Rustamova Zamira Boboqulovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beradigan fan tarmog‘i nomi): O‘zbekiston Republikasi ichki ishlar organlarida xotin-qizlar faoliyati tarixi (1991-2022-yy.), 07.00.01 – O‘zbekiston tarixi (tarix fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tar1456
Ilmiy rahbar: Ergasheva Yulduz Alimovna, tarix fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Qarshi davlat universiteti. PhD.03/27.02.2021.Tar.70.05.
Rasmiy opponentlar: Qobulov Eshbolta Atamuradovich, tarix fanlari doktori, professor, Ermetov Avaz Abdullaevich, tarix fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Shahrisabz davlat pedagogika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: 1991–2022-yillarda O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar organlarida xotin-qizlar faoliyatining oralig‘ida ro‘y bergan o‘zgarishlar tarixini ilmiy jihatdan tahlil qilish va baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
O‘zbekistonda ichki ishlar organlarida xotin-qizlar faoliyati bilan bog‘liq tarixiy jarayonlarni 3 bosqichga bo‘lib o‘rganish natijasida: birinchi bosqich – 1991–1997-yillarda xotin-qizlarning huquq va erkinliklarini belgilashda asos bo‘lib xizmat qiluvchi poydevor yaratilganligi, sohada xodimalar sanoqli bo‘lganligi, ichki ishlar akademiyasiga birinchi kursant qizlar qabul qilinganligi; ikkinchi bosqich - 1998-2016-yillarda ichki ishlar organlarida oliy ma’lumotli huquqshunos xotin-qizlarning soni ko‘payishi hamda milliy kadrlarning etishib chiqqanligi; uchinchi bosqich – 2016-yildan boshlab “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan tizimda islohotlar olib borilishi natijasida 2020-yildan sohada xotin-qiz xodimalar alohida xizmatining tashkil topishi, kasbiy malakasini oshirish va lavozimlarda ilgarilashini ta’minlovchi zamonaviy ta’lim metodlari va strategiyalarni joriy etish, soha xodimalarini ijtimoiy himoyalash va rag‘batlantirishga e’tibor qaratilganligi qiyosiy tahlillar asosida dalillangan;
Ichki ishlar organlari uchun kadrlar tayyorlash  ta’lim tizimida xotin-qizlarning salmog‘i yildan yilga dinamikasi o‘sganligi, milliy tarkibda ham o‘zgarishlar bo‘lganligi, mustaqillikning dastlabki yillarida ichki ishlar akademiyasi tashkil etilgandan so‘ng xotin-qiz kursantlari uchun viloyatlar kesimida kvotalar ajratilmaganligiga qaramasdan so‘nggi yillarda akademiyada xotin-qizlar salmog‘i 10 foiz ga etganligi, ayrim yillarda esa  undan ham ko‘p kursantlar qabul qilinganligi, ichki ishlar liseylari tashkil etilganligi oliy va o‘rta maxsus ma’lumotli mutaxassis xodimalarining ko‘payganligi evaziga nomutaxassis kadrlar ichki ishlar organlariga qabul qilinmaganligi, akademiya va o‘rta maxsus bilim yurtlarida o‘quv-uslubiy jarayonda innovatsion yondashuvlar, axborot va yangi pedagogik texnologiyalarning qo‘llanganligi, ilmiy salohiyatli xotin-qiz professor-o‘qituvchilarning soni oshganligi   aniqlandi;
Mustaqillikning dastlabki yillarida ichki ishlar tizimida xotin-qizlar soni sanoqliligi, ular dastlab tizimga erkin yollangan xodim sifatida kirib kelishganligi, asosan kotiba-mashinist, viloyat IIB da  Xorijga chiqish, kelish va fuqarolikni rasmiylashtirish bo‘limlariga qarashli bo‘lgan Manzil-ma’lumotlar idorasida ro‘yxatchi, pasport bo‘linmalarida pasportchi hamda axborot markaz kartotekalarda ro‘yxatchi, aloqa bo‘limlarida telefonist kabi lavozimlarida ishga qabul qilinganligi, keyingi yillarda xotin-qizlar orasidan professional huquqshunos kadrlar bilan birga sport sohasida erishgan yutuqlari natijasida ichki ishlar organlariga   o‘zbek qizlarining kirib kelishi asosan erkaklar bilan harbiylashgan tartibot o‘rnatilgan sohada ishlashiga milliy mentalitet bilan bog‘liq streotiplar ham o‘z  ta’sirini ko‘rsatganligi, ichki ishlar idoralariga xotin-qizlar xizmati bilan bog‘liq bir nechta muammolar (ish vaqtining belgilanmaganligi oilaviy muhitga ta’siri, yuqori turuvchi rahbarlarning buyrug‘ini harbiylashgan tizimdek so‘zsiz bajarilishi, jismoniy holati va tayyorgarligi, ichki ishlar imidjiga mosligi talab etilishi va b.), sohaning ayrim yo‘nalishlari (Jinoyat qidiruv, yo‘l patrul, patrul post, tezkor,  mahbuslarni qo‘riqlovchi harbiy bo‘linma -  konvoy  xizmatlari) da xotin-qizlarni jalb etilmasligi aniqlandi;
Yangi O‘zbekiston taraqqiyot davrida ichki ishlar organlarida maxsus xotin-qizlar bo‘linmasi tashkil etilganligi, tizimda rahbar xodimalar soni oshganligi,  huquqbuzarlik profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurash hamda jazoni ijro etish muassasalarida xotin-qiz xodimalarning ayollar bilan ishlash samaradorligi oshganligi va jamiyatdagi ta’siri, jamoadagi ishonchni qozonishdagi o‘rni, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashdagi hissasi, kasbiy faoliyati va lavozimlarda shahodatlangan xodimalar soni o‘sganligi va xalqaro standartlarga yaqinlashganligi hamda sohada yutuqlarga erishgan, samarali mehnat qilgan ichki ishlar xodimalarni davlat va idoraviy mukofotlanganlar dinamikasining oshganligi, tizimda xotin-qizlarga bog‘liq turli tanlovlar (“To‘maris izdoshlari”, “Fidoyi ayol xodima”, “Kitobxon ayol xodima”, “Namunaviy oila”) tashkil etilganligi va xodimalarni munosib tarzda rag‘batlantirib borilganligi birlamchi manbalar asosida isbotlandi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. O‘zbekiston Republikasi ichki ishlar organlarida xotin-qizlar faoliyati tarixi (1991–2022-yillar) bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar va olingan ilmiy natijalaridan:
O‘zbekistonda ichki ishlar organlarida xotin-qizlar faoliyati bilan bog‘liq tarixiy jarayonlarni 3 bosqichga bo‘lib o‘rganish natijasida: birinchi bosqich – 1991–1997-yillarda xotin-qizlarning huquq va erkinliklarini belgilashda asos bo‘lib xizmat qiluvchi poydevor yaratilganligi, sohada xodimalar sanoqli bo‘lganligi, ichki ishlar akademiyasiga birinchi kursant qizlar qabul qilinganligi; ikkinchi bosqich – 1998–2016-yillarda ichki ishlar organlarida oliy ma’limotli huquqshunos xotin-qizlarning soni ko‘payishi hamda milliy kadrlarning etishib chiqqanligi; uchinchi bosqich – 2016-yildan boshlab “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan tizimda islohotlar olib borilishi natijasida 2020-yildan sohada xotin-qiz xodimalar alohida xizmatining tashkil topishi, kasbiy malakasini oshirish va lavozimlarda ilgarilashini ta’minlovchi zamonaviy ta’lim metodlari va strategiyalarni joriy etish, soha hodimalarini ijtimoiy himoyalash va rag‘batlantirishga e’tibor qaratilganligi qiyosiy tahlillar asosida dalillanganligi bo‘yicha ilmiy xulosalardan foydalanildi (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston” teleradiokanali davlat muassasasining 2023-yil 27-noyabrdagi 01-31-1772-son ma’lumotnomasi). Natijada teletomoshabinlar ichki ishlar tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan xotin-qizlar haqida ma’lumotga ega bo‘lganlar.
Ichki ishlar organlari uchun kadrlar tayyorlash  ta’lim tizimida xotin-qizlarning salmog‘i yildan yilga dinamikasi o‘sganligi, milliy tarkibda ham o‘zgarishlar bo‘lganligi, mustaqillikning dastlabki yillarida ichki ishlar akademiyasi tashkil etilgandan so‘ng xotin-qiz kursantlari uchun viloyatlar kesimida kvotalar ajratilmaganligiga qaramasdan, so‘nggi yillarda akademiyada xotin-qizlar salmog‘i 10 foiz ga etganligi, ayrim yillarda esa undan ham ko‘p kursantlar qabul qilinganligi, ichki ishlar liseylari tashkil etilganligi oliy va o‘rta maxsus ma’lumotli mutaxassis xodimalarningi ko‘payganligi evaziga nomutaxassis kadrlar ichki ishlar organlariga qabul qilinmaganligi, akademiya va o‘rta maxsus bilim yurtlarida o‘quv-uslubiy jarayonda innovatsion yondashuvlar, axborot va yangi pedagogik texnologiyalarning qo‘llanganligi, ilmiy salohiyatli xotin-qiz professor-o‘qituvchilarning soni oshganligi aniqlanganligi kabi yangiliklardan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining targ‘ibot-tashviqot tadbirlari ssenariylarini yozishda foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2024-yil 1-iyuldagi 282-son dalolatnomasi). Natijada tadbirlar mazmunan boy va aniq ma’lumotlar asosida tayyorlanib, tinglovchilarning e’tirofiga sabab bo‘lgan.
Mustaqillikning dastlabki yillarida ichki ishlar tizimida xotin-qizlar soni sanoqliligi, ular dastlab tizimga erkin yollangan xodim sifatida kirib kelishganligi, asosan kotiba-mashinist, viloyat IIB da Xorijga chiqish, kelish va fuqarolikni rasmiylashtirish bo‘limlariga, qarashli bo‘lgan Manzil-ma’lumotlar idorasida ro‘yxatchi, pasport bo‘linmalarida pasportchi hamda axborot markaz kartotekalarda ro‘yxatchi, aloqa bo‘limlarida telefonist kabi lavozimlarida ishga qabul qilinganligi, keyingi yillarda xotin-qizlar orasidan professional huquqshunos kadrlar bilan birga sport sohasida erishgan yutuqlari natijasida ichki ishlar organlariga o‘zbek qizlarining kirib kelishi, asosan erkaklar bilan harbiylashgan tartibot o‘rnatilgan sohada ishlashiga milliy mentalitet bilan bog‘liq streotiplar ham o‘z ta’sirini ko‘rsatganligi, ichki ishlar idoralariga xotin-qizlar xizmati bilan bog‘liq bir nechta muammolar (ish vaqtining belgilanmaganligi oilaviy muhitga ta’siri, yuqori turuvchi rahbarlarning buyrug‘ini harbiylashgan tizimdek so‘zsiz bajarilishi, jismoniy holati va tayyorgarligi ichki ishlar imidjiga mosligi talab etilishi va b.), sohaning ayrim yo‘nalishlari (Jinoyat qidiruv, yo‘l patrul, patrul post, tezkor, mahbuslarni qo‘riqlovchi harbiy bo‘linma -  konvoy  xizmatlari) da xotin-qizlarning jalb etilmasligi aniqlanganligi bo‘yicha ilmiy xulosalardan foydalanildi (O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi ma’naviy-ma’rifiy ishlar va kadrlar bilan ta’minlash departamentining 2024-yil 23-avgustdagi 2/2209-son ma’lumotnomasi). Natijada ichki ishlar organlariga o‘zbek qizlarining faoliyati bilan bog‘liq ma’lumotlar yoritib berilgan.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyot davrida ichki ishlar organlarida maxsus xotin-qizlar bo‘linmasi tashkil etilganligi, tizimda rahbar xodimalar soni oshganligi,  huquqbuzarlik profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurash hamda jazoni ijro etish muassasalarida xotin-qiz xodimalarning ayollar bilan ishlash samaradorligi oshganligi va jamiyatdagi ta’siri, jamoadagi ishonchni qozonishdagi o‘rni, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashdagi hissasi, kasbiy faoliyati va lavozimlarda shahodatlangan xodimalar soni o‘sganligi va xalqaro standartlarga yaqinlashganligi hamda sohada yutuqlarga erishgan, samarali mehnat qilgan ichki ishlar xodimalarni davlat va idoraviy mukofotlanganlar dinamikasining oshganligi, tizimda xotin-qizlarga bog‘liq turli tanlovlar (“To‘maris izdoshlari”, “Fidoyi ayol xodima”, “Kitobxon ayol xodima”, “Namunaviy oila”) tashkil etilganligi va xodimalarni munosib tarzda rag‘batlantirib borilganligi birlamchi manbalar asosida isbotlanganligi kabi yangiliklardan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining targ‘ibot-tashviqot tadbirlari ssenariylarini yozishda foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2024-yil 1-iyuldagi 282-son dalolatnomasi). Natijada tadbirlar mazmunan boy va aniq ma’lumotlar asosida tayyorlanib, tinglovchilarning e’tirofiga sabab bo‘lgan.