Raximova Guzalbegim Murodovnaning
fanlari doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Asosiy vositalar hisobi metodologiyasini takomillashtipish», 08.00.08–«Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit».
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.2.DSc/Iqt245.
Ilmiy maslahatchi:
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
 Rasmiy opponentlar: i.f.d., prof. Axmedjanov Karimjon Bakidjanovich, i.f.d., prof. Ismanov Ibroxim Nabievich, i.f.d., prof. Tashnazarov Samiddin Nizomiddinovich
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat agrar universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Elektr energetikasi tarmog‘ida faoliyat yuritayotgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda asosiy vositalar hisobini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy-uslubiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
korxona faoliyatida moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini joriy etish, shuningdek, hisob siyosatida asosiy vositalarni guruhlash orqali amortizatsiya koeffisientlarini joriy qilish natijasida sof foydaning 7,2 foiz oshirish taklif etilgan;
asosiy vositalar hisobini xalqaro standarlar asosida ishlab chiqilgan 2011- «Kelib tushib o‘rnatilmagan asosiy vositalar uchun ko‘rilgan zarar» , Dt 2011 - «Kelib tushib o‘rnatilmagan asosiy vositalar uchun ko‘rilgan zarar» va Kt 0710 - «O‘rnatiladigan asbob uskunalar»-»mahalliy» sintetik schyotini kiritish orqali asosiy vositalarning o‘rnatilmaganligi  uchun  ko‘rilgan zararni  hisobga olish taklif etilgan;
xalqaro standartlar asosida asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalariga muvofiq debet 9421- «Ma’muriyat sababli o‘rnatilgunga qadar ko‘rilgan zarar» va kredit 0711- «Investision mulk» sintetik schyotlarni kiritish va analitik hisobda aks ettirish taklifi orqali asosiy faoliyat uchun mo‘ljallangan hamda ishlab chiqarishda ishtirok etmagan asosiy vositalarni hisobini yuritish zaruriyati asoslangan;
asosiy faoliyatga ta’aluqli asosiy vositalarni ikki yil muddat ichida o‘rnatilmaganligi sababli yaroqsizligidan ko‘rilgan zarar summasi qoplash maqsadida to‘langan QQS summasini uch bosqichli pul mablag‘larini qaytarish tartibi ishlab chiqilgan.
elektr energiyani etkazib berish korxonalarida asosiy vositalarning ishlash samaradorligini  oshirish orqali mamlakat iqtisodiy barqarorligi va aholi faravonligiga ta’sirini aniqlash asosida 2030 yilgacha hisobdan chiqariladigan yaroqsiz asosiy vositalar, ta’mir talab asosiy vositalar, modernizatsiyalash, yangilanishlar soni va qiymati prognozi taklif etilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Asosiy vositalar hisobi metodologiyasini takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
korxona faoliyatida moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini joriy etish, shuningdek, hisob siyosatida asosiy vositalarni guruhlash orqali amortizatsiya koeffisientlarini joriy qilish natijasida sof foydaning 7,2 foiz oshirish taklifi «Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyati Kuzatuv kengashining 2021 yil 26 noyabrda 7-son qarori bilan tasdiqlangan «2022 yil uchun hisob siyosati»ni ishlab chiqishda foydalanilgan («Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatining 2022 yil 24 oktyabrdagi 42 ShA-1-07/4145-son ma’lumotnomasi). Natijasida, bir nechta agregatdan iborat yaxlit bitta asosiy vositaning har bir agregatiga alohida amortizatsiya hisoblanish orqali asosiy vositalarning ishlab chiqarish va qayta ishlab chiqarish jarayonlarida uzoq muddat xizmat qilishi, asosiy vositalarning haqqoniy qiymatini aniqlash hamda MHXS asosida e’lon qilinadigan moliyaviy hisobotlar ma’lumotlarining shaffofligi va sifatini oshirishga erishilgan;
asosiy vositalar hisobini xalqaro standarlar asosida ishlab chiqilgan 2011- «Kelib tushib o‘rnatilmagan asosiy vositalar uchun ko‘rilgan zarar» , Dt 2011 - «Kelib tushib o‘rnatilmagan asosiy vositalar uchun ko‘rilgan zarar» va Kt 0710 - «O‘rnatiladigan asbob uskunalar»-»mahalliy» sintetik schyotini kiritish orqali asosiy vositalarning o‘rnatilmaganligi  uchun  ko‘rilgan zararni  hisobga olish taklifi «Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyati Kuzatuv kengashining 2021 yil 26 noyabrdagi 7-son qarorini ishlab chiqishda foydalanilgan («Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatining 2022 yil 24 oktyabrdagi 42 ShA-1-07/4145-son ma’lumotnomasi). Natijasida, asosiy vositalarni uzoq muddat o‘rnatilmaganligi sababli qisman jismonan yoki manan eskirishidan ko‘rilgan  zararlarning alohida schyotda aks ettirishga erishilgan;
xalqaro standartlar asosida asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalariga muvofiq debet 9421- «Ma’muriyat sababli o‘rnatilgunga qadar ko‘rilgan zarar» va kredit 0711- «Investision mulk» sintetik schyotlarni kiritish va analitik hisobda aks ettirish taklifi orqali asosiy faoliyat uchun mo‘ljallangan hamda ishlab chiqarishda ishtirok etmagan asosiy vositalarni hisobini yuritish  taklifi «Hududiy elektr tarmoqlari» Aksiyadorlik Jamiyati Kuzatuv kengashining 2021 yil 226 noyabrda 7-son qarori qarori bilan tasdiqlangan «2022 yil uchun hisob siyosati»ni ishlab chiqishda foydalanilgan («Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatining 2022 yil 24 oktyabrdagi 42 ShA-1-07/4145-son ma’lumotnomasi). Mazkur tavsiyaning amaliyotga joriy etilishi natijasida «Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyati tomonidan asosiy faoliyat uchun mo‘ljallangan ammo ishlab chiqarishda ishtirok etmagan asosiy vositalarni hisobini yuritish bo‘yicha foyda va zararlarning aniq va to‘g‘ri ko‘rsatib berilishini ta’minlashga erishilgan;
asosiy faoliyatga ta’aluqli asosiy vositalarni ikki yil muddat ichida o‘rnatilmaganligi sababli yaroqsizligidan ko‘rilgan zarar summasi qoplash maqsadida to‘langan QQS summasini uch bosqichli pul mablag‘larini qaytarish tartibi ishlab chiqish taklifi O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksining 274-moddasi, hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 24 avgustdagi PQ-5231-son «Qo‘shilgan qiymat solig‘ini boshqarishni takomillashtirish to‘g‘risida»gi qarorini ishlab chiqishda foydalanilgan («Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatining 2022 yil 24 oktyabrdagi 42 ShA-1-07/4145-son ma’lumotnomasi).  Buning natijasida, «Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyati tomonidan 2020 yilga xarid qilingan, ammo o‘rnatilmaganligi sababli manan va jismonan eskirishidan ko‘rilgan zararni, soliq organlari tomonida 2022 yilda 2020 yilda to‘langan 15 foiz qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi 333 697,0 ming so‘m miqdorida qaytarilishiga erishilgan;
elektr energiyani etkazib berish korxonalarida asosiy vositalarning ishlash samaradorligini  oshirish orqali mamlakat iqtisodiy barqarorligi va aholi faravonligiga ta’sirini aniqlash asosida 2030 yilgacha hisobdan chiqariladigan yaroqsiz asosiy vositalar, ta’mir talab asosiy vositalar, modernizatsiyalash, yangilanishlar soni va qiymati prognozi taklifi «Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyati Kuzatuv kengashining 2021 yil 26 noyabrdagi 7-son qarori bilan tasdiqlangan «2022 yil uchun hisob siyosati»ni ishlab chiqishda foydalanilgan («Hududiy elektr tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatining 2022 yil 24 oktyabrdagi 42 ShA-1-07/4145-son ma’lumotnomasi). Natijada elektr energiya barqarorligini ta’minlashda 0,4-110 kV – 29 464 km uzunlikda elektr tarmoqlari va 10 157 dona transformator punkti kapital ta’mirlandi. 35-110 kV quvvatga ega podstansiyalarda 99 dona kuch transformatori to‘liq ta’mirlandi; 0,4-6-10 kV – 9 850 km uzunlikda elektr tarmoqlari va 3 288 dona transformator punktlari yangilandi; 164 km 35-110 kV elektr uzatish tarmoqlari 19 ta podstansiyalar yangi qurildi hamda 24 ta podstansiyalar modernizatsiya qilishga erishildi.