Isaqova Shaxnoza Xoltura qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Oddiy kashtan mevasining biokimyoviy tahlili va uning oziq-ovqat sanoatida qo‘llash texnologiyasi», 02.00.17 - Qishloq xo‘jalik va oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov berish, saqlash hamda qayta ishlash texnologiyalari va biotexnologiyalari (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.PhD/T4132.
Ilmiy rahbar: Bobaev Isomiddin Davronovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent kimyo-texnologiya instituti, DSc.03/30.12.2019.T.04.01.
Rasmiy opponentlar: Isabaev Ismoil Babadjanovich, texnika fanlari doktori, professor; Qarshiev Tolib Oblaqulovich, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat agrar universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: respublikamiz hududlarida madaniylashtirilgan oddiy kashtan (Aescullus hippocastanum) daraxtining mevasi tarkibidan biologik faol birikmalarni ajratish va ularni oziq-ovqat sanoatida qo‘llanish texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
oddiy kashtan guli efir moylarini kimyoviy tarkibi aniqlanib, asosiy biologik faol moddalari - nonyl chloroformat 13.00 %, 1-buten, 2-(chloromethyl) 5.468 %, 1-benzazirene-1-carboxyl kislota, 2,2,5a-trimethyl-1α-[3-oxo-1-butenyl] perhydro-, methyl este 6.018 %, 2-p-nitrophenyl-oxadiazol-1,3,4-on-5) 8.264 %, gexasiloxan, 1,1,3,3,5,5,7,7,9,9,11,11-dodecamethyl-geksasilaksan 6.612 %, trimethylsilyl-di-(ti-methylsiloxy)-silan 6.566 % saqlashi isbotlangan;
quritilgan oddiy kashtan mevasi xona haroratida 1:1 nisbatdagi xloroform-metanol aralashmasida ekstraksiya qilinib, ballast moddalari - xlorofillar, lipidlardan tozaligi asoslangan;
oddiy kashtan mevasidan suvda eruvchan polisaxaridlar va pektin moddalar kislotali muhitdan 22,0 %, neytral muhitdan 9,5 % unum bilan ajratib olinib, mevaning polimer tarkibida L-arabinoza va D-galakturon kislota, pektin moddalar dominantligi isbotlangan;
oddiy kashtan mevasidan olingan suvda eruvchan polisaxaridlarning SEPS-i va SEPS-s 2 namunalarining xususiyatlari in vitro sharoitda aniqlanib, Lactobacillus casei K7 da probiyotik faolligi SEPS-s qo‘shilgan muhitda L. casei K7 hujayra-larining titri bir darajaga ko‘tarilishi va 7×1010 CFU/ml ni tashkil etishi asoslangan;
kashtan mevasidan biologik faol moddalarni ajratib olishda hosil bo‘lgan ikkilamchi mahsulot va bug‘doy unidan olingan non tarkibida umumiy oqsilning massa ulushi nazorat qiymatidan o‘rtacha 1,3 % ga oshishi isbotlangan;
oddiy kashtan mevasidan biologik faol moddalar olish va ajratib olingan ikkilamchi oqsilli mahsulotdan non tayorlash texnologiyasi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Mahalliy oddiy kashtan daraxti mevasidan biologik faol birikmalarni ajratish va oziq-ovqat sanoatida qo‘llash bo‘yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari asosida:
mahalliy sharoitda o‘sadigan oddiy kashtan daraxti mevasidan biologik faol birikmalarni ajratish ikkilamchi xomashyosidan olingan oqsilli qo‘shimchalarni qo‘shib non mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi «O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati uyushmasi»ning «2025-2026 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan (O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati uyushmasining 2024 yil 11 iyuldagi 11-66/07-24-son ma’lumotnomasi). Natijada, hajmi 40 - 60 sm3, solishtirma hajmi 0,55-0,65 g/sm3, mag‘z g‘ovakligi 7-8 % ga, H/D ko‘rsatkichi 0,11-0,14 birlik, organoleptik bahosi 10-12 ballga oshirilgan non ishlab chiqarish imkonini bergan;
mahalliy sharoitda o‘sadigan oddiy kashtan daraxti mevasidan biologik faol birikmalarni ajratish ikkilamchi xomashyosidan olingan oqsilli qo‘shimchalarni qo‘shib non mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi «O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati uyushmasi»ning «2025-2026 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan (O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati uyushmasining 2024 yil 11 iyuldagi 11-66/07-24-son ma’lumotnomasi). Natijada, unning suv yutish qobiliyatini oshirish hisobidan qolipli non chiqish unumini 1,5-1,7 % oshirish imkonini bergan.