Воҳидов Элбек Раҳимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳомиладор аёлларда стоматологик касалликлар профилактикасини такомиллаштиришнинг этиопатогенетик жиҳатлари”, 14.00.21–Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Tib 4307.
Илмий раҳбар: Ризаев Жасур Алимджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Зойиров Тўлқин Элназарович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Беленова Ирина Александровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси).
Етакчи ташкилот: Абу Али ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети (Тожикистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
ҳомиладор аёлларда стоматологик касалликларнинг этиопатогенетик жиҳатларини ўрганиш асосида, кариес ва пародонт яллиғланиш касалликларини профилактика чора – тадбирларни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ҳомиладор аёлларда стоматологик кўрсаткичнинг ортиши, тишлар кариеси қайталаниши ҳолатларининг ўсиши, кариес билан касалланишнинг беморларнинг ёши билан боғлиқлиги, ҳомиладорлик паритети билан фарқ қилувчи ҳомиладор аёллар орасида тишлар кариесининг тарқалганлик динамикаси аникланган;
илк бор, ҳомиладор аёлларда гестация даврида оғиз суюқлигида лактоферрин даражаси 20,8% (р<0,05), α-дефензин 1-3 даражасининг 13,6% (p<0,05) ва кателицидин даражаси 53,5% (p<0,05)га ортиши сабабли тишлар кариеси кечишининг кучайиши исботланган;
ҳомиладор аёлларда оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида регенерация бузилиши сабабли пародонт тўқималарида авж олувчи яллиғланиш - деструктив жараёни (ПИ индекс бўйича) ҳамда оғиз суюқлигида ЎНО-α, ИЛ-4, периферик қонда ИЛ-1β, ИЛ-6 даражалари ўртасида корреляцион тугри боғлиқлик аникланган;
ҳомиладорлик даврида аёлларнинг стоматологик ҳолатини яхшилаш учун яллиғланишга қарши цитокинлар фаоллигини оширувчи хамда антиоксидант таъсирга эга булган Куркумин биологик фаол қўшимчани куллаш оркали стоматологик касалликларни даволаш ва профилактикасига каратилган чора-тадбирлар такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ҳомиладор аёлларда стоматологик касалликлар профилактикасини такомиллаштиришнинг этиопатогенетик жиҳатлари бўйича олинган илмий натижалар асосида асосида (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 22.10.2024-йилдаги 7-сонли йиғилиш баённомасига асосан илмий тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича хулосаси):
биринчи илмий янгилик: ҳомиладор аёлларда стоматологик кўрсаткичнинг ортиши, тишлар кариеси қайталаниши ҳолатларининг ўсиши, кариес билан касалланишнинг беморларнинг ёши билан боғлиқлиги, ҳомиладорлик паритети билан фарқ қилувчи ҳомиладор аёллар орасида тишлар кариесининг тарқалганлик динамикаси аникланган. Ҳомиладор аёлларда гестация даврида оғиз суюқлигида α-дефензин 1-3 миқдорида ўзгаришлар кузатилмаган фонда лактоферрин ва кателицидиннинг юқори даражалари аниқланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ҳомиладор аёлларда пародонтнинг яллиғланиш касалликлари тузилишида гипертрофик гингивитнинг турғун тарқалганлигида енгил ва ўрта даражали пародонтитнинг турғун ортиш даражаси аниқланган. Ҳомиладор аёлларда пародонтда яллиғланиш касалликларининг ривожланиш хавфи бемор ёши ҳомиладорлик паритети ортиш даражалари билан боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий – амалий маълумотлар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий – амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят филиали бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №45), Бухоро вилоят ихтисослаштирилган болалар стоматология маркази бўйича буйруқ (25.06.2024-йил.; №21/1) ҳамда Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда гестация даврида оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати касалликларини эрта ташхислашга имкон берган. Ҳомиладорлар саломатлиги клиник ва тиббий – ижтимоий жиҳатларини қиёсий ўрганиш ўз вақтида бирламчи профилактика тадбирларини режалаштириш ва амалга ошириш орқали профилактикани самарали бўлишига эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: кариес касаллиги билан оғриган ҳомиладор аёлларда бошланғич оқ доғ ва юза кариесни самарали даволаш орқали чуқур кариес билан касалланиш даражасини камайтиришга эришилган, ўз вақтида бирламчи профилактика тадбирларини режалаштирилиши ва амалга оширилиши орқали сарфланадиган харажатларни 1 нафар бемор ҳисобога бюджет маблағларини 87500 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 110000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик илк бор, ҳомиладор аёлларда гестация даврида оғиз суюқлигида лактоферрин даражаси 20,8% (р<0,05), α-дефензин 1-3 даражасининг 13,6% (p<0,05) ва кателицидин даражаси 53,5% (p<0,05)га ортиши сабабли тишлар кариеси кечишининг кучайиши исботланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: тадқиқот натижаларининг назарий ва амалий тиббиётга тадбиқ этилиши турли ёш ҳомиладор аёлларда гестация даврида стоматологик саломатликни сақлаш ва оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати касалликларни аниқлашда ушбу текшириш усулларини қўллаш ташхислаш самарадорлигини оширишга хизмат қилган. Ҳомиладорлик даврида аёлларнинг стоматологик ҳолатини яхшилаш учун таклиф этилган профилактика чоралари врач стоматологларга ҳомиладор аёлларнинг стоматологик саломатлигини сақлашда муҳим рол ўйнаши билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий – амалий маълумотлар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий – амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят филиали бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №45), Бухоро вилоят ихтисослаштирилган болалар стоматология маркази бўйича буйруқ (25.06.2024-йил.; №21/1) ҳамда Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Ҳомиладор аёллар оғиз суюқлигида, номутаносиблиги тизимли иммун жавобни қўзғатувчи ИЛ -1β, ИЛ -6, ЎНО-α ва γ-ИФ яллиғлантирувчи ситокинлар миқдори таҳлил кўрсаткичлари диагностик мезони сифатида тавсия этилганлиги ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган асоратлар олдини олиш имконини берган, бу ўз навбатида профилактика чора – тадбирлари тиббий – ижтимоий самарадорлигини ошириш эвазига ушбу туркумдаги аёллар стоматологик саламатлиги яхшиланган. Иқтисодий самарадорлиги: ҳомиладор аёллар оғиз суюқлигида ИЛ -1β, ИЛ -6, ЎНО-α ва γ-ИФ яллиғлантирувчи ситокинлар миқдори таҳлил кўрсаткичлари диагностик мезони сифатида тавсия этилганлиги беморларнинг поликлиникада бошқа текширувларга қатнамаслиги ҳисобига 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 230000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 170000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: ҳомиладор аёлларда оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида регенерация бузилиши сабабли пародонт тўқималарида авж олувчи яллиғланиш - деструктив жараёни (ПИ индекс бўйича) ҳамда оғиз суюқлигида ЎНО-α, ИЛ-4, периферик қонда ИЛ-1β, ИЛ-6 даражалари ўртасида корреляцион тугри боғлиқлик аникланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Оғиз бўшлиғи касалликларига олиб келувчи омилларни эрта аниқлаб касалликни олдини олиш имкони яратилган. Ҳомиладор аёлларда стоматологик касалликларни эрта ташхислаш беморни тўлиқ даволаш ва асоратлардан сақланиш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий – амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят филиали бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №45), Бухоро вилоят ихтисослаштирилган болалар стоматология маркази бўйича буйруқ (25.06.2024-йил.; №21/1) ҳамда Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Ҳомиладор аёлларда оғиз бўшлиғи стоматологик ҳолатининг ёмонлашиши оқибатида келиб чиқадиган шиллиқ қават касалликларини олдини олишга қаратилган қисқа ва узоқ муддатли кузатишлар давомида етарли самарадан иборат бўлган алгоритм ишлаб чиқилган, бу алгоритмда илк бор аёл ёшига қараб профилактика чоралари ишлаб чиқилган. 1-триместр билан таққослаганда ҳомиладорликнинг 2-триместрида биринчи клиник гуруҳ респондентларининг оғиз суюқлигида лактоферрин ва кателицидиннинг ортиши, кейинчалик 3-триместрда α- дефензин 1-3 нинг ва кателицидиннинг ўсиши ва лактоферриннинг турғун юқори секресияланиш аниқлаш даражаси исботлаб берилган ва амалий соғлиқни сақлаш тизимидаги стоматологларга беморларни профилактика натижаларни яхшилаш учун мақсадли ёндашув имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда стоматологик касалликларни эрта аниқлаш, текширувни такомиллаштириш, профилактик давони ўз вақтида олиб бориш, келажакда қиммат даволанишни тежашга имкон берган. Пародонтитлар билан касалланган ҳомиладор аёлларда касалликнинг диагностик мезони сифатида тавсия этилганлиги беморларнинг амбулатор шароит даволаниши ва қатновлар сонини камайтириш ҳисобига 1 нафар бемор ҳисобога бюджет маблағларини 280000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 140000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: ҳомиладорлик даврида аёлларнинг стоматологик ҳолатини яхшилаш учун яллиғланишга қарши цитокинлар фаоллигини оширувчи хамда антиоксидант таъсирга эга булган Куркумин биологик фаол қўшимчани куллаш оркали стоматологик касалликларни даволаш ва профилактикасига каратилган чора-тадбирлар такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ҳомиладор аёлларда стоматологик саломатликнинг ёмонлашиши оқибатида келиб чиқадиган оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати касалликларини даволашда Куркумин ва Силкамед препаратларининг қўланилиши пародонт касалликлари профилактикаси усулларини такомиллаштирган, пародонтит касаллиги олди олинган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар олинган илмий-амалий маълумотлар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий – амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят филиали бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №45), Бухоро вилоят ихтисослаштирилган болалар стоматология маркази бўйича буйруқ (25.06.2024-йил.; №21/1) ҳамда Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (28.06.2024-йил.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда ҳомиладорликнинг турли триместрларида мавжуд бўлган стоматологик касалликлар – гингивит, пародонтит ва уларнинг асоратларини Куркумин ва Силкамед препаратини қўллаш орқали ижобий самарадорликка эришиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда кариес ва унинг асоартларини Силкамед воситасини қўллаш ижобий самарадорлиги кўрсатилиб, унинг стоматология амалиётида қўлланилиши ўтказилган профилактика натижаларни яхшилашга имкон бериб, бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 220000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 110000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.