Маматқулова Сурайёхон Абдусаматовнанинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Арпабодиён, кашнич, анжир, чилонжийда ўсимликлари асосида шифобахш товарлар олиш ва уларни синфлаш», 02.00.09 – Товарлар кимёси, 14.00.41 – Халқ табобати (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.DSc/К186.
Илмий маслаҳатчи: Асқаров Иброҳим Раҳмонович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат униварситети, DSc.03/29.10.2021.К/Т.60.05.
Расмий оппонентлар: Исаев Юсупжон Тожимаматович кимё фанлари доктори, профессор; Каримов Абдурашид Мусохонович кимё фанлари доктори, профессор; Тўраев Зокиржон техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: арпабодиён, кашнич, анжир ва жийда ўсимликларининг турли композициялари асосида халқ табобати учун озиқ-овқат қўшилмалари ишлаб чиқиш, уларнинг кимёвий таркиби ва шифобахш хусусиятларини аниқлаш ҳамда ТИФ ТН боъйича синфлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Фарғона вилоятида етиштирилган чилонжийда ва анжир мевалари таркибида гидрофил витаминларни ЮССХ усулида аниқлаш натижасида чилонжийда меваси Б6, Б3, Б2 ва C, оқ анжир меваси Б1, Б2, Б6, Б9, Б12 ва C, қора анжир меваси Б1, Б2, Б6, Б9, Б12 ва C витамилари коъп миқдорда тоъпланиши исботланган;
Илк бор “Ас суржум”, “Аскарун” ва “Аскаруфен” озиқ-овқат қўшилмалари таркибидаги органнизм учун зарур бўлган макро- ва микроелементлар миқдори индуктив боғланган плазмали оптик эмиссион спектрофотометр ёрдамида аниқланган;
“Ас суржум”, “Аскарун” ва “Аскаруфен” озиқ-овқат қўшилмалари таркибидаги сувда эрувчан ва фенол бирикмалар миқдори юқори самарали суюқлик хроматограммаси усули ёрдами аниқланган;
чилонжийда ва қора анжирнинг ҳар хил оғирлик нисбатларидаги аралашмалари орасида, 1:1 нисбатдаги аралашма сувли экстракти ин витро шароитида автооксидланиш реакциясини кучли ингибирлаш қобилиятини намоён қилиб, энг юқори антиоксидант фаоллик кўрсатиши аниқланган;
“Ас суржум”, “Аскаруфен” ва “Аскарун” озиқ-овқат қоъшилмаларининг ин витро шароитида липидларни пероксидли оксидланиш маҳсулотларига ҳамда антиоксидант ферментлари фаоллигига таъсирини ўрганиш ёрдамида уларнинг антирадикал фаоллиги юқори эканлигини исботланган;
Фарғона вилояти ҳудудида ўсувчи арпабодиён, кашнич, анжир ва чилонжийда ўсимликлари асосида биологик фаол озиқ-овқат қўшилмалари яратилган ва ташқи иқтисодий фаолиятдаги товарлар номенклатураси (ТИФ ТН) бўйича товар коди ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Арпабодиён, кашнич, анжир ва чилонжийда ўсимликлари асосида халқ табобати учун товарлар олиш ва уларни синфлаш боъйича олинган илмий натижалар асосида:
арпабодиён уруғи ва кашнич барги асосида “Ас суржум” номли йанги озиқ-овқат қоъшилмасини ишлаб чиқариш технологик йоъриқномаси (ТЙ 477967747-01:2024) “УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сиафт назорати маркази томонидан тасдиқланган (“УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сиафт назорати маркази лабораториясининг 2024 йил 3 майдаги 002-120/3-сон маълумотномаси). Натижада, Чилонжийда меваси, кашнич ўсимлигининг ер устки қисми, арпабодиён уруғи композицияси асосида шифобахш озиқ-овқат қоъшилмаларини ишлаб чиқариш имконини берган;
чилонжийда ва анжир мевалари композицияси асосида “Аскарун” номли йанги озиқ-овқат қоъшилмасини ишлаб чиқариш технологик йоъриқномаси (ТЙ 303271760-04:2024) “УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сиафт назорати маркази томонидан тасдиқланган (“УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сиафт назорати маркази лабораториясининг 2024 йил 3 майдаги 002-120/3-сон маълумотномаси, Ўзбекистон Республикаси Президент Админстрацияси ҳузуридаги Санитарийа-епидемиологик назорат Бош 2024 йил 6 августдаги 016831-сон маълумотномаси). Натижада, чилонжийда ва анжир мевалари асосида шифобахш озиқ-овқат қоъшилмаларини ишлаб чиқариш имконини берган;
чилонжийда меваси, кашнич ўсимлигининг ер устки қисми, арпабодиён уруғи композицияси асосида “Аскаруфен” номли йанги озиқ-овқат қоъшилмасини ишлаб чиқариш технологик йоъриқномаси (ТЙ 477967747-01:2024) “УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сиафт назорати маркази томонидан тасдиқланган (“УзТест” Ўзбекистон илмий-синов ва сифат назорати маркази лабораториясининг 2024 йил 3 майдаги 002-120/3-сон маълумотномаси). Натижада, чилонжийда меваси, кашнич ўсимлигининг ер устки қисми, арпабодиён уруғи композицияси асосида шифобахш озиқ-овқат қоъшилмаларини ишлаб чиқариш имконини берган;
“Аскаруфен” ва “Аскарун” номли табиий озиқ-овқат қўшилмалари товар сифатида синфланиб, унга ташқи иқтисодий фаолиятдаги товарлар номенклатураси бўйича “чилонжийда, анжир ва айрим доривор ўсимликлар асосида тайёрланган, таркибида Б, C, ПП каби витаминлар, рутин, кверсетин, апигенин каби флавоноидлар, фойдали аминокислоталар, полисахаридлар, оқсиллар каби табиий бирикмалар сақлаган табиий озиқ-овқат қўшилмалари, дори воситаси эмас” учун – 1212 30 150 7  код рақами ишлаб чиқилган ва Ўзбекситон Республикаси Божхона Қўмитаси томонидан амалиётга жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2024 йил 18 октябрдаги 17/05-24-0005-сонли маълумотномаси) Натижада, чилонжийда, анжир ва айрим доривор ўсимликлар асосида тайёрланган озиқ-овқат қўшилмаларини кимёвий таркиби асосида синфлаш имконини берган.