Ҳайитова Нигора Илхомовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ташқи савдо ва иқтисодий ўсиш ўртасидаги ўзаро алоқаларнинг статистик тадқиқи», 08.00.06 – Эконометрика ва статистика.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Iqt3238.
Илмий раҳбар: Утанов Бунёд Кувандикович, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт  университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.01.2021.1.16.03.
Расмий оппонентлар: Беркинов Базарбай, Тошкент давлат иқтисодиёт университети, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор, Сабиров Хасан Нусратович, Халқаро Нордик унверситети, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Статистика агентлиги қошидаги Кадрлар малакасини ошириш ва статистик тадқиқотлар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон Республикасида ташқи савдо ва иқтисодий ўсиш ўртасидаги жараёнларини иқтисодий-статистик таҳлил қилишнинг услубий жиҳатларини баҳолаш ва ўрта муддатли прогнозларини ишлаб чиқиш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ялпи ҳудудий маҳсулот ва ҳудудларнинг ташқи савдо ҳажмлари ўртасидаги боғлиқликнинг корреляция коеффициентлари классификациясини корреляция зичлигининг “сезиларли” (0,00-0,30), “кучсиз” (0,30-0,50), “ўрта” (0,50-0,70), “кучли” (0,70-0,90), “жуда кучли” (0,90-1,00) қийматлари чегарасига кўра гуруҳлаш таклифи асосланган;
ташқи савдо очиқлик индекси кўрсаткичлари мезонларига асосан ҳудудлар гуруҳларининг қийматини ифодаловчи картограммасини ишлаб чиқиш асосида энг юқори (Тошкент шаҳри (0,72), Андижон (0,42), Тошкент (0,33) вилоятлари) ҳамда энг кам (Сурхондарё (0,05), Қашқадарё (0,06) ва Навоий (0,09) вилоятлари) кўрсаткичга эга ҳудудлар ўртасидаги тафовутни қисқартирувчи ташқи савдонинг янги йўналишларини кашф қилиш имкони асосланган;
ташқи савдони иқтисодий ўсишига таъсирини статистик баҳоловчи кўрсаткичлар тизими мамлакат ташқи савдо фаолиятини статистик баҳолашда қўлланиладиган амалдаги индексларга “Савдонинг очиқлик” индексини I_tso=(1/2(E_i+I_i))/〖YaIM〗_i  формуласи ёрдамида ҳисоблаш услубини татбиқ этиш асосида такомиллаштирилган;
иқтисодиётдаги динамик ва тасодифий ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда иқтисодий  агентларнинг  қарор қабул қилиш  жараёнини ва уларнинг  бир-бирига  таъсирини
кўрсатувчи макроиқтисодий моделга асосан Ўзбекистон Республикаси ташқи савдо фаолиятининг 2030-йилга қадар прогноз кўрсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикасида ташқи савдонинг ривожланиш жараёнларини иқтисодий-статистик таҳлили бўйича олинган натижалар асосида:
ялпи ҳудудий маҳсулот ва ҳудудларнинг ташқи савдо ҳажмлари ўртасидаги боғлиқликнинг корреляция коеффициентлари классификациясини корреляция зичлигининг “сезиларли” (0,00-0,30), “кучсиз” (0,30-0,50), “ўрта” (0,50-0,70), “кучли” (0,70-0,90), “жуда кучли” (0,90-1,00) қийматлари чегарасига кўра гуруҳлаш таклифи Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигининг 2024-йил 8-октябрдаги №03-21-3-01383-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши мамлакатимиз ҳудудий ривожланиш дастурлари амалга оширилишида халқаро стандартларга мос келувчи замонавий таҳлил усулларини, кўрсаткичларини, баҳолаш мезонларини қўллаш бўйича статистик услубни такомиллаштириш ҳамда ҳудудларнинг рейтинг тизимини такомиллаштириш имконини берган;
ташқи савдони иқтисодий ўсишига таъсирини статистик баҳоловчи кўрсаткичлар тизими мамлакат ташқи савдо фаолиятини статистик баҳолашда қўлланиладиган амалдаги индексларга “Савдонинг очиқлик” индексини I_tso=(1/2(E_i+I_i))/〖YaIM〗_i  формуласи ёрдамида ҳисоблаш услубини татбиқ этиш асосида такомиллаштириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигининг 2024-йил 8-октябрдаги №03-21-3-01383-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши мамлакат ҳамда ҳудудлар бўйича ҳисобланган ташқи савдонинг очиқлик индекси ёрдамида инвесторларни ҳамда ташқи бозорни шаффоф маълумотлар билан тўлдириш даражаси ортиши орқали республикамизни Жаҳон савдо ташкилотига (ЖСТ)га аъзо бўлиш имкониятларини ортишига хизмат қилган;
ташқи савдо очиқлик индекси кўрсаткичлари мезонларига асосан ҳудудлар гуруҳларининг қийматини ифодаловчи картограммасини ишлаб чиқиш асосида энг юқори (Тошкент шаҳри (0,72), Андижон (0,42), Тошкент (0,33) вилоятлари) ҳамда энг кам (Сурхондарё (0,05), Қашқадарё (0,06) ва Навоий (0,09) вилоятлари) кўрсаткичга эга ҳудудлар ўртасидаги тафовутни қисқартирувчи ташқи савдонинг янги йўналишларини кашф қилиш таклифи Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигининг 2024-йил 8-октябрдаги №03-21-3-01383-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида ташқи савдонинг ўзгариши иқтисодий ўсишга таъсири қисқа ва узоқ муддатда коинтеграцион боғлиқлик республика шароитида мавжудлиги аниқланган ҳамда ҳудудлар ўртасидаги тафовутни қисқартирувчи ташқи савдонинг янги йўналишларини кашф қилиш имкони яратилган;
иқтисодиётдаги динамик ва тасодифий ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда иқтисодий агентларнинг қарор қабул қилиш жараёнини ва уларнинг бир-бирига таъсирини кўрсатувчи макроиқтисодий моделга асосан Ўзбекистон Республикаси ташқи савдо фаолиятининг 2030 йилга қадар ишлаб чиқилган прогноз кўрсаткичлари Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигининг 2024-йил 8-октябрдаги №03-21-3-01383-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида экспорт, импорт ва асосий ташқи савдо кўрсаткичларининг оптимистик, пессимистик ва ўртача қийматларининг прогноз қийматлари асосида ташқи савдо бўйича дастурлар ва стратегияларни ишлаб чиқишда таҳлилий материалларнинг аниқлиги ва тайёрлаш имконияти оширилган.