Хайруллаев Абдумажид Абдуғани ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Умуртқа поғона суяги асептик некрозининг CОVID–19 ўтказган беморларда клиник ва патоморфологик жиҳатлари” 14.00.15 – Патологик анатомия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/ Tib.3575.
Илмий раҳбар: Махкамов Носиржон Жўраевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти, PhD.04/ 30.09.2020.Tib.122.01.
Расмий оппонентлар: Жуманов Зиёдулла Эшмаматович, тиббиёт фанлари доктори, доцент;  Раимназарова Гулсара Жамаловна, тиббиёт фанлари номзоди доцент.  
Етакчи ташкилот: Тожикистон Республикаси дипломдан кейинги тиббий таълим институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Умуртқа поғонаси суягининг CОVID-19 дан кейинги аваскуляр некрозининг клиник-инструментал, морфологик ва морфометрик кўрсаткичларини такомиллаштириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
CОVID-19дан кейинги умуртқа поғонаси асептик некрози билан  беморларнинг клиник-анамнестик ва инструментал текширувларига асосланган тартибда, ўзига ҳос хусусиятлари сифатида, дастлаб суяк тана қисмида оқиш рангли яллиғланиш  инфильтрати, дағал толали кўринишда оссификация ўчоқлари ва оқ-сариқ рангли некроз ҳамда секвестрлар билан давом этганлиги аниқланган;
CОVID-19 инфекциясидан сўнг умуртқа суякларининг асептик некрозига боғлиқ диск чурраси ва тўқималарида юзага келган  фиброз қавати емирилиши, ғовак суяк юза қисми некроз ўчоғи чуқурлашиши ва резорбцияси, кистоз бўшлиқлар пайдо бўлиши каби морфологик ўзгаришлар томирларнинг шикастланиши сабабли ривожланганлиги исботланган;
CОVID-19дан кейинги умуртқа суяги бел қисмининг ҳар бирига хос юмшоқ ва қаттиқ тўқима тузилмаларида ривожланадиган клиник-морфологик ўзгаришлари асосида ташҳислашни солиштирма аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган;
умуртқа поғонаси суяги ва тоғайли дискнинг CОVID-19дан кейинги  асептик некрози ва секвестрланган чурраси таркибий қисм тўқима тузилмаларининг эгаллаган майдонини 5/1 қисмини ташкил этганлиги, кистоз бўшлиқлар 3,5-6,15 баробаргача ошганлиги конфокал мультиплексли морфометрик рақамли дастури асосида такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
УПСАН ни прогнозини яхшилаш учун олинган илмий натижаларга асосланиб;
илмий тадқиқотлар натижалари асосида “ COVID -19 да умуртқа  суяги асептик некрозининг клиник ва патоморфологик ўзгаришлари” услубий тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024-йил 15 июлдаги 03/14-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Андижон давлат тиббиёт институтининг 2024-йил 26-мартдаги 6и-29/у-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган).
биринчи илмий янгилик:  CОVID-19дан кейинги умуртқа поғонаси асептик некрози билан  беморларнинг клиник-анамнестик ва инструментал текширувларига асосланган тартибда, ўзига ҳос хусусиятлари сифатида, дастлаб суяк тана қисмида оқиш рангли яллиғланиш  инфильтрати, дағал толали кўринишда оссификация ўчоқлари ва оқ-сариқ рангли некроз ҳамда секвестрлар билан давом этганлиги аниқланганлиги Наманган вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №23), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.04.2024 й.; №267-А/Ф) ва Андижон вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №29) буйруқлари билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган алгоритм ва услубларнинг даволаш амалиётига жорий этилиши натижасида, аҳоли орасида 75% гача умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг ташҳислаш  самарадорлиги оширилишига имкон берган. Бу янгиликда иқтисодий самарадорлик қуйидагича: тавсия этилган клиник-анамнестик ва патоморфологик ташҳислаш, даволаш услублари қўлланилганда асоссиз текширувларсиз, тадқиқотга талаб этиладиган даво вақти 12 кундан 7-10 кунгача қисқариши ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (анъанавий ташҳис ва даволаш усулининг ўртача нархи 1 та бемор учун 2250000 сўмни ташкил қилса, тавсия этилган усулнинг нархи 1300000 сўм). Хулоса: тавсия этилган ташҳислаш ва даволаш усулидан фойдаланган ҳолда муолажаларни ўтказиш вақтини 1-1,5 баробар қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 950000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик:  CОVID-19 инфекциясидан сўнг умуртқа суякларининг асептик некрозига боғлиқ диск чурраси ва тўқималарида юзага келган  фиброз қавати емирилиши, ғовак суяк юза қисми некроз ўчоғи чуқурлашиши ва резорбцияси, кистоз бўшлиқлар пайдо бўлиши каби морфологик ўзгаришлар томирларнинг шикастланиши сабабли ривожланганлиги исботланган. Бу ҳолат Наманган вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №23), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.04.2024 й.; №267-А/Ф), ҳамда Андижон вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №29) буйруғи билан амалиётга жорий этилди. Ушбу янгиликдаги ижтимоий самарадорлик: УПСАНнинг клиник анамнестик ва патоморфологик  ҳусусиятларини солиштирма таҳлили, турли усулларнинг ижобийсини танлаб олиниши беморлар меҳнат фаолиятини самарасини 95% гача оширишга хизмат қилади.   Иқтисодий самарадорлик эса қуйидагича: тавсия этилган  УПСАНни  аниқлаш бўйича солиштирма таҳлил асосида ташҳислаш усули ва даволаш тактикасини танлаш клиник-патоморфологик натижалардаги белгиларни ҳисобга олган ҳолда, касалликни кечишидаги анъанавий усуллар ( ортопед кўриги, МРТ, рентген, ЭКГ, қон ва пешоб таҳлили ва бошқалар) билан жарроҳлик амалиётидаги ҳаражатларни, ташрихсиз даволанишда 70% гача тежалишига олиб келади. Хулоса: ушбу хулоса далилларга асосланган тиббиёт тамойилларига мос клиник ва патоморфологик солиштирма ташҳислаш натижалари, даволашни жаҳон даражасига кўтаришга имкон беради.
