Турдиев Маликжон Сайфиддин ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): “Қуруқ ишқаланиш элементлари мавжуд конструксиялар учун динамик масалалар”, 01.02.04-Деформацияланувчан қаттиқ жисм механикаси” (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/FM928.
Илмий раҳбар: Мирзаев Ибрахим, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат транспорт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат транспорт университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи PhD.15/03.06.2023.FM/Т.73.08 рақамли Илмий кенгаш асосида бир марталик Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мардонов Батир, физика-математика фанлари доктори, профессор, Сафаров Исмоил Иброхимович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улугʻбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади сейсмик тўлқинлар таъсирида бино конструксиялари ва ер ости иншоотлари элементларида қуруқ ишқаланиш кучини ҳисобга олган ҳолда ўзига хос чизиқли бўлмаган динамик масалани ечишнинг алгортмини сонли усуллар ва мантиқий алгоритм ёрдамида ишлаб чиқиш ҳамда олинган натижаларни таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қуруқ ишқаланиш кучи мавжуд конструксиялардаги динамик жараёнлар ўзига хос чизиқли бўлмаган масалалар бўлганлиги учун уларни ечишнинг алгоритми чекли элементлар ҳамда чекли айирмалар усуллари ва мантиқий алгортм асосида ишлаб чиқилган;
бўлиб ўтган зилзилалар ёзувларининг маълумотлар базасидан танлаб олинган зилзилаларнинг горизонтал ва вертикал компоненталаридан фойдаланиб, конструксияда қуруқ ишқаланиш кучи мавжуд ҳолда илк бор “стиcк-слип” шаклидаги жараёнда ёпишиб ва сирпаниб ҳаракатланишларнинг бошланиш вақтларини аниқлаш мантиқий алгоритми асосида динамик масалалар ечилган;
ер ости узун қувури грунт билан ўзаро муносабати қуруқ ишқаланиш модели билан ифодаланганда сейсмик тўлқин таъсирида қувурда “Рахматулин тўлқини”га ўхшаш тўлқин тарқалиши динамик масалани яратилган сонли алгоритм асосида ечиб аниқланган;
бино ва иншоотларни сейсмик тўлқинлардан ҳимоялаш учун сирпанувчан пойдевордан фойдаланиш динамик масалаларни ечиш учун яратилган алгоритм асосида ҳисоблаш эксперименти орқали самарали сейсмоизоляция усули эканлиги кўрсатилган;
лаборотория экспериментини ўтказиш бўйича янги услуб ишлаб чиқилган ҳамда эксперимент натижаларини аналитик ечим билан солиштириш асосида турли материаллар учун Амонтон-Кулон қуруқ ишқаланиш динамик коеффициенти аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертасияда олинган натижалар қуйидаги ёʻналишларда амалиётга жорий қилинган:
Диссертацияда ишлаб чиқилган ҳисоблаш алгоритмларидан фойдаланиш асосида ҳисобланган натижалардан Андижон вилояти Асака шаҳар Дустлик кўчаси 15-уйда жойлашган 7 қаватли тураржой биноси қурилиши обектини лойиҳалаш жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлигининг 2024-уил 15-апрелдаги 24-06/3804-сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қурилиш обектини лойиҳалаш жараёнига қўллаш натижасида ҳисоб-лойиҳа ишларининг бажарилиш вақтини 1.18 мартагача тежашга, лойиҳалаш учун зарур бўлган хулосаларни олдиндан чиқаришга ва замонавий компютер технологияларидан самарали фойдаланишга эришилган. Бу натижаларни лойиҳа ишларига қўллаш орқали иш сифати ва меҳнат унумдорлигининг ортишига эришилган. Диссертация иши натижалари назарий ва амалий аҳамиятга эга бўлиб, зилзила таъсирида бино, иншоотларнинг ҳамда уларнинг асос ва пойдеворлари зарарланишлари ва бузилишларининг олдини олишда фойдаланилади, бундан ташқари лойиҳалаш ишларига сарфланадиган вақт ҳамда маблағларни тежаш имконини берган.