Усмонов Кахрамонжон Акбаралиевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Давлат бюджети даромадларини шакллантириш методологиясини такомиллаштириш”, 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.DSc/Iqt336.
Илмий маслаҳатчи: Кузиева Наргиза Рамазановна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
Расмий оппонентлар: иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Жўраев Абдуғаффор Сафарович; иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Олимжонов Одилжон Олимович; иқтисодиёт фанлари доктори, доцент Абдуллаев Зафаржон Алижонович.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Республикасида давлат бюджети даромадларини шакллантириш тизими ва методологиясини такомиллаштириш юзасидан илмий асосланган таклифлар ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ҳудудлар ва иқтисодиёт тармоқлари бўйича солиқ салоҳиятини асосий солиқ турлари, солиқ тўловчиларнинг иқтисодий-молиявий кўрсаткичлари динамикаси, тармоқлар ва ҳудудлар бўйича ялпи қўшилган қиймат ўзгаришидан келиб чиққан ҳолда, даромадларнинг ўсиб борувчи шаклида ҳисоблаш таклиф этилган;
солиқ ва божхона имтиёзлари самарадорлигини имтиёзларни гуруҳлаган, имтиёз берилишининг мақсадлари ва оқибатларига вазн берган ҳолда, фойдаланувчиларнинг молиявий-иқтисодий кўрсаткичлари динамикасидаги ўзгаришлар, давлат бюджети даромадлари йўқотишларига таъсирини баҳолаш орқали ҳисоблаш таклиф этилган;
солиқ тўловчиларнинг умумий молиявий юкламасини ҳисоблаган ҳолда айланмадан олинадиган солиқнинг қатъий белгиланган миқдордаги ставкасини жорий этиш орқали кичик тадбиркорлик субъектларига солиқ юкини камайтириш таклиф қилинган;
давлат улуши бор субъектлардан давлат улушига ҳисобланган дивидендларни ва давлат корхоналарининг соф фойдасини давлат бюджетига ўтказишнинг минимал миқдорларини ставкалар ўрнатиш ёрдамида белгилаш орқали давлат активларидан келадиган даромадлар самарадорлигини ошириш зарурлиги асослаб берилган;
товар ва хизматларни сотиб олувчиларга харид қийматининг 1 фоизини қайтаришда ойлик харид қийматига чекловлар киритиш орқали солиқ маъмурчилигини яхшилаш чоралари самарадорлигини ошириш таклиф қилинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистонда давлат бюджети даромадларини шакллантириш тизимини такомиллаштириш юзасидан илмий-услубий ва амалий тавсиялар асосида:
ҳудудлар ва иқтисодиёт тармоқлари бўйича солиқ салоҳиятини асосий солиқ турлари, солиқ тўловчиларнинг иқтисодий-молиявий кўрсаткичлари динамикаси, тармоқлар ва ҳудудлар бўйича ялпи қўшилган қиймат ўзгаришидан келиб чиққан ҳолда, даромадларнинг ўсиб борувчи шаклида ҳисоблаш таклифи Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022-йил 1-февралдаги 8-сонли Буйруғи билан тасдиқланган “Ҳудудлар солиқ салоҳиятини баҳолаш методикаси”ни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 24-июлдаги 03/41-7-11430-сонли маълумотномаси). Натижада 2023-йил учун ҳудудлар бўйича даромадлар прогнози қўшимча 950 млрд. сўмга (3,3%) оширилган ва ҳақиқатда шу омил ҳисобига 740 млрд сўм (2,6%) қўшимча даромад келиб тушганлигига эришилган;
солиқ ва божхона имтиёзлари самарадорлигини имтиёзларни гуруҳлаган, имтиёз берилишининг мақсадлари ва оқибатларига вазн берган ҳолда, фойдаланувчиларнинг молиявий-иқтисодий кўрсаткичлари динамикасидаги ўзгаришлар, давлат бюджети даромадлари йўқотишларига таъсирини баҳолаш орқали ҳисоблаш таклифи Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022-йил 20-октябрдаги 33-сонли Буйруғи билан тасдиқланган “Солиқ имтиёзларининг самарадорлигини баҳолаш тартиби тўғрисида”ги Низомни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 16-сентябрдаги 03/41-7-19186-сонли маълумотномаси). Натижада 2023-йилда фойдаланилган 112 турдаги солиқ ва божхона имтиёзлари самарадорликлари ҳисоблаб чиқилган ва самарадорлиги паст бўлган 19 турдаги имтиёзларни бекор қилиш таклифи берилган ва 560 млрд сўм қўшимча даромад келиб тушишига эришилган;
солиқ тўловчиларнинг умумий молиявий юкламасини ҳисоблаган ҳолда айланмадан олинадиган солиқнинг қатъий белгиланган миқдордаги ставкасини жорий этиш орқали кичик тадбиркорлик субъектларига солиқ юкини камайтириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан Ўзбекистон Республикасининг “Солиқ ва бюджет сиёсатининг 2023-йилга мўлжалланган асосий йўналишлари қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” 2022-йил 30-декабрдаги ЎРҚ-812-сонли Қонунини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 24-июлдаги 03/41-7-11430-сонли маълумотномаси). Таклиф натижасида 2023-йилда давлат бюджетига қўшимча 150 млрд.сўм маблағ (солиқ бўйича умумий даромадларнинг 6%) туширишига эришилган ҳамда 40 мингдан ортиқ тўловчиларда (жами тўловчиларнинг 13 фоизи), операцион харажатларни камайганлигини инобатга олган ҳолда, солиқ юкини камайтиришга имкон яратилган;
давлат улуши бор субъектлардан давлат улушига ҳисобланган дивидендларни ва давлат корхоналарининг соф фойдасини давлат бюджетига ўтказишнинг минимал миқдорларини ставкалар ўрнатиш ёрдамида белгилаш орқали давлат активларидан келадиган даромадлар самарадорлигини ошириш зарурлиги тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан Ўзбекистон Республикасининг 2021-йил 30-декабрдаги ЎРҚ-742-сонли “2022-йил учун Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети тўғрисида” Қонунини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 24-июлдаги 03/41-7-11430-сонли маълумотномаси). Натижада 2023-йил якунлари бўйича давлат улуши бўйича дивидендлар ва давлат корхоналарининг соф фойдасидан (олтин ва мис қазиб чиқарувчи корхоналардан ташқари) 6 трлн.сўм ундирилишига имкон яратилган;
товар ва хизматларни сотиб олувчиларга харид қийматининг 1 фоизини қайтаришда ойлик харид қийматига чекловлар киритиш тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024-йил 10-январдаги ПҚ-13-сонли “Ўзбекистон Республикаси Президентининг ва Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 16-сентябрдаги 03/41-7-19186-сонли маълумотномаси). Натижада 2024-йил I ярим йиллигида бюджет даромадлари 300 млрд сўмга кўпайишига эришилган.