Анваров Тохиржон Ўткир ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Алифатик C2 - C12 нормал ва изо-нитрилларнинг каталитик синтези», 02.00.04 - Физик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/К176.
Илмий раҳбар: Мурадов Кадир, кимё фанлари номзоди.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, PhD.03/30.12.2019.К.02.05.
Расмий оппонентлар: Муахмадиев Нурали Қурбоналиевич, кимё фанлари доктори, профессор; Турғунов Эрхон, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Термиз давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: C2-C12 таркибили спиртларни аммиак билан каталитик сианлаш реакциясини термодинамик асослаш, катализаторнинг текстур характерискаларига боғлиқ ҳолда кинетик қонуниятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
C2-C12 таркибли алифатик спиртларнинг аммиак билан сианлаш реакциясида турли катализаторларининг фаолликлари баҳоланган ва НТК-4 катализаторининг юқори самарадорликка эга эканлиги исботланган;
НТК-4 катализаторнинг кимёвий таркиби текстур характерестикалари, жумладан ғоваклар ўртача диаметри 19÷39 нм, солиштирма сирт (СБЕТ, м2/г) 61 м2/г, ғовакларнинг солиштирма ҳажми эса (Вс) 7,04÷13,78 см3/г га тенглиги аниқланган;
C2-C12 таркибли алифатик спиртлардан нитрилларни каталитик синтез реакциясига турли шароитлари учун (300°К÷800°К ҳарорат оралиғида, бошланғич моддаланинг 1:1-1:6 ҳажмий нисбатлари) бошланғич спиртнинг гидрогенлаш, оксидлаш каби реакциялар бориши термодинамик жиҳатдан баҳоланган;
нитриллар синтези реакцияси давомида параллел борувчи реакциялар натижасида асосий маҳсулот бўлган нитриллардан ташқари аминлар, алдегидлар, алканлар, амидлар, оддий ва мураккаб эфирлар ҳосил бўлиши газ хромато-масспектроскопия (ГХ-МС) усулида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Алифатик C2-C12 нормал ва изонитрилларнинг каталитик синтези” бўйича олинган илмий натижалар асосида:
синтез қилинган асетонитрил “Ўзбиокомбинат” Ўзбекистон-Туркия-Россия МЧЖ қўшма корхонасида амалиётга элюент ва эритувчи сифатида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон-Туркия-Россия МЧЖ қўшма корхонасида 2024 йил 1 мартдаги 239-сон маълумотномаси). Натижада, юқори самарали суюқлик хроматографиясини элюент ва эритувчи сифатида импорт ўрнида ацетонитрил билан таъминлаш имконини берган;
нитрилларни каталитик синтези методикаси “Электрокимёзавод” АЖ қўшма корхонасининг “2026-2028-йилларда амлётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (Электрокимёзавод” ҚК АЖнинг 2024 йил 19 апрелдаги маълумотномаси). Натижада, нитрилларни каталитик синтез қилиш имкониятини беради.