учинчи илмий янгилик:  CОVID-19дан кейинги умуртқа суяги бел қисмининг ҳар бирига хос юмшоқ ва қаттиқ тўқима тузилмаларида ривожланадиган клиник-морфологик ўзгаришлари асосида ташҳислашни солиштирма аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган. Бу усул Наманган вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №23), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.04.2024 й.; №267-А/Ф) ва Андижон вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №29) буйруғи билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган   COVID-19 дан кейинги  УПСАНни даволашда клиник, анамнестик, структур-функционал ва патоморфологик таҳлилига индивидуал ёндашув асосида ташҳислаш даволанишни оптималлаштириш ҳисобига ётоқ-жой муддатини қисқартиришга имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тадқиқот учун танланган усулда ташҳисланган беморларда (200 та) даволаниш учун кетган харажатлар 287040000 сўмга ёки ҳар бир бемордан 276000 сўмга иқтисод қилинди, татбиқ масштаби бўйича жами йиллик иқтисодий самарадорлик 33120000 сўмни ташкил қилади. даволаш самарадорлигини ўртача 20-25%га оширади, даволаниш муддатини қисқартиради, беморларни 5-7 кун давомида консерватив даволаниши ўртача 950-1.330минг сўмни (190*5 ёки 190*7). Шунингдек лаборатор текширишлар гемотологик тадқиқотни асосланганлиги ва ишончлилиги даражасини оширади, патогистологик текширишлардаги хатоликларни 100%га бартараф этади;
тўртинчи илмий янгилик:  умуртқа поғонаси суяги ва тоғайли дискнинг CОVID-19дан кейинги  асептик некрози ва секвестрланган чурраси таркибий қисм тўқима тузилмаларининг эгаллаган майдонини 5/1 қисмини ташкил этганлиги, кистоз бўшлиқлар 3,5-6,15 баробаргача ошганлиги конфокал мультиплексли морфометрик рақамли дастури асосида такомиллаштрилган. Бу усул Наманган вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №23), Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.04.2024 й.; №267-А/Ф) ва Андижон вилояти патологик анатомия бюроси (04.04.2024 й.; №29) буйруғи билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Диск чурраси, спондилитни морфометрик текширувларига асосланиб ташҳислаш билан, коррексияланган-дистраксион қурилмада инвидуал тортиш 173(100%) нафар беморда бажарилиб,  назарий клиник-морфометрик комплекс ёндашув услубидан фойдаланилган беморларни даволаш сифатини 85%га яхшиланишига имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кўкрак-бел соҳасини спондилит ва диск чуррасининг бошланғич даврида оддий ва самарали текширув усулларидан фойдаланиб, ташриҳсиз даволанади, оптимал инвидуал чуқурлаштирилган текширув ва махсус малака оширган шифокорларнинг зарурияти йўқлиги исботланган (Стмд=Ап+Ди+(Cи+МН+Ззп)=30000+50000+290000=370000 сўм, бунда: Cи+МН+Ззп=290000 сўм (тариф бўйича), Стмд – бир бемор учун анъанавий текширув усуллари (УАШ, травматолог кўруви, МРТ, рентген, ЭКГ, қон ва пешоб таҳлили) билан ташҳислаш ҳаражатлар суммаси). Хулоса: умуртқанинг барча соҳасида УПСАН аниқланган  беморларда тизимидаги нуқсонларни тасдиқлаш ёки истисно қилиш учун клиник- морфологик-морфометрик таҳлилларни энг муҳимини танлаш билан меҳнатга лаёқатли қатлами касалланишида эрта ташҳислаш  ҳисобига 50% гача маблағларни иқтисод қилиш имконини берган.