiy markazi (08.07.2024 yildagi №01/375-sonli buyruq) va 4-son I.Irgashev nomli shahar klinik shifoxonasi (27.07.2024 yildagi №156-sonli buyruq) buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 22.10.2024 yildagi 07/66-sonli xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: Taklif etilgan tavsiyalar rektopeksiyaning yangi usullarini joriy qilish va mos holda II-III darajadagi to‘g‘ri ichak tushishi, shu jumladan qo‘shilib kelgan dolixosigma vaziyatlari mavjud bemorlarni davolashning yaqin hamda uzoq natijalarini yaxshilash imkonini berdi. Iqtisodiy samaradorligi: To‘g‘ri ichak tushishini xirurgik davolashning taktik-texnik jihatlarini takomillashtirish operatsiyadan keyingi qoniqarsiz natijalar uchrash tezligini 32,6% dan 10,5% gacha kamaytirish imkonini berdi. Kasalxonadan chiqqandan keyin va 1 nafar bemorni davolashdan keyin reabilitatsiya xarajatlarini tejashga olib keldi, shu jumladan: qayta ko‘rikdan o‘tkazish – 49000 so‘m; bog‘lov materiallari xarajatlari - 32000 so‘m; dori-darmonlarga sarflangan xarajatlar – 50000 so‘m (jami iqtisodiy samaradorlik 1 bemorga 131000 so‘m, yillik residivlar soni 6 ta, umumiy iqtisodiy samaradorlik 786000 so‘m). Xulosa: Har bir bemorga yangi jarrohlik texnikasini joriy etish natijasida 1 yilda umumiy iqtisodiy samaradorlik 786000 so‘m, shundan 393000 so‘m byudjetdan tashqari mablag‘ iqtisod qilindi.