Umurzaqova Xosiyatxon Saydali qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Anor agrotsenozining fitofaglar faunasi, ekologiyasi va xo‘jalik ahamiyati (Farg‘ona va Surxondaryo viloyatlari misolida)», 03.00.06 – Zoologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.PhD/B1260.
Ilmiy rahbar: Zokirov islomjon Ilhomjonovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: Farg‘ona davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Farg‘ona davlat universiteti, PhD.03/30.06.2021.B.05.06.
Rasmiy opponentlar: Xurramov Alisher Shukurovich, biologiya fanlari doktori, professor; Murodov Baqojon Egamberdievich, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Namangan davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: anor agrotsenozlarida tarqalgan fitofagarning tur tarkibi, dominant turlarning bioekologiyasini asoslash, biotsenotik aloqalarini tahlil etish, ho‘jalik ahamiyatini baholash hamda zararkunanda turlarga qarshi ilmiy asoslangan kurash choralarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
anor agrotsenozlarining fitofaunasi 5 turkum 15 oila 18 avlodga mansub 23 tur hasharotlar va 1 oila 2 avlodga kiruvchi o‘rgimchaksimonlardan iborat ekanligi hamda Nolidae oilasining Arcyophora dentula Lederer, 1869 turi Fargʻona vodiysi entomofaunasida ilk marta aniqlangan;  
dominant turlardan Euzophera bigella, Ectomelois ceratoniae, Aphis punicae, Pseudococcus comstocki va Tetranychus urticae anor agrotsenoziga jiddiy xavf soluvchi invaziv turlar ekanligi asoslangan;
fitofaglar hayotiy shakllari bo‘yicha kavlovchi geobiont (1 tur); geobiont (2 tur), tamnobiont (2 tur), dendrotamnobiont (7 tur); mikrotamnobiont (1 tur); fakultativ xortobiont (5 tur), tamnobiont, xortobiont tipda (3 tur), ixtisoslashgan fitofil (2 tur) ekologik guruhlari ishlab chiqilgan;
anor agrotsenozi fitofaglarining yashash tarzi bo‘yicha 7 turi (30.4%) ochiq, 8 turi (34.8%) yashirin va 8 turi (34.8%) aralash tipdagi yashash tarziga ega bo‘lgan fitofaglar ekologik guruhlari aniqlangan;
fitofaglar ozuqa o‘simliklariga trofik ixtisoslashuvi tahlil etilgan hamda anor oʻsimligi organlarini zararlash ixtisoslashuviga koʻra ksilofag, kormofag, kladofag, rizofag, xlorofag, karpofag, antofag va golofag kabi guruhlarga mansubligi asoslangan;
anor agrotsenozida xavfli (4 tur, 17.4%), fakultativ xavfli (11 tur, 47,8%) va iqtisodiy zarari kam (8 tur, 34.8%) boʻlgan fitofag zararkunandalar kesimida populyasiyaning mavsumiy rivojlanish surʼatlari va zarar keltirish darajalari ochib berilgan hamda ularga qarshi kurash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Anor agrotsenozining fitofaglar faunasi, ekologiyasi va xo‘jalik ahamiyati (Farg‘ona va Surxondaryo viloyatlari misolida) bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Farg‘ona va Surxondayo hududi anor agrotsenozlarida aniqlangan 25 tur fitofaglarning tarqalishi va populyasiya dinamikasiga oid tavsiyalar mazkur viloyatlarning anor etishtiruvchi fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024-yil 5-avgustdagi 05/06-02-606-son ma’lumotnomasi). Natijada Farg‘ona va Surxondaryo viloyatlarining anor agrobiotsenozlarida fitofag zararkunandalar miqdorini hisobga olish, ularga keltiradigan zararini aniqlash hamda boshqa hududlarga tarqalishining oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish imkonini bergan;
anor agrobiotsenozidagi eng havfli zararkunanda turlar – anor kanasi (o‘rgimchakkana), anor shirasi (Aphis punicae), komstok qurti (Pseudocaccus comstocki) va  anor mevaxo‘ri (Euzophera bigella) turlariga qarshi tashkiliy-xo‘jalik, agrotexnik va oldini olish ishlovlari bo‘yicha tadbirlar hamda biologik, mexanik va kimyoviy kurash usullari ishlab chiqilib, Farg‘ona viloyati anorchilik fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024-yil 5-avgustdagi 05/06-02-606-son ma’lumotnomasi). Natijada “Quva anorchilik klasteri”ga qarashli anorzor bog‘larida 75-80%, “Farg‘ona anorchilik” MChJda bog‘larida 81% gacha kamayishi va hosildorlik 19-23% ga ortishi, shuningdek, zararkunandalarning qo‘shni tumanlar va boshqa maydonlarga tarqalishining oldini olish imkonini bergan;
zararli fitofaglarga qarshi sinovdan o‘tkazilgan preparatlar (Agroplan Neo 20%, Saver 5%, Umayt Premium 72%) anorchilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi O‘simliklar karantini va himoyasi agentligining 2024-yil 24-avgustdagi 2-8/3607-son ma’lumotnomasi). Natijada, “Quva anorchilik klasteri”, “Farg‘ona anorchilik” MChJ va “Surxondaryo anorchilar uyushmasi” anor bog‘larida yuqori biologik samaradorlikka erishiilib, 2022-yilda 23 mln, 2023-yilda 55,1 mln so‘m miqdorda iqtisodiy foyda olish imkonini bergan.