Муродуллаев Бахтиёр Тўлқин ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи): Такрорий экин экиладиган ҳудудларда геофилтрация жараёнларини математик моделлаштириш, 05.01.07 - Математик моделлаштириш. Сонли усуллар ва дастурлар мажмуи (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Т4421.
Илмий раҳбар: Иброхим Хабибуллаев, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тадқиқот институти.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий кенгаш рақами: Рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тадқиқот институти, DSc.13/30.12.2021.Т.142.01.
Расмий оппонентлар: Рахмонов Зафар Равшанович, физика-математика фанлари доктори, доцент; Далиев Шерзод Каршиевич, техника фанлари боъйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади такрорий экин экиладиган майдонларда суғориш режимларни ҳисобга олган ҳолда ер ости сувлари сатҳи ўзгаришини башорат қилиш учун математик моделлар, сонли алгоритмлар ва дастурий таъминотини ишлаб чиқиш ҳамда уни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
суғориш натижасида ер ости сувлари сатҳининг ўзгаришини ва сувли қатлам баланс элементларининг таъсир омилларини тавсифловчи геофилтрация жараёнларининг математик модели такомиллаштирилган;
аерация ҳудудини тўйиниши ва такрорий экинларни суғориш режимининг ўзгариши натижасида сувларини тарқалиши, ер ости сувлари сатҳига туташиши ҳамда қатламининг тўйиниб бориш жараёнининг математик модели ишлаб чиқилган;
гидрогеологик боғланган сувли қатламларнинг геофилтрация ва геомиграция жараёнларининг математик модели ва сонли ечимлари ҳамда самарали алгоритмлари ишлаб чиқилган;
такрорий экин экиладиган майдонларнинг физик хусусиятларини инобатга олган ҳолда ишлаб чиқилган моделнинг коеффисиентларини умумий вақт интеграциясида ҳар қадамда янгилаб борувчи ҳисоблаш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Такрорий экин экиладиган ҳудудларда ер ости ва ер усти сувларини биргаликда ҳамда ўзаро боғлиқлиқдаги геофилтрацияси жараёнларининг математик моделлари, шунингдек самарали сонли ҳисоблаш алгоритмлари асосида:
суғориш натижасида ер ости сувлари сатҳининг ўзгаришини ва сувли қатлам баланс элементларининг таъсир омилларини тавсифловчи геофилтрация жараёнларининг такомиллаштирилган математик модели ҳамда аерация ҳудудини тўйиниб бориш жараёнининг математик модели “Аму-Қашқадарё ИТҲБ ҳузуридаги насос станциялари ва энергетик бошқармаси” да жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 30 октябрдаги 05/13-4053-сон маълумотномаси). Натижада мураккаб гидрогеологик ва сув танқислиги шароитида ер ости гидросфераси мониторингини юритиш, сув таъминотида мелиоратив самарадорликни 4-7% кўтарган; ер ости суви сатҳини меъёрда сақлаш чора-тадбирлари асосида қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигининг 2-5% ўсишига имкон яратган;
гидрогеологик боғланган сувли қатламларнинг геофилтрация ва геомиграция жараёнлари математик моделини амалга ошириш сонли ечимлари ва самарали алгоритмлари ҳамда ишлаб чиқилган моделнинг коеффисиентларини умумий вақт интеграциясида ҳар қадамда ҳисоблаш алгоритми ва дастурий мажмийи асосида “Касби ирригация бўлими” да жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 30 октябрдаги 05/13-4053-сон маълумотномаси). Натижада қўлланилиши ер ости гидросферасида сув хўжалик шароитларининг ўзгариш ҳолати, мониторинг ва самарали бошқарув қарорларини қабул қилиш тизимини шакллантириш имконини берган.