Садуллаев Санжарбек Мадияровичнинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фан доктори (DSc)
илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қовун (Cуcумис мело Л.) нинг турли муддатларда етиштиришга мос, ҳосилдор ва истиқболли янги навларини яратиш”, 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.DSc/Qx330.
Илмий маслаҳатчи: Низомов Рустам Ахролович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институти, DSc.05/08.05.2024.Qx.42.02.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: Қовуннинг “Офтоб” нави (НАП 00420), “Ифтихор” нави (НАП 458) ва “Гандимён”  (Гандимён) нави (НАП 480).
II. Тадқиқотнинг мақсади Қовун жаҳон коллекциясидан самарали фойдаланган ҳолда республикамиз тупроқ-иқлим шароитига мос, истиқболли, қимматли хўжалик белги ва хусусиятларига эга, серҳосил, эртапишар, ўртапишар ва кечпишар қовуннинг янги навларини яратиш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий этиш.   
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор қовуннинг жаҳон коллекциясида мавжуд 124 та нав намунаси морфобиологик ва қимматли хўжалик белгилари бўйича ҳар томонлама ўрганилган ва географик келиб чиқиши турлича бўлган қовун нав намуналаридан асосий хўжалик белгилари (пишиш даври, ҳосилдорлик, экспортбоплиги), ташқи муҳит омилларига (ун шудринг, фузариоз сўлиш касаллиги) бардошлилиги бўйича бошланғич манбалар ажратиб олинган;
истиқболли бирламчи манбаларни селекция жараёнига жалб этиш асосида турли муддатларда етиштиришга мос янги қовун навларини яратиш учун истиқболли Л-160; Л-161, Л-Ойбек тизмалари яратилган;
қовуннинг ажратилган нав намуналаридан аналитик селекция асосида илк бор Республиканинг турли иқлим шароитига мос, эртапишар, ўртапишар ва кечпишар, серҳосил “Офтоб”, “Ифтихор” ва “Гандимён”  навлари яратилган;
истиқболли тизмаларни селексион кўчатзорларда танлов синовларини амалга ошириш асосида яратилган “Гандимён” нави турли тупроқ-иқлим шароитига мос, қимматли хўжалик белги ва хусусиятларига эга бўлган кечпишар, ўсув даври 111 кун, пояси сершох, қурғоқчиликка, касалликларга нисбатан чидамли, ҳосилдорлиги ўртача 400-450 сентнер, қанд миқдори 10-12%, ташишга яроқли эканлиги аниқланган;
турли тупроқ-иқлим шароитларига мос бўлган эртапишар “Офтоб” нави сертўр бўлтб, яшил-жигарранг тусли, мева вазни ўртача 1,6 кг, эти оқ рангли, қалинлиги 3,7-4,0 см, уруғдони жуда кичик, таркибидаги эрувчан қуруқ модда миқдори ўртача 13,8 - 17,0%, ун шудринг касаллигига 100% чидамли эканлиги тақдиқланган;
ўртапишар “Ифтихор” навининг мева вазни 1,3 кг, думалоқ шаклда, лимон рангли, гулсиз, меваси ёппасига, айримларининг асосий қисми тўр билан қопланган, сал тилимли, эти оқ, қалинлиги 3,6-4,0 см, майин, юмшоқ, асал мазали, таркибидаги эрувчан қуруқ модда миқдори ўртача 12,5%, ҳосилдорлиги 19,3 т/га бўлиб, ун шудринг касаллигига 100% чидамли эканлиги аниқланган;
янги яратилган қовуннинг “Офтоб”, “Ифтихор” ва “Гандимён” навларининг ўсиши, ривожланиши ҳамда асосий қимматли-хўжалик белгилари таҳлил қилинган ҳолда бирламчи уруғчилиги йўлга қўйилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқот натижалари Қовуннинг истиқболли шаклларини танлаш орқали янги навларини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
қовуннинг Республика тупроқ-иқлим шароитига мос, импорт ўрнини босувчи истиқболли, турли муддатларда пишувчи,  ҳосилдор маҳаллий  “Офтоб” (НАП 00420), “Ифтихор” (НАП 458) ҳамда “Гандимён” (НАП 480) навлари яратилган ва Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал Мулк агентлиги томонидан патент олинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 8 октябрдаги № 05/06-03-303-сонли маълумотномаси). Натижада, маҳаллий қовун генофонди бойитилиб, амалиётда экилаётган навларга нисбатан 12% юқори ҳосилдорликка эришиш имконини берган;
яратилган қовун навлари  Хоразм вилояти Хива тумани “КҲОРЕЗМ ОРГАНИC МЕЛОН” фермер хўжалигида 1,0 гектар, “Ахмаджон Матёқубов” фермер хўжалигида 1,0 гектар, “Даврон” фермер хўжалигида 1,0 гектар ва “Хива Хурмат” фермер хўжалигида 1,0 гектар, Янгибозор тумани “Хоразм фахри” уруғчилик кластерида 1,0 гектар, “ЯНГОЛДТАРИМ” МЧЖ корхонасида 2,0 гектар майдонда жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 8 октябрдаги № 05/06-03-303-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур навларни фермер хўжаликлари ерларида апрел ва май ойларида 180 х 60 см схема экилганида навлар бўйича гектаридан ўртача 40-45 тонна ҳосил олиниб, 105,4-108,6 млн сўм соф даромад олиш имконини берган;
Яратилган қовун навлари Қорақалпоғистон Республикаси Амударё туманидаги “Ғайрат-1” фермер хўжалигида 1,0 гектар, “Ҳайтаков Улуғбек” фермер хўжалигида 1,0 гектар майдонда жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 8 октябрдаги № 05/06-03-303-сонли маълумотномаси). Натижада хўжаликларнинг даромади ортиб, мазкур навларни етиштришда рентабеллик даражаси 102,0-114,9% ни ташкил қилган;
“Офтоб”, “Ифтихор” ва “Гандимиён” навларининг бирламчи уруғчилиги жами 9 га майдонда ташкил этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 8 октябрдаги № 05/06-03-303-сонли маълумотномаси). Натижада, жами 46,9 кг, шундан 10,5 кг оригинал ва 36,4 кг элита уруғлари тайёрланиб, навқларнинг келгусидаги экин майдонларини кенгайтириш имконини берган